– Cù Tuấn biên dịch phóng sự của Washington Post.
MATXCƠVA — Các giáo dân đã tố cáo các linh mục Nga ủng hộ hòa bình thay vì mong đợi chiến thắng trong cuộc chiến ở Ukraine. Các giáo viên đã mất việc sau khi trẻ em kể rằng những thầy cô dạy mình phản đối chiến tranh. Những người dân mang trong mình mối hận thù nhỏ nhặt trong nhiều năm đã rình mò nghe trộm những hàng xóm lâu năm. Công nhân tố cáo nhau với ông chủ của họ hoặc trực tiếp với cảnh sát hoặc Tổng cục An ninh Liên bang Nga.
Đây là bầu không khí thù địch, hoang tưởng của người Nga trong cuộc chiến với Ukraine và với nhau. Khi chế độ của Tổng thống Nga Vladimir Putin đàn áp những người chỉ trích chiến tranh và những người bất đồng chính kiến khác, các công dân đang kiểm soát lẫn nhau theo phong cách của những năm đen tối nhất dưới thời Joseph Stalin, gây ra các cuộc điều tra, cáo buộc hình sự, truy tố và đuổi việc.
Các cuộc trò chuyện riêng tư trong nhà hàng và tàu điện ngầm là chỗ hành nghề cho những kẻ nghe lén, những kẻ gọi cảnh sát để bắt giữ những người “phản bội” và “kẻ thù”. Các bài đăng và tin nhắn trên mạng xã hội — ngay cả trong các nhóm trò chuyện riêng tư — trở thành bằng chứng buộc tội có thể khiến các đặc vụ của Tổng cục An ninh Liên bang Nga phải gõ cửa.
Hiệu quả thật đáng sợ, với việc nhà nước Nga khuyến khích mạnh mẽ việc tố cáo và tin tức về các vụ bắt giữ và truy tố được khuếch đại bởi các nhà bình luận tuyên truyền trên các đài truyền hình liên bang và các kênh Telegram. Vào tháng 3 năm ngoái, Putin đã kêu gọi nước Nga hãy tự thanh trừng bằng cách loại bỏ những kẻ phản bội “như nhổ muỗi ra khỏi miệng”. Kể từ đó, ông đã nhiều lần đưa ra những cảnh báo đen tối về kẻ thù nội bộ, tuyên bố rằng Nga đang chiến đấu vì sự sống còn của mình.
Kể từ khi Nga bắt đầu xâm lược Ukraine, ít nhất 19.718 người đã bị bắt vì phản đối chiến tranh, theo nhóm nhân quyền OVD-Info, với các vụ án hình sự được đưa ra đối với 584 người và các án phạt hành chính đối với 6.839 người. Nhiều người khác phải đối mặt với sự đe dọa hoặc quấy rối từ chính quyền, mất việc làm hoặc bị người thân nhắm mục tiêu, tổ chức này cho biết. Theo nhóm nhân quyền Memorial, hiện có 558 tù nhân chính trị đang bị giam giữ ở Nga.
“Làn sóng tố cáo này là một trong những dấu hiệu của chủ nghĩa toàn trị, khi mọi người đều hiểu cái gì là tốt — theo quan điểm của tổng thống — và cái gì là xấu, vì vậy ‘Ai chống lại chúng ta sẽ phải bị truy tố’,” Andrei Kolesnikov, một nhà phân tích chính trị có trụ sở tại Matxcơva với Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, nói. Giống như nhiều người Nga, ông đã bị chính quyền chỉ định là “đặc vụ nước ngoài”.
Kolesnikov mô tả chế độ của Putin ngày càng độc đoán “nhưng có các yếu tố của chủ nghĩa toàn trị,” và dự đoán những năm khó khăn ở phía trước. “Tôi chắc chắn rằng ông ấy sẽ không trở lại bình thường,” Kolesnikov ám chỉ Putin. “Ông ấy không điên rồ về mặt y tế nhưng ông ấy điên cuồng về mặt chính trị, giống như bất kỳ nhà độc tài nào.”
