Thế kỷ châu Á đang bị đe dọa: Mỹ, Trung Quốc và các hiểm họa trong sự đối đầu

The Interpreter

Lý Hiển Long, Thủ tướng Singapore, ấn bản tạp chí Foreign Affairs phát hành tháng Bảy/tháng Tám, 2020

Translated from Foreign Affairs article The Endangered Asian Century: America, China, and the Perils of Confrontation

Trong những năm gần đây, mọi người đã nói rằng thế kỷ tiếp theo sẽ là thế kỷ của châu Á và Thái Bình Dương, như thể đó là điều chắc chắn. Tôi không đồng ý với quan điểm này. Nhà lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình đã đưa ra lập luận đó với Thủ tướng Ấn Độ Rajiv Gandhi vào năm 1988. Hơn 30 năm sau, ông Đặng đã chứng minh được sự tiên tri của mình. Sau nhiều thập kỷ thành công về kinh tế, châu Á ngày nay là khu vực phát triển nhanh nhất thế giới. Ở thập kỷ này, các nền kinh tế châu Á sẽ trở nên lớn hơn so với phần còn lại của các nền kinh tế thế giới cộng lại, đây là một điều không thể nào đúng từ thế kỷ XIX. Tuy nhiên, ngay cả bây giờ, lời cảnh cảnh báo của Đặng vẫn giữ nguyên: một thế kỷ châu Á không phải là không thể tránh khỏi và không được báo trước được.

Châu Á đã phát triển thịnh vượng vì Pax Americana (Hòa Bình dưới lãnh đạo của Mỹ), được tổ chức từ cuối Thế chiến II, đã cung cấp một bối cảnh chiến lược thuận lợi. Nhưng bây giờ, mối quan hệ khó khăn đó giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đã đặt ra những câu hỏi sâu sắc về tương lai Châu Á và hình dạng của sự trật tự cho một quốc tế mới nổi. Các quốc gia Đông Nam Á, bao gồm cả Singapore, đặc biệt quan tâm, vì họ sống ở giao điểm lợi ích của nhiều cường quốc khác nhau và phải tránh bị bắt giữa hoặc bị ép buộc vào những lựa chọn bất trị.

Hiện trạng ở châu Á phải thay đổi. Nhưng liệu cấu hình mới sẽ cho phép thành công hơn nữa hoặc mang lại sự mất ổn định nguy hiểm? Điều đó phụ thuộc vào các lựa chọn mà Hoa Kỳ và Trung Quốc đưa ra, làm riêng ra và cùng nhau. Hai cường quốc phải xây dựng một modus vivendi** sẽ cạnh tranh trong một số lĩnh vực mà không cho phép sự cạnh tranh độc hại hợp tác ở những người khác.

**Modus Vivendi: biểu thị cho một thỏa thuận giữa những người có ý kiến, quan điểm khác nhau.

Các nước châu Á coi Hoa Kỳ là một cường quốc gia thường trú có lợi ích sống còn trong khu vực. Đồng thời, Trung Quốc là một ngưỡng cửa thực tế. Các nước châu Á không muốn bị ép buộc phải lựa chọn giữa hai. Và nếu một trong hai nỗ lực buộc một sự lựa chọn như vậy-nếu Hoa Thịnh Đốn cố gắng kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc hoặc Bắc Kinh tìm cách xây dựng một phạm vi thế lực độc quyền ở Châu Á-họ sẽ bắt đầu một cuộc đối đầu kéo dài hàng thập kỷ và đưa thế kỷ châu Á vô một cảnh hiểm nghèo

Hai giai đoạn của Pax Americana

Pax Americana ở châu Á trong thế kỷ XX có hai giai đoạn riêng biệt. Giai đoạn đầu tiên là từ năm 1945 đến những năm 1970, trong những thập niên đầu của Chiến tranh Lạnh, khi Hoa Kỳ và các đồng minh cạnh tranh với chính quyền Liên xô để được uy thế. Mặc dù Trung Quốc đã gia nhập Liên Xô để đối đầu với Hoa Kỳ trong các cuộc chiến tranh ở Hàn Quốc và Việt Nam, nền kinh tế của nước này vẫn thầm kín được tập trung và cô lập, và nó vẫn duy trì một số liên kết kinh tế với các nước châu Á khác. Trong khi đó, những nơi khác ở châu Á, các nền kinh tế thị trường tự do đang cất cánh. Nhật Bản là người sớm nhất làm như vậy, tiếp theo là các nền kinh tế mới công nghiệp hóa của Hồng Kông, Singapore, Hàn Quốc và Đài Loan

Điều làm cho Châu Á ổn định và thịnh vượng của Châu Á có thể là Hoa Kỳ. Hoa Kỳ đã giành được một trật tự toàn cầu mở, tích hợp và dựa trên các quy tắc và cung cấp sự an ninh, theo đó các nước trong khu vực có thể hợp tác và cạnh tranh hòa bình. Các tập đoàn đa quốc gia của Mỹ đã đầu tư rộng rãi vào châu Á, mang theo vốn, công nghệ và ý tưởng. Khi Washington thúc đẩy thương mại tự do và mở các thị trường Hoa Kỳ ra thế giới, thương mại châu Á với Hoa Kỳ được phát triển.

