Góp ý, phản biện Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM:
Ngôn ngữ vùng miền là một thực trạng khá phức tạp từ lâu, gần đây lại ít nhiều gây tranh cãi. Có những nhân danh chuẩn chính tả để đổi cả tên riêng.
Chẳng hạn phi trường Tân Sơn Nhứt vốn xuất phát từ tên làng Tân Sơn Nhứt, tức tên riêng. Tên riêng thì không được nhân danh chuẩn chính tả để đổi thành Tân Sơn Nhất như lâu nay.
Nhưng thôi, xin khoanh lại chuyện lớn lao này vì chắc chắn là cả một chuyên đề sẽ còn tranh luận dài dài – nếu thực sự ngành văn hóa muốn lắng nghe và ứng xử thực sự tôn trọng văn hóa, ngôn ngữ vùng miền. Chỉ xin khoanh lại chuyện tên riêng.
Sau khi đề án “Công tác đặt, đổi tên đường, công trình công cộng tại TP.HCM – Khảo sát thực trạng và giải pháp đến năm 2020” hoàn thành, Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM đã lấy ý kiến Hội Khoa học lịch sử TP.HCM về 38 tên đường ở TP.HCM không chính xác.
Quan điểm và góc nhìn cá nhân: có những tên đường rõ ràng viết sai, nên chỉnh lại. Như đường Nguyễn Văn Tráng, quận 1 bị viết sai tên đúng là Phạm Văn Tráng, một danh nhântham gia phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục, bị Pháp kết án tử hình sau những vụ mưu sát sĩ quan Pháp. Như đường Nguyễn Siêu, quận 1, TP.HCM bị viết sai, tên đúng của danh nhân này là Nguyễn Văn Siêu. Như đường Nguyễn Duy Dương là tên viết sai của ông Võ Duy Dương (hay còn được gọi là Thiên Hộ Dương), anh hùng có công với đất nước trong thời kỳ đầu chống thực dân Pháp xâm lược (1862-1866)…
Nhưng không phải có tên đường không sai, do chính âm miền Nam phát âm vậy. Chẳng hạn nói viết Ngô Thời Nhiệm là sai, phải là Ngô Thì Nhậm mới đúng thì không thuyết phục chủ quan cá nhân của tôi. Thì và thời tiếng Hoa viết như nhau 时, phát âm khác nhau mỗi miền. 时 间 có thể nói thời gian (Bắc) hay thì giờ (Nam) đều được và đúng chuẩn của mỗi miền.
Nhiệm và Nhậm cũng vậy, tiếng Hoa viết như nhau 任. Ngay chính âm, chính tả miền Bắc cũng công nhận các từ “nhiệm vụ”, “chủ nhiệm”.. . đồng thời với “trấn nhậm”, “nhậm chức”…
Nếu cho là chuẩn chính tả thì phải đổi Huỳnh Thúc Kháng thành Hoàng Thúc Kháng (Huỳnh và Hoàng tiếng Hán viết như nhau, phát âm mỗi miền khác nhau); phải đổi Hồ Biểu Chánh thành Hồ Biểu Chính; Võ Tánh thành Vũ Tính… (!).
Phan Châu Trinh và Phan Chu Trinh cũng vậy, đều không sai vì châu và chu trong tiếng Hán viết như nhau, do chính âm mỗi miền khác nhau. Không thể nhân danh chuẩn chính tả để đổi tên các huyện Châu Thành ở miền Tây thành huyện Chu Thành (châu và chu tiếng Hán viết như nhau), huyện Nhơn Trạch (Đồng Nai) thành huyện Nhân Trạch (Quảng Bình có xã Nhân Trạch, huyện Bố Trạch)…
Chánh âm miền Nam là chánh tả miền Nam. Chính âm miền Bắc là chính tả miền Bắc. Đất nước ta đẹp vì đa dạng văn hóa, ngôn ngữ vùng miền. Không nên nhân danh chuẩn chính tả để đổi ba má thành bố mẹ, thầy bu… được (Xin nói rõ: dòng họ, cha mẹ tôi gốc Bắc).
Chuẩn chính tả theo ngôn ngữ học, xét cho cùng là chuẩn chính âm của mỗi vùng miền. Ngay thơ Tố Hữu khi viết về miền Nam cũng xài “vô”, không dùng “vào”:
“Ai vô thành phố Hồ Chí Minh
Rực rỡ tên vàng…”
(Ta đi tới – Việt Bắc – Tố Hữu)
Nhưng lâu nay, nhân danh chuẩn chính tả khiến Sài Gòn hơn ba trăm năm nay chưa bao giờ có bảng tên ghi “phố”, “ngõ” bỗng xuất hiện tràn lan “phố đi bộ”, “đi từng ngõ – gõ từng nhà”. Sài Gòn – Gia Định chưa bao giờ có ngoại thành, chỉ có ngoại ô. Nhạc cách mạng viết rành rành đây: “Khu nhà tranh năm cánh ngoại ô rên siết đêm ngày…”.
“Tôi ở ngoại ô, một gian nhà xinh có hoa thơm trái hiền”, “Vùng ngoại ô, tôi có căn nhà xinh…”…
Tệ hơn là sau 1975, rạch Nhiêu Lộc bỗng dưng thành kênh Nhiêu Lộc. Người ta không phân biệt được kiến thức cơ bản cấp… tiểu học của cách gọi tên: sông, suối, rạch là dòng chảy tự nhiên, kinh/kênh, mương… là dòng chảy nhân tạo (trong tập sách “Gia Định là nhớ – Sài Gòn là thương” và bài về rạch Nhiêu Lộc, tôi đều viết “rạch Nhiêu Lộc”, không dùng “kênh Nhiêu Lộc” sai rành rành ra đó).
Để đến nỗi bây giờ mấy cây cầu bắc qua mấy con rạch chảy qua đường Mai Chí Thọ (thành phố Thủ Đức) thành cầu Kênh 1, cầu Kênh 2… thay vì tên con rạch nó chảy qua, chí ít là cầu Rạch 1, cầu Rạch 2…
Những ví dụ như vầy nhiều như cát sông Hằng, để đến nỗi vô số cuộc tranh cãi trên mạng lâu nay nổ ra có vẻ vô hồi, bất tận. Nó tạo ra những mâu thuẫn ngôn ngữ – cùng là tiếng Việt “bốn ngàn năm ròng rã nổi trôi” – không cần thiết, thậm chí có chiều hướng chính trị hóa không cần thiết.
Xin nói rõ: 38 năm làm báo, chưa bao giờ tôi thấy Ban Tuyên giáo, Bộ/Sở Thông tin – truyền thông hay lãnh đạo nào đó yêu cầu các báo đài kiểm điểm, giải trình chuyện xài, dùng ngôn ngữ vùng miền như dơ/bẩn, chăn/mền, vô/vào, đậu/đỗ, quẹo/rẽ, xe hơi/ô tô, phương tiện giao thông/xe cộ….
Vì vậy, xin không mang “chính trị chính em”, “kỳ thị vùng miền” vô đây. Tôi sẽ xóa ngay, cần thì… “pan nick” vì nó lạc đề, lạc quẻ như gọi rạch Nhiêu Lộc thành kênh Nhiêu Lộc.