Cơn lũ các đơn tố cáo đã làm cho không gian công cộng trở nên nguy hiểm. Các lớp học là một trong những nơi rủi ro nhất, đặc biệt là trong buổi học sáng thứ Hai với nội dung do nhà nước phê chuẩn. Tên của tiết học này là “Trò chuyện về những điều quan trọng”, và giáo viên phải giảng cho học sinh về cuộc chiến ở Ukraine, quan điểm quân phiệt của Nga về lịch sử và các chủ đề khác do nhà nước Nga đặt ra.
Khi tôi ăn trưa với bạn bè tại một nhà hàng ở Matxcơva vào tháng này, một người bạn đã cảnh giác hỏi người phục vụ xem nhà hàng có quay và ghi âm khách hàng không. Câu trả lời là có
Trong một văn phòng, khi không có ai khác trong phòng, một người bạn khác gần như thì thầm những quan điểm phản đối chiến tranh của mình, đôi mắt đảo nhanh một cách lo lắng.
Gần đây, trong cuộc họp mặt hàng năm của một lớp gồm cựu sinh viên ngôn ngữ tụ tập với giáo viên đã nghỉ hưu của họ, tất cả đều căng thẳng, tế nhị thăm dò quan điểm của nhau, trước khi dần dần nhận ra rằng mọi người đều ghét chiến tranh nên có thể thoải mái nói chuyện, một người Matxcơva có họ hàng với người giáo viên cho biết. .
Cảnh sát trong hệ thống tàu điện ngầm rộng lớn của Matxcơva đang bận rộn theo đuổi các báo cáo, được hệ thống nhận dạng khuôn mặt mạnh mẽ hỗ trợ.
Kamilla Murashova, một y tá tại nhà tế bần dành cho trẻ em, đã bị bắt trong tàu điện ngầm vào ngày 14 tháng 5 sau khi ai đó chụp ảnh huy hiệu mô tả màu xanh lam và vàng của lá cờ Ukraine trên ba lô của cô và tố cáo cô. Murashova bị buộc tội làm mất uy tín của quân đội.
Một giám đốc bán hàng 40 tuổi, Yuri Samoilov, đang đi tàu điện ngầm vào ngày 17 tháng 3 thì một hành khách nhìn thấy nền màn hình điện thoại của anh ta, có một biểu tượng của đơn vị quân đội Ukraine Azov, và báo cáo anh ta. Samoilov bị kết tội đã phát tán tài liệu cực đoan “cho một nhóm người không giới hạn”, theo các tài liệu của tòa án.
Vào thời Xô viết, có một từ gây ớn lạnh về việc tố cáo lẫn nhau này: стучать (stuchat), nghĩa là gõ cửa, gợi liên tưởng đến một công dân láu cá gõ cửa cơ quan cảnh sát để báo cáo. Biểu tượng tốc ký để truyền đạt ý “Hãy cẩn thận, tai vách mạch dừng,” là một động tác gõ cửa trong im lặng.
Arkhipova và các đồng nghiệp nghiên cứu đã xác định được hơn 5.500 trường hợp tố cáo.
Ví dụ, một bà mẹ ở St. Petersburg, được nêu tên trong các tài liệu của cảnh sát là E. P. Kalacheva, nghĩ rằng cô đang bảo vệ con mình khỏi “thiệt hại về mặt tinh thần” khi cô báo cáo các áp phích gần một khu vui chơi mô tả các căn hộ ở Ukraine bị lực lượng Nga phá hủy với dòng chữ, “Và những đứa trẻ?” Kết quả là, một sinh viên đại học năm thứ ba bị buộc tội đã làm mất uy tín của quân đội.