Hai sự kiện then chốt trong thập niên 1970 đã chuyển Pax Americana ở châu Á sang một giai đoạn mới: chuyến thăm bí mật tới Trung Quốc năm 1971 của Henry Kissinger, sau đó là cố vấn an ninh quốc gia Hoa Kỳ, đặt nền tảng cho mối quan hệ Mỹ-Trung sau nhiều thập kỷ thù địch, và ra mắt, vào năm 1978, chương trình cải cách và mở cửa của Đặng, Đặng cho phép nền kinh tế Trung Quốc cất cánh. Đến cuối thập kỷ, các rào cản kinh tế đã giảm xuống và thương mại quốc tế đang phát triển nhanh chóng. Sau khi chiến tranh Việt Nam và chiến tranh ở Campuchia kết thúc, Việt Nam và các nước Đông Dương khác đã có thể tập trung năng lượng và nguồn lực của mình vào phát triển kinh tế, và họ bắt đầu bắt kịp với phần còn lại của châu Á.

Nhiều nước châu Á từ lâu đã coi Hoa Kỳ và các nước phát triển khác là đối tác kinh tế chính của họ. Nhưng giờ họ ngày càng nắm bắt những cơ hội tạo ra bởi Trung Quốc phát triển nhanh chóng. Thương mại và du lịch với Trung Quốc phát triển, và chuỗi cung ứng trở nên hợp nhất chặt chẽ. Trong một vài thập kỷ, Trung Quốc đã đi từ chỗ không thuận lợi về kinh tế đối với phần còn lại của châu Á để trở thành khu vực kinh tế lớn nhất và là đối tác kinh tế lớn. Ảnh hưởng của Trung Quốc trong các vấn đề khu vực tăng tương ứng.

Tuy nhiên, Pax Americana vẫn nắm giữ những thay đổi căn bản này trong vai trò của Trung Quốc diễn ra trong khuôn khổ của nó. Trung Quốc từng không ở một vị trí để thách thức sự ưu việt của Hoa Kỳ và đã không cố gắng làm điều đó. Thật vậy, nó được chấp nhận như là triết lý chỉ đạo, châm ngôn của Đặng. “Giấu sức mạnh của bạn, và đợi thời cơ ” và ưu tiên hiện đại hóa các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp và khoa học và công nghệ trong việc xây dựng sức mạnh quân sự.

Do đó, các nước Đông Nam Á được hưởng những điều tốt nhất của cả hai thế giới, xây dựng mối quan hệ kinh tế với Trung Quốc trong khi vẫn duy trì mối quan hệ bền chặt với Hoa Kỳ và các nước phát triển khác. Họ cũng tăng cường mối quan hệ với nhau và làm việc cùng nhau để tạo ra một kiến ​​trúc mở cho hợp tác khu vực bắt nguồn từ Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). ASEAN đóng vai trò trung tâm trong việc hình thành Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương năm 1989, thành lập Diễn đàn khu vực ASEAN năm 1994 và triệu tập Hội nghị cấp cao Đông Á hàng năm kể từ năm 2005.

Trung Quốc tham gia đầy đủ vào các quá trình này. Hàng năm, thủ tướng Trung Quốc tới một quốc gia thành viên ASEAN để gặp gỡ các nhà lãnh đạo các nước ASEAN, sẵn sàng giải thích cách Trung Quốc nhìn khu vực và chuẩn bị sẵn các đề xuất để tăng cường hợp tác giữa Trung Quốc với các thành viên của nhóm. Khi lợi ích của Trung Quốc trong khu vực tăng lên, Trung Quốc đã đưa ra các sáng kiến ​​của riêng mình, bao gồm Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường và Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á. Những điều này đã giúp tăng cường sự hợp tác của Trung Quốc với các nước láng giềng và dĩ nhiên, làm tăng cường ảnh hưởng của Trung Quốc.

Nhưng vì kiến ​​trúc khu vực là mở, ảnh hưởng của Trung Quốc không phải là độc quyền. Hoa Kỳ vẫn là một thành viên quan trọng, củng cố an ninh, ổn định khu vực, và tăng cường hợp tác kinh tế thông qua các sáng kiến ​​như Đạo luật Sáng kiến ​​Tái bảo đảm Châu Á và Đạo luật BUILD. ASEAN cũng có các cơ chế đối thoại chính thức với Liên minh châu Âu, cũng như với Ấn Độ và nhiều quốc gia khác. ASEAN tin rằng một mạng lưới kết nối như vậy tạo ra một khuôn khổ hợp tác mạnh mẽ hơn và có nhiều không gian hơn để thúc đẩy các lợi ích chung của các thành viên trên trường quốc tế.

