Mỹ : Bộ Hiệu quả Chính phủ và những hậu quả đối với chính phủ

Chỉ mới được thành lập cách nay chưa đầy một tháng nhưng hoạt động của bộ Hiệu quả Chính phủ DOGE, đứng đầu là tỷ phú Elon Musk, đã gây ra nhiều tranh cãi và làm dấy lên lo ngại về những rủi ro mà nó mang lại cho nước Mỹ. 

Minh Phương-RFI

Bộ Hiệu quả Chính phủ có thực sự là một “bộ” ? 

Trước khi đào sâu hơn về những nguy cơ tiềm tàng mà DOGE gây ra cho chính quyền liên bang, có lẽ cần bắt đầu với câu hỏi thực ra bộ Hiệu quả Chính phủ là gì? Cơ quan này được tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump ký sắc lệnh thành lập ngày 20/01, ngay ngày đầu ông nhậm chức. Tên viết tắt của nó gợi nhớ đến đồng tiền điện tử ưa thích của Elon Musk, dogecoin, với mã giao dịch cũng là DOGE.

Mặc dù DOGE có chứa từ “departement” (bộ), nhưng đây không phải là một bộ chính thức của chính phủ liên bang Hoa Kỳ như bộ Giáo Dục, Tư Pháp, v.v, vì để thành lập một cơ quan như vậy, ngoài sắc lệnh của tổng thống, cần phải có một đạo luật được Quốc Hội thông qua. Do vậy, theo France 24, DOGE hoạt động như một “ủy ban giúp tăng cường hiệu quả” cho chính phủ. Trong một bài viết đăng trên tờ Wall Street Journal vào tháng trước, Elon Musk khẳng định rằng ông “phục vụ như một tình nguyện viên bên ngoài, chứ không phải là công chức hay nhân viên liên bang”. Và điều này cũng giúp ông được miễn trừ việc công khai báo cáo tài chính.

Theo bộ đôi Trump và Musk, mục tiêu chính của cơ quan này là giảm bớt nhân lực trong bộ máy hành chính và tiết kiệm hàng trăm tỷ đô la từ ngân sách của chính phủ. 19 cơ quan liên bang nằm trong tầm ngắm của DOGE, trong đó có thể kể tới như USAID, bộ Giáo Dục (DOE) hay Cơ quan Dự báo Khí tượng Quốc gia.

Cách thức hoạt động của DOGE như thế nào ? 

Theo nhà báo Kethevane Gorjestani, cựu thông tín viên của đài France 24 tại Washington, cách cắt giảm nhân sự của DOGE giống hệt như cách mà Elon Musk đã làm với các nhân viên của Twitter : gửi thư đề xuất các nhân viên tự xin thôi việc, đổi lại họ vẫn sẽ được trả lương trong 8 tháng tiếp theo. Ngoài ra, đội ngũ của Musk còn có một biện pháp hiệu quả khác khiến cho nhân viên, dù không bằng lòng, nhưng vẫn phải “tình nguyện” rời đi. Tờ The Washington Post phỏng vấn một quan chức thuộc Cục Dịch vụ Tổng hợp Mỹ (General Service Administration – GSA) cho biết một nửa tài sản bất động sản của các cơ quan liên quan sẽ bị thanh lý, nhằm đóng cửa các văn phòng và tăng thời gian đi lại của các công chức, đồng thời hạn chế nghiêm ngặt làm việc từ xa. Mục tiêu là làm suy giảm tinh thần của nhân viên và khiến họ phải tự xin nghỉ việc.

Không chính thức nhưng lại đầy quyền năng 

Theo tờ Courrier International, vài tuần sau khi tái đắc cử, ông Trump đã khẳng định rằng DOGE sẽ là một thực thể phi chính phủ, chịu trách nhiệm cố vấn cho liên bang, và không có nhiều quyền lực. Tuy nhiên, trên thực tế cơ quan này lại có những đặc quyền mà không phải cơ quan liên bang chính thức nào cũng có được.

Hiện nhân viên của DOGE có quyền truy cập trực tiếp vào cơ sở dữ liệu của Cục Quản lý Nhân sự, chứa thông tin của hàng triệu nhân viên liên bang, bao gồm cả những người có giấy phép an ninh và giữ các vị trí nhạy cảm. The Conversation nhận định, việc cấp quyền truy cập như vậy, nếu không được giám sát, có thể trở thành chiếc chìa khoá cho phép bất cứ ai nắm giữ nó xâm phạm quyền riêng tư, can thiệp vào hồ sơ việc làm, đe dọa hoặc trả đũa chính trị.

Ngoài ra, các nhân viên DOGE còn được cấp quyền truy cập kỹ thuật ở cấp quản trị viên vào nhiều hệ thống xử lý các khoản thanh toán liên bang, như An sinh xã hội, Chương trình bảo hiểm y tế quốc gia Medicare cũng như các khoản ngân sách được Quốc Hội cấp để vận hành chính phủ.