Arkhipova cho biết cô và một số đồng nghiệp ở trường đại học đều bị báo cáo từ một địa chỉ email được xác định là của Anna Vasilyevna Korobkova – vì vậy cô đã gửi email đến địa chỉ đó. Người tự nhận mình là Korobkova tự xưng là cháu gái của một người chuyên chỉ điểm cho KGB thời Liên Xô, người đã dành phần lớn thời gian của mình để viết đơn tố cáo. Korobkova nói rằng cô đang tiếp bước con đường của cha cô.
Korobkova không cung cấp bằng chứng nhận dạng khi được The Washington Post liên hệ theo địa chỉ email, khiến phóng viên không thể xác minh câu chuyện của cô.
Người viết email này tự xưng là một phụ nữ độc thân, 37 tuổi, sống ở một thành phố lớn của Nga, người đã bắt đầu viết hàng loạt đơn tố cáo các nhân vật đối lập Nga vào năm ngoái. Cô tuyên bố đã gửi 1.046 email báo cáo cho FSB về các nhân vật đối lập đưa ra bình luận về các phương tiện truyền thông độc lập bị chặn ở Nga kể từ khi bắt đầu chiến tranh đến ngày 23 tháng 5 – khoảng hai đơn tố cáo mỗi ngày.
“Trong mỗi cuộc phỏng vấn, tôi tìm kiếm các dấu hiệu phạm tội – tự nguyện đầu hàng quân Ukraine và phát tán thông tin sai lệch về các hoạt động của Lực lượng Vũ trang Liên bang Nga,” cô nói. “Ví dụ, nếu một tù binh nói rằng anh ta đã tự nguyện đầu hàng, thì tôi viết hai đơn tố cáo anh ta – gửi cho FSB và văn phòng công tố quân sự.” Korobkova khoe rằng việc tố cáo của cô đã dẫn đến việc giải thể nhóm nhân quyền lâu đời nhất của Nga, Matxcơva Helsinki Group, vào tháng Giêng 2023.
“Nói chung, mục tiêu tố cáo của tôi là các nhà khoa học, giáo viên, bác sĩ, nhà hoạt động nhân quyền, luật sư, nhà báo và người dân thường,” người viết email cho biết. “Tôi cảm thấy vô cùng thỏa mãn về mặt đạo đức khi người đó bị ngược đãi vì đơn tố cáo của tôi: họ bị đuổi việc, bị phạt hành chính, v.v.”
Cô viết: “Tôi rất vui khi khiến ai đó phải vào tù và nói thêm: “Tôi cũng coi đó là một thành công nếu người đó rời khỏi Nga sau khi bị tôi tố cáo”.
Arkhipova cho biết Korobkova đã dành rất nhiều nỗ lực để viết nhiều câu trả lời cho các câu hỏi của cô và coi mục tiêu của cô là ngăn cản các nhà phân tích có thể nói với các phương tiện truyền thông độc lập về cuộc chiến. Arkhipova nói: “Bạn có thể tìm thấy kiểu người này ở bất cứ đâu.” Họ cảm thấy như thể họ phải chịu trách nhiệm về ranh giới đạo đức. Họ cảm thấy như thể họ đang làm điều đúng đắn. Họ đang giúp đỡ Putin, họ đang giúp chính phủ Nga.”
Một giáo viên ở vùng Matxcơva, Tatyana Chervenko, có hai con, cũng bị Korobkova tố cáo vào mùa hè năm ngoái sau khi cô phản đối chiến tranh trong một cuộc phỏng vấn với hãng tin Đức Deutsche Welle.
“Đơn tố cáo nói tôi tham gia tuyên truyền trong lớp học. Cô ấy bịa ra sự việc. Cô ấy không biết tôi. Cô ấy đã lập toàn bộ báo cáo,” Chervenko nói.
Ban đầu, ban giám hiệu nhà trường bác bỏ báo cáo. Nhưng Korobkova đã viết một báo cáo thứ hai cho Ủy viên về Quyền trẻ em của Putin, Maria Lvova-Belova, người đã bị Tòa án Hình sự Quốc tế truy tố cùng với Putin về tội bắt cóc trẻ em Ukraine.