Cho đến nay, công thức này đã hoạt động tốt. Nhưng cơ sở chiến lược của Pax Americana (Hòa bình Mỹ) về căn bản đã thay đổi. Trong bốn thập kỷ kể từ khi bắt đầu cải cách và mở cửa, Trung Quốc đã chuyển biến mạnh mẽ. Khi nền kinh tế, khả năng công nghệ và ảnh hưởng chính trị tăng theo cấp số nhân, quan điểm của Trung Quốc với thế giới cũng thay đổi. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc ngày nay không còn trích dẫn câu châm ngôn của Đặng [Tiểu Bình] về việc che giấu sức mạnh của mình và chờ đợi thời cơ. Trung Quốc xem mình là một cường quốc lục địa và cũng khao khát trở thành một cường quốc hàng hải; Trung Quốc đang hiện đại hóa lục quân và hải quân của mình và nhằm mục đích biến quân đội thành một lực lượng chiến đấu tầm cỡ thế giới. Trung Quốc ngày càng muốn, và cũng khá dễ hiểu, bảo vệ và thúc đẩy lợi ích của mình ở nước ngoài và bảo vệ những gì họ coi là vị trí chính đáng của mình trong các vấn đề quốc tế.

Đồng thời, Hoa Kỳ, hiện vẫn là cường quốc ưu việt về nhiều mặt, đang đánh giá lại chiến lược tổng thể của mình. Khi tỷ lệ GDP Hoa Kỳ so với thế giới giảm dần, không rõ liệu Hoa Kỳ có tiếp tục gánh vác gánh nặng duy trì hòa bình và ổn định quốc tế hay không, hay liệu thay vào đó họ theo đuổi cách tiếp cận hạn hẹp hơn, “Nước Mỹ trên hết” để bảo vệ lợi ích của mình. Khi Hoa Thịnh Đốn đặt câu hỏi nền tảng về trách nhiệm của mình trong hệ thống toàn cầu, mối quan hệ của nó với Bắc Kinh bị xem xét kỹ lưỡng hơn.

NHỮNG LỰA CHỌN NỀN TẢNG CỦA HOA KỲ VÀ TRUNG QUỐC

Hoa Kỳ và Trung Quốc mỗi bên phải đối mặt với những lựa chọn nền tảng. Hoa Kỳ phải quyết định có nên xem sự trỗi dậy của Trung Quốc như một mối đe dọa sống còn hay không và cố gắng kìm hãm Trung Quốc thông qua tất cả các phương tiện hiện có hoặc chấp nhận Trung Quốc xứng đáng là một cường quốc. Nếu họ chọn cách thứ hai, Hoa Kỳ phải xây dựng cách tiếp cận với Trung Quốc bằng cách thúc đẩy hợp tác và cạnh tranh lành mạnh bất cứ khi nào có thể và không cho phép sự ganh đua đầu độc toàn bộ mối quan hệ. Lý tưởng nhất là sự cạnh tranh này sẽ diễn ra trong khuôn khổ các quy tắc và chuẩn mực đa phương đã áp dụng cho Liên Hiệp Quốc và Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Hoa Kỳ có thể thấy đây là một sự điều chỉnh đau đớn, đặc biệt là với sự đồng thuận ngày càng tăng ở Hoa Thịnh Đốn rằng việc lôi kéo Bắc Kinh đã thất bại và một cách tiếp cận cứng rắn hơn là cần thiết để bảo vệ lợi ích của Hoa Kỳ. Nhưng cho dù có khó khăn đến đâu đi nữa, sẽ rất xứng đáng để Hoa Kỳ nỗ lực hòa hợp những tham vọng của Trung Quốc trong hệ thống các quy tắc và chuẩn mực quốc tế hiện nay. Hệ thống này áp đặt trách nhiệm và sự gò bó với tất cả các quốc gia, củng cố niềm tin, giúp quản lý xung đột và tạo ra một môi trường an toàn và ổn định hơn cho cả hợp tác và cạnh tranh.

Trung Quốc và Hoa Kỳ đang không thực sự trên đà đối đầu nhau, nhưng cũng không thể loại trừ khả năng này.

Thay vào đó, nếu Hoa Kỳ chọn cách cố gắng kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc, thì sẽ có nguy cơ gây ra một phản ứng có thể đặt hai nước vào một con đường dẫn đến nhiều thập kỷ đối đầu. Hoa Kỳ không phải là một cường quốc đang trên đà suy yếu. Nó có khả năng phục hồi và sức mạnh tuyệt vời, một trong số đó là khả năng thu hút nhân tài từ khắp nơi trên thế giới; trong số chín người thuộc sắc tộc Trung Quốc được trao giải thưởng Nobel về khoa học, tám người là công dân Hoa Kỳ hoặc sau đó trở thành công dân Hoa Kỳ. Mặt khác, nền kinh tế Trung Quốc lại cực kỳ năng động và sở hữu công nghệ ngày càng tiên tiến; nó không phải là một ngôi làng Potemkin [Potemkin village: một thứ dựng lên để đánh lừa rằng đất nước đang tốt đẹp hơn nhiều so với thực tế đang trên đà suy thoái] hay nền kinh tế chỉ huy (nền kinh tế kế hoạch tập trung) đang trên bờ sụp đổ của Liên Xô trong những năm cuối cùng. Bất kỳ cuộc đối đầu nào giữa hai cường quốc này đều khó có thể kết thúc như thời kỳ Chiến tranh Lạnh, khi một quốc gia sụp đổ một cách hòa bình.