Không dừng lại ở đó, bộ Hiệu quả Chính phủ mới đây còn yêu cầu được truy cập vào các hệ thống dữ liệu của Cục Thuế Liên bang (IRS). Theo kênh ABC News, nếu như đội ngũ của Elon Musk được cấp quyền, họ có thể theo dõi được dữ liệu riêng tư của hàng triệu người nộp thuế. Liệu người dân sẽ cảm thấy sao nếu có bên thứ ba xem được “những thông tin nhạy cảm mà họ chia sẻ với chính quyền vì tin tưởng rằng chúng sẽ được sử dụng một cách hợp pháp và ít có nguy cơ bị đánh cắp”?

Quy tụ đội ngũ trẻ đầy tài năng và … thiếu kinh nghiệm 

Ông Richard Forno, phó giám đốc Viện An ninh Mạng UMBC tại Đại học Maryland, nhận định “an ninh mạng và công nghệ thông tin, giống như bất kỳ lĩnh vực nào khác, cần có những nhân viên được đào tạo chuyên sâu cho công việc của mình. Cũng giống như bạn sẽ không để một người giỏi sơ cứu thực hiện phẫu thuật tim.” Tuy nhiên, theo điều tra của nhiều tờ báo, Elon Musk lại thuê những người trẻ vừa tốt nghiệp, hoặc thậm chí vẫn còn đang học đại học, những người có kỹ năng tin học nổi trội nhưng lại có rất ít hoặc không có kinh nghiệm làm việc trong bộ máy chính phủ, vào làm cho DOGE.

Hiện tại, công chúng nói chung, các cơ quan liên bang và Quốc Hội đều không biết chính xác hồ sơ của những người đang can thiệp vào các hệ thống quan trọng của chính phủ. Quá trình tuyển dụng của DOGE, bao gồm cách thức họ sàng lọc ứng viên về năng lực kỹ thuật, hoạt động an ninh mạng, cũng như kinh nghiệm trong chính phủ, đều không được công khai.

Hơn nữa, sự thiếu kinh nghiệm và thiếu hợp tác của các kỹ sư DOGE với các đội ngũ hiện tại trongchính phủ cũng làm dấy lên lo ngại về những lỗ hổng mà cơ quan này có thể mở ra cho các mối đe dọa từ bên ngoài. Ông Michael Daniel, cựu điều phối viên an ninh mạng dưới thời Barack Obama cảnh báo rằng “Trung Quốc, Nga hay các cơ quan tình báo khác đang cử những nhân viên xuất sắc nhất của họ tham gia vào các dự án nhắm vào chính phủ Mỹ và họ sẽ tận dụng mọi cơ hội.”

Quá nhanh, quá nguy hiểm 

Hôm 11/02, vị tỷ phú giàu nhất thế giới đã bất ngờ xuất hiện tại phòng Bầu Dục, khi tổng thống Trump đang ký các sắc lệnh. Tại đây, Musk đã nhấn mạnh trước giới phóng viên rằng các hoạt động của DOGE diễn ra trong một khuôn khổ “minh bạch tối đa” và không ngại thừa nhận : “Chúng tôi làm việc nhanh, nên chúng tôi sẽ phạm sai lầm, nhưng chúng tôi cũng sẽ sửa chữa chúng nhanh chóng”.

Đúng như dự báo, chỉ hai ngày sau (13/02), đội ngũ của ông đã làm sai. Bộ Hiệu quả Chính phủ đã đột ngột sa thải “nhầm” hơn 300 nhân viên thuộc Cơ quan An ninh Hạt nhân Quốc gia Mỹ (NNSA), rồi sau đó lại hủy bỏ quyết định. Tuy nhiên điều đáng nói là người sửa chữa sai lầm này lại là các cơ quan của chính phủ liên bang. Chính giám đốc của NNSA là bà Teresa Robbins, đã phải ra thông báo hủy bỏ quyết định sa thải và loay hoay tìm cách liên lạc để mời các nhân viên quay lại làm việc.

Mặt khác, theo nhận định từ ông Forno, phó giám đốc Viện an ninh mạng của đại học Maryland, “các nhân viên DOGE đang nhanh chóng phát triển và triển khai những thay đổi phần mềm lớn đối với các hệ thống và cơ sở dữ liệu cũ rất phức tạp. Tuy nhiên, với tốc độ thay đổi như vậy, có khả năng là không có sự lập kế hoạch chính thức hay kiểm soát chất lượng nào để bảo đảm những thay đổi này không làm hỏng hệ thống. Những hành động như vậy đi ngược lại các nguyên tắc an ninh mạng và các phương pháp trong quản lý công nghệ.”

Tinh gọn một bộ máy rườm rà, sa thải những vị trí không cần thiết, tiết kiệm ngân sách cho chính quyền. Liệu đây có phải là mục tiêu thực sự của bộ Hiệu quả Chính phủ và của Elon Musk? Hay điều mà họ muốn nhắm tới, như nhận định từ The Washington Post, là làm suy yếu quyền lực của chính phủ liên bang với các doanh nghiệp tư nhân, đồng thời đặt chính phủ liên bang dưới sự chỉ đạo mạnh mẽ hơn của tổng thống?