Sau đó, lãnh đạo nhà trường đã cử giáo viên và ban giám hiệu đến giám sát các tiết học của cô, đặc biệt là tiết “Thảo luận về những điều quan trọng”. Họ gọi cảnh sát đến trường học. Các phụ huynh thân cận với ban giám hiệu nhà trường đã viết đơn kêu gọi đuổi việc cô. Chervenko cho biết, vào thời điểm cô bị sa thải vào tháng 12, cô đã cảm thấy nhẹ nhõm. Cô thậm chí không cố gắng tìm một công việc khác.
Chervenko đã không liên lạc với Korobkova. “Tôi không muốn nhìn mặt những con quỷ đó. Tôi có thể nói rằng cô ấy rất tự hào rằng tôi đã bị sa thải. Đó là mục tiêu của cô ta,” Chervenko nói. “Nhưng điều khiến tôi lo lắng là phản ứng của chính quyền. Rốt cuộc cô ta là ai? Không ai biết cô ta là ai. Vậy mà cô ta đã làm đơn tố cáo tôi và họ đã đáp lại bằng cách sa thải tôi.”
Cũng giống như thời Xô viết, một số lời tố cáo dường như che đậy sự thù hận hoặc động cơ vật chất. Nhà khoa học chính trị nổi tiếng người Nga, Ekaterina Schulmann, với hơn một triệu người theo dõi trên YouTube, hiện đang làm việc tại Berlin, đã bị những người hàng xóm tố cáo ác liệt trong một báo cáo gửi thị trưởng Matxcơva sau khi bà rời khỏi đất nước vào tháng 4 năm ngoái và bị tuyên bố là “đặc vụ nước ngoài”.
Họ gọi Schulmann và gia đình cô là những phần tử “phản cách mạng” lâu năm, “hành động vì lợi ích của những ông chủ phương Tây, những kẻ có mục tiêu là chia rẽ xã hội của chúng ta.” Nhưng trung tâm của khiếu nại thực sự là một tranh chấp tài sản 15 năm tuổi.
Schulmann nói: “Đây không phải là một lời tố cáo chính trị, mà là một cuộc xung đột kinh tế lâu đời, trong đó mọi người đang cố gắng nắm bắt thời cơ khi họ nhìn thấy nó, nhưng cho đến nay việc tranh chấp tài sản vẫn còn đó.
Daniil Ken, người đứng đầu Liên minh Giáo viên – một hiệp hội nhỏ gồm các giáo viên Nga, cho biết có hàng tá báo cáo trong trường học – giáo viên báo cáo trẻ em, trẻ em báo cáo giáo viên, giám đốc báo cáo trẻ em hoặc giáo viên – gây ra phá hoại công việc giáo dục và gieo rắc sự chia rẽ, sợ hãi và mất lòng tin trong các phòng giáo viên của trường. Ken đã phải rời Nga sau khi chiến tranh nổ ra.
“Rất khó để cùng tồn tại bởi vì, giống như các thành viên của bất kỳ nhóm nào, mọi người trong trường đều biết những người khác nghĩ gì,” Ken nói.
Arkhipova cho biết việc nhà nước Nga sử dụng những kẻ bắt bớ và nhiều vụ bắt giữ ngẫu nhiên là những công cụ mạnh mẽ để kiểm soát xã hội.
“Bạn có thể bị bắt bất cứ lúc nào, nhưng bạn không bao giờ biết mình có bị bắt hay không. Họ nhắm mục tiêu vào một số lượng lớn giáo viên ở một số nơi, chỉ để cho mọi giáo viên biết rằng, ‘Hãy im lặng’, cô nói. “Vấn đề là làm cho mọi người cảm thấy sợ hãi.”
Ảnh: Camera quan sát gần Quảng trường Đỏ, Matxcơva.