Về phần mình, Trung Quốc phải quyết định xem nó có nên đạt được những gì nó muốn như một cường quốc không bị cản trở, chiếm ưu thế thuần túy bằng chính sức nặng và sức mạnh kinh tế của nó – với nguy cơ đối mặt với sự phản kháng mạnh mẽ, không chỉ từ Hoa Kỳ mà còn từ các nước khác. Cách tiếp cận này có khả năng làm gia tăng căng thẳng và sự ức chế, gây ảnh hưởng đến vị thế và sức ảnh hưởng của Trung Quốc một cách dài hạn. Đây là một mối nguy hiểm thực sự: một cuộc khảo sát gần đây của Trung tâm nghiên cứu Pew (Pew Research Center) cho thấy người dân ở Canada, Hoa Kỳ và các nước châu Á và Tây Âu khác có quan niệm ngày càng tiêu cực về Trung Quốc. Mặc dù Trung Quốc đã có nỗ lực gần đây để xây dựng quyền lực mềm (soft power) trên chính trường quốc tế, qua mạng lưới các Viện Khổng Tử, và thông qua các tờ báo và đài truyền hình quốc tế thuộc sở hữu của nhà nước Trung Hoa, cách nhìn nhận về đất nước này vẫn theo hướng tiêu cực.

Nhưng thay vào đó, Trung Quốc giờ có thể thừa nhận rằng nó không còn nghèo khổ và yếu đuối, và có thể chấp nhận rằng thế giới hiện có những kỳ vọng cao hơn cho nó. Trung Quốc không còn có thể chính đáng hưởng thụ các nhượng bộ và đặc quyền mà họ từng được ưu ái khi nước này còn yếu thế và kém phát triển hơn, chẳng hạn như các điều khoản hào phóng khi mới gia nhập WTO năm 2001. Một Trung Quốc lớn hơn và mạnh hơn không những phải tôn trọng các quy tắc quốc tế và các chuẩn mực mà còn phải chịu trách nhiệm lớn hơn trong việc duy trì và cập nhật cái trật tự quốc tế mà nhớ đó nó đã phát triển một cách ngoạn mục. Khi các quy tắc và chuẩn mực hiện tại không còn phù hợp với mục đích ban đầu, Trung Quốc nên hợp tác với Hoa Kỳ và các quốc gia khác để đưa ra các thỏa thuận sửa đổi mà mọi người cùng tán thành.

Con đường để tạo ra một trật tự quốc tế mới không hề đơn giản. Áp lực mạnh mẽ trong nước thúc đẩy và kìm hãm cả hai quốc gia trong sự lựa chọn chính sách đối ngoại. Chính sách đối ngoại ít được đề cập trong chiến dịch tranh cử tổng thống hiện tại của Hoa Kỳ, và khi nó được đề cập thì trọng tâm phổ biến lại là các biến thể của đề tài “Nước Mỹ Trên Hết” (“America First”). Ở Trung Quốc, ưu tiên hàng đầu của lãnh đạo là việc duy trì sự ổn định chính trị nội bộ và, sau khi chịu đựng gần hai thế kỷ trong sự yếu đuối và nhục nhã, bộc lộ sự kiêu hãnh của một nền văn minh cổ đại đang trỗi dậy một lần nữa. Vì vậy, ta không nên xem thường khả năng Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ quản lý các mối quan hệ song phương dựa trên các tính toán hợp lý với lợi ích quốc gia của họ hoặc thậm chí còn chia sẻ mong muốn về kết quả song lợi cho hai bên. Các quốc gia không nhất thiết phải đi theo phương hướng dẫn đến sự đối đầu, nhưng cũng không thể loại trừ khả năng này.

ĐỘNG LỰC Ở CHÂU Á-THÁI BÌNH DƯƠNG

Những động lực này sẽ diễn ra trên toàn thế giới, nhưng một đấu trường quan trọng sẽ nằm tại châu Á-Thái Bình Dương. Hoa Kỳ luôn cần đầu tư cho các lợi ích quốc gia cốt yếu trong khu vực này. Nó đã dùng máu và bạc vàng để chiến đấu trong những trận đánh trên biển Thái Bình Dương để đánh bại Nhật Bản, một cuộc chiến đã suýt làm Hoa Kỳ mất đi ba vị tổng thống tương lai. Mỹ đã dẫn đầu hai cuộc chiến tranh tốn kém ở Hàn Quốc và Việt Nam, kéo dài thời gian quý báu cho các nước phi cộng sản ở châu Á để củng cố xã hội và nền kinh tế của họ và giành chiếm trái tim và khối óc chống lại chủ nghĩa cộng sản.

