Vũ Thư Hiên là một nhân