Các chính sách cởi mở, hào phóng của Hoa Kỳ mà đã mang lại lợi ích rất lớn cho châu Á-Thái Bình Dương, đã bắt nguồn từ những lý tưởng chính trị có từ lâu và bức tự hoạ của họ như một “thành phố trên ngọn đồi” (tạm dịch: “city upon a hill”) và như “một ánh sáng chiếu xuống các quốc gia” (“a light unto nations”), nhưng những quan điểm này cũng phản ánh tự lợi có phần giác ngộ của Mỹ. Một châu Á-Thái Bình Dương ổn định và thịnh vượng trước hết là một cách chống lại các nước cộng sản trong Chiến tranh Lạnh (Cold War) và sau đó là vì nó là một khu vực quan trọng của thế giới bao gồm nhiều quốc gia ổn định và thịnh vượng có nhã ý với Hoa Kỳ. Đối với các doanh nghiệp Hoa Kỳ, Châu Á-Thái Bình Dương cung cấp các thị trường lớn và các cơ sở sản xuất quan trọng. Không có gì đáng ngạc nhiên khi một số đồng minh trung thành nhất của Hoa Kỳ đều nằm ở Châu Á, chẳng hạn như Úc, Nhật Bản và Hàn Quốc, và một số đối tác lâu dài của nó, chẳng hạn như Singapore.

Trung Quốc cũng có những lợi ích cốt yếu trong khu vực. Ở Đông Bắc Á, Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ hai và Chiến tranh Triều Tiên vẫn còn đổ bóng dài phía trước. Ở Đông Nam Á, Trung Quốc nhìn thấy một nguồn năng lượng và nguyên liệu thô cần khai thác, cùng với các đối tác kinh tế và các tuyến truyền thông quan trọng trên biển. Nó cũng nhận thấy rằng các điểm tắc nghẽn ở eo biển Malacca và Biển Đông cần được giữ kín để bảo vệ an ninh năng lượng của Trung Quốc. Nhưng một điểm khác biệt quan trọng với Hoa Kỳ là Trung Quốc coi Châu Á-Thái Bình Dương như một khu vực “gần nước ngoài,” để mượn một thuật ngữ của Nga, và do đó khu vực này rất cần thiết cho an ninh của chính họ.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã nói rằng Thái Bình Dương đủ lớn để chứa cả Hoa Kỳ và Trung Quốc. Nhưng ông cũng nói rằng an ninh của châu Á nên được quản lý bởi người châu Á. Một câu hỏi hiển nhiên được đặt ra: Liệu ông Tập có nghĩ rằng Thái Bình Dương đủ lớn để Hoa Kỳ và Trung Quốc cùng tồn tại trong hòa bình, với những vòng tròn bạn bè và đối tác chồng chéo, hay nó đủ lớn để được phân chia giữa hai cường quốc để trở thành hai phạm vi gây ảnh hưởng đối lập nhau? Singapore và các nước châu Á-Thái Bình Dương khác không lưỡng lự về việc họ thích cách diễn dịch nào. Mặc dù họ có thể không gây được nhiều ảnh hưởng đến việc mọi thứ sẽ chuyển biến ra sao, họ vẫn hy vọng rằng sẽ không bị bắt buộc phải lựa chọn giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Sự hiện diện của an ninh Hoa Kỳ vẫn còn tầm quan trọng đối với khu vực ở Châu Á – Thái Bình Dương. Không có nó, Nhật Bản và Hàn Quốc sẽ bị buộc phải dự tính tự phát triển vũ khí hạt nhân; cả hai đều là các quốc gia có ngưỡng hạt nhân và chủ đề này đã thường xuyên xuất hiện trong diễn ngôn công khai của họ, đặc biệt trong bối cảnh khả năng xây dựng vũ khí hạt nhân ngày càng tăng của Triều Tiên. Những phát triển như vậy rất may vẫn nằm trong giả thuyết, nhưng dù là triển vọng thôi, chúng vẫn không có lợi cho sự ổn định ở Đông Bắc Á cũng như các nỗ lực không bành trướng vũ khí hạt nhân trên toàn cầu.

Xi phát biểu tại phiên họp thứ 70 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tại thành phố New York, tháng 9 năm 2015 Ảnh : Mike Segar / Reuters

Tại Đông Nam Á, Hạm đội thứ Bảy của Hoa Kỳ đã đóng góp cho an ninh khu vực từ Đệ Nhị Thế Chiến, đảm bảo rằng các tuyến liên lạc trên biển luôn an toàn và sẵn sàng, tạo nên nhiều cơ hội cho giao thương và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Bất chấp sức mạnh quân sự đang ngày càng tăng, Trung Quốc sẽ không thể tiếp nhận vai trò gìn giữ an ninh của Hoa Kỳ. Không như Hoa Kỳ, Trung Quốc đưa ra các yêu sách đòi quyền lợi hàng hải và lãnh thổ ở Biển Đông với các quốc gia trong khu vực, nơi mà sẽ luôn xem sự hiện diện của hải quân Trung Quốc là nỗ lực hiện thực hóa các yêu sách này.

Trở ngại tiếp theo ngăn chặn Trung Quốc khỏi việc chiếm lấy vai trò cảnh sát khu vực của Hoa Kỳ xuất phát từ thực tế rằng nhiều quốc gia Đông Nam Á có một số lượng đáng kể các nhóm dân tộc thiểu số gốc Hoa, những người này rất tế nhị trong các mối quan hệ với phần đông người không có gốc Hoa. Những nước này rất nhạy cảm về bất kỳ tín hiệu nào cho thấy Trung Quốc có ảnh hưởng thất thường với cộng đồng gốc Hoa trong lãnh thổ họ – đặc biệt khi hồi tưởng rằng trong lịch sử, Trung Quốc thường yểm trợ các cuộc nổi dậy chủ nghĩa cộng sản tại Đông Nam Á mãi đến những năm đầu của thập niên 80. Những yếu tố nhạy cảm đó hạn chế vai trò của Trung Quốc trong các vấn đề ngoại giao ở Đông Nam Á trong tương lai gần.

Singapore là nước Đông Nam Á duy nhất có dân số phần đông là người gốc Hoa. Trên thực tế, nó cũng là nước duy nhất trên thế giới được có nhiều người gốc Hoa như vậy ngoài chính Trung Quốc. Nhưng Singapore đã nỗ lực rất nhiều để xây dựng một bản sắc riêng dựa trên nhiều sắc tộc chứ không chỉ từ Trung Quốc. Và nước này rất cẩn trọng để tránh có hành động bị hiểu lầm là cho phép chính thể bị ví như móng chân con mèo Trung Quốc. Vì lý do đó, Singapore đã không thiết lập mối quan hệ ngoại giao với Trung Quốc cho đến tận năm 1990.

Một trong những quốc gia Đông Nam Á cuối cùng, trừ Brunei, thực hiện thủ tục này.

Dĩ nhiên, Singapore và tất cả các quốc gia Châu Á khác đều muốn có quan hệ ngoại giao tốt với Trung Quốc. Họ hy vọng được tận hưởng thiện chí và sự hỗ trợ từ một cường quốc và đều mong muốn tham gia vào sự phát triển của nó. Chuỗi cung ứng toàn cầu- dù cho máy bay, điện thoại di động, hay khẩu trang y tế- kết nối Trung Quốc và các quốc gia Châu Á khác một cách chặt chẽ hơn. Diện tích khổng lồ của nước Trung Quốc đã biến nó trở thành đối tác thương mại lớn nhất của hầu hết các quốc gia Châu Á khác, bao gồm các đồng minh của Hoa Kỳ trong khu vực, cũng như Singapore và gần như tất cả quốc gia thuộc ASEAN (Liên hiệp các Quốc Gia Đông Nam Á).

Sẽ rất khó khăn, gần như bất khả thi, để Hoa Kỳ có thể thay thế Trung Quốc làm nhà cung cấp chính cho thế giới. Hoa Kỳ cũng không thể tự mình làm điều đó nếu không có thị trường Trung Quốc, vì nó là nước nhập khẩu lớn thứ ba của Hoa Kỳ, đứng sau Canada và Mexico. Nhưng Trung Quốc cũng không thể phá hoại vai trò kinh tế của Hoa Kỳ ở Châu Á. Hệ thống tài chính toàn cầu phụ thuộc nặng nề vào các tổ chức tài chính của Hoa Kỳ, và đồng Nhân Dân Tệ sẽ không thay thế đồng mỹ kim làm đồng tiền dự trữ quốc tế trong một sớm một chiều. Dù các nước Châu Á khác xuất khẩu đến Trung Quốc nhiều hơn là vào Hoa Kỳ, các tập đoàn đa quốc gia của Hoa Kỳ vẫn là nguồn đầu tư nước ngoài lớn nhất ở nhiều nước Châu Á-Thái Bình Dương, kể cả Singapore. Nhiều công ty lớn của Trung Quốc đang đầu tư ra nước ngoài, nhưng sẽ phải mất nhiều năm trước khi Trung Quốc có những tập đoàn đa quốc gia với quy mô như tập đoàn có trụ sở ở Mỹ–những công ty có khả năng liên kết các chuỗi sản xuất toàn cầu lại với nhau, nối Châu Á vào nền kinh tế thế giới, và đã tạo ra hàng triệu việc làm.

Vì những lý do trên, nhiều nước Châu Á-Thái Bình Dương không mong muốn bị ép buộc phải lựa chọn giữa Mỹ hoặc Trung Quốc. Các nước này muốn có mối quan hệ tốt với cả hai. Họ không thể xa lánh Trung Quốc, và nhiều nước Châu Á khác cố không để bất kỳ tranh chấp nào gây ảnh hưởng đến mối quan hệ với Bắc Kinh. Đồng thời, những nước Á Châu này xem trọng Hoa Kỳ như một cường quốc “sân nhà” với nhiều lợi ích trong khu vực. Đa số các nước này bày tỏ sự tán thành khi Tổng thống Barack Obama tuyên bố Hoa Kỳ có ý định “tái cân bằng” chính sách đối ngoại của Mỹ để hướng về Châu Á. Họ tự an ủi bản thân rằng mặc dù chính quyền Trump có phàn nàn về các vấn đề chi phí và về trách nhiệm nặng nề của Hoa Kỳ với đồng minh, Hoa Kỳ vẫn đưa ra một chiến lược cho khu vực Thái Bình Dương và tuyên bố dự định thiết lập Bộ Tư Lệnh Thái Bình Dương Hoa Kỳ.

Nhưng các quốc gia Châu Á nhận thức rằng Mỹ là một siêu cường quốc tế, với những mối quan tâm trải dài và những ưu tiên cấp bách khác trên khắp thế giới. Họ có quan điểm thực tế rằng nếu căng thẳng khu vực tăng cao- hoặc, tệ hơn, nếu xung đột xảy ra- họ không thể dựa vào sự yểm trợ của Mỹ. Họ dữ liệu rằng chính họ sẽ thực hiện bổn phận bảo vệ đất nước và lợi ích. Họ cũng mong Hoa Kỳ hiểu rằng cho dù các quốc gia Châu Á khác có thúc đẩy mối quan hệ với Trung Quốc, điều đó không đồng nghĩa với việc các quốc gia này đang chống lại Hoa Kỳ. (Và hiển nhiên, họ mong nhận được sự cảm thông tương tự từ Trung Quốc, nếu họ tăng cường thiết lập mối quan hệ với Hoa Kỳ).

MỘT CẤU TRÚC KHU VỰC TOÀN PHẦN

Hoa Kỳ và Trung Quốc không phải là những nước lớn có tầm ảnh hưởng lớn duy nhất trong khu vực; các nước khác cũng có vai trò quan trọng. Như Nhật Bản chẳng hạn, là nước có nhiều đóng góp cho khu vực, có quy mô và sự tinh tế của nền kinh tế. Dưới thời Thủ tướng Shinzo Abe, nước Nhật đã đóng góp tích cực hơn trước. Chẳng hạn, sau khi Hoa Kỳ rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương năm 2017, Nhật Bản đã tiến bước lên phía trước. Nước Nhật đã thúc đẩy 11 thành viên còn lại hoàn thành Hiệp định toàn diện và tiến bộ về quan hệ đối tác xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), tập hợp các nước phát triển và đang phát triển ở cả hai bên Thái Bình Dương và là một bước tiến tới thương mại tự do ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Ấn Độ cũng tận hưởng rất nhiều những ảnh hưởng tiềm năng. Dưới thời Thủ tướng Narendra Modi, Ấn Độ đã tuyên bố thay đổi chiến lược thông qua Chính sách Act East và các quốc gia khác mong muốn được nhìn thấy chính sách này được đưa vào hoạt động. Hội nghị thượng đỉnh Đông Á bao gồm Ấn Độ với tư cách là thành viên vì các thành viên khác hy vọng rằng khi nền kinh tế Ấn Độ phát triển, sẽ lộ rõ nhiều giá trị hơn trong sự hợp tác khu vực. Ấn Độ cũng là một trong những quốc gia ban đầu đàm phán để hình thành Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực, một hiệp định thương mại tự do được đề xuất nhằm mục đích hợp nhất tất cả các nền kinh tế lớn ở châu Á-Thái Bình Dương, tương tự như Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ (giờ là Hiệp định Hoa Kỳ-Mexico-Canada) liên kết với các quốc gia ở khu vực Bắc Mỹ. Sau các cuộc đàm phán rộng rãi, Ấn Độ năm ngoái đã quyết định không tham gia Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP); 15 quốc gia tham gia còn lại vẫn đang phát triển, mặc dù thiếu Ấn Độ, một nhân tố to lớn bị mất mát.

Khả năng hợp tác của các cường quốc là trải nghiệm thực sự của nghệ thuật quản lý chính phủ.

Hầu hết các nước châu Á nhận ra, giá trị của các thỏa thuận vượt ra ngoài tầm lợi nhuận kinh tế mà họ tạo dựng. Đó là những nền tảng cho phép các quốc gia châu Á – Thái Bình Dương hợp tác với nhau, phát triển cổ phần trong thành tựu của nhau và cùng nhau uốn nắn cấu ​​trúc khu vực và các quy tắc chi phối. Như thỏa thuận khu vực phải được mở rộng và mang tính toàn diện. Họ không nên, dù theo thiết kế hay kết quả, ngăn chặn bất kỳ phe nào, làm suy yếu các thỏa thuận hợp tác hiện có, tạo ra các khối đối thủ hoặc buộc các quốc gia đứng về phía nhau. Đây là lý do tại sao các thành viên CPTPP đã để cánh cửa mở cho Hoa Kỳ gia nhập thêm lần nữa và tại sao các quốc gia đang tiến hành để thành lập RCEP với hy vọng rằng Ấn Độ sẽ trở lại vào một ngày nào đó.

Đây cũng là cơ sở để các nước châu Á – Thái Bình Dương hỗ trợ các sáng kiến ​​hợp tác khu vực như các ý tưởng Ấn Độ-Thái Bình Dương đa dạng được đề xuất từ Nhật Bản, Hoa Kỳ và các quốc gia khác, cũng như Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường của Trung Quốc. Nhiều quốc gia châu Á khác xem việc ủng hộ Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường là một cách xây dựng nhằm phù hợp với ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc trong khu vực. Nếu được thực hiện tốt và có kỷ luật tài chính, các dự án sáng kiến ​​có thể tăng cường sự hợp tác khu vực và đa phương cùng với sự giải quyết nhu cầu cấp thiết về cơ sở hạ tầng tốt hơn ở nhiều nước đang phát triển. Một số dự án như vậy đã bị chỉ trích vì thiếu minh bạch hoặc bất khả thi, nhưng không có lý do gì để tin rằng tất cả các dự án sáng kiến, theo định nghĩa, sẽ áp đặt gánh nặng tài chính không vững chắc lên các quốc gia hoặc ngăn chúng phát triển liên kết với các nền kinh tế lớn khác. Những hệ quả như vậy cũng sẽ không thuận lợi cho lợi ích của Trung Quốc, vì đó sẽ làm suy yếu vị thế và tầm ảnh hưởng quốc tế.

Phát triển các thỏa thuận khu vực mới không có nghĩa là từ bỏ hoặc đứng ngoài các thể chế đa phương hiện có. Các cơ quan chức năng và thỏa thuận đa phương khó nhằn tiếp tục mang đến cho tất cả các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia nhỏ hơn, một khuôn khổ để làm việc cùng nhau và thúc đẩy lợi ích tập thể. Nhưng nhiều thể chế đa phương hiện tại đang cần cải cách khẩn cấp: vì họ còn năng suất, do thực tế kinh tế và chiến lược hiện tại. Chẳng hạn, kể từ khi kết thúc Vòng đàm phán thương mại Uruguay năm 1994, WTO đã gặp khó khăn trong việc đạt được các hiệp định thương mại có giá trị, bởi vì bất kỳ thỏa thuận nào cũng cần có sự đồng thuận từ 164 thành viên, vốn dĩ có lợi ích và triết lý kinh tế rất khác nhau. Và kể từ năm ngoái, Cơ quan phúc thẩm WTO đã bị tê liệt do thiếu một đại biểu. Đây là một mất mát cho tất cả các quốc gia, vậy nên hoạt động mang tính xây dựng theo hướng cải cách tổ chức thay vì cắt giảm sự hiệu quả hoặc bỏ ngang giữa chừng.

MỘT HI VỌNG THA THIẾT

Sự lựa chọn chiến lược mà Hoa Kỳ và Trung Quốc đưa ra sẽ định hình các đường viền của trật tự toàn cầu theo thứ tự. Đó là điều hiển nhiên cho các cường quốc cạnh tranh. Nhưng khả năng hợp tác của họ là trải nghiệm thực sự của nghệ thuật quản lý nhà nước, và nó sẽ quyết định xem liệu loài người có tiến bộ hơn về các vấn đề toàn cầu như sự biến đổi khí hậu, phổ biến hạt nhân và sự lây lan các bệnh truyền nhiễm hay không.

Đại dịch COVID-19 là một lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc các quốc gia hợp tác với nhau. Dịch bệnh không giới hạn biên giới giữa các quốc gia, và hợp tác quốc tế là hết sức cần thiết để đưa đại dịch vào tầm kiểm soát và giảm thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu. Ngay cả với các mối quan hệ tốt nhất giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, việc đưa ra một phản ứng tập thể đối với COVID-19 sẽ là một thách thức lớn. Thật không may, đại dịch đang làm trầm trọng thêm sự cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, làm tăng sự ngờ vực, hơn thua và đổ lỗi lẫn nhau. Điều này chắc chắn sẽ trở nên tồi tệ hơn và bây giờ dường như không thể tránh khỏi việc đại dịch sẽ trở thành một ảnh hưởng lớn trong cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ. Người ta chỉ có thể hy vọng rằng sự thiệt hại nặng nề của bối cảnh sẽ được ghi vào tâm trí và khiến cho lời khuyên khôn ngoan hơn chiếm ưu thế.

Trong khi đó, các nước châu Á đã chung tay, đương đầu với đại dịch và nhiều trở ngại khác để cải thiện cuộc sống của người dân và tạo ra một khu vực an toàn và thịnh vượng hơn. Thành công của họ và triển vọng của một thế kỷ châu Á sẽ phụ thuộc rất lớn vào việc Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể vượt qua những bất đồng để xây dựng niềm tin chung và làm việc một cách xây dựng để duy trì trật tự quốc tế ổn định và hòa bình hay không. Đây là một vấn đề quan trọng của thời đại chúng ta.

Translation by Jade Nguyen, Nhan Nguyen, Cookie Duong, Tuan Nguyen, and Tegan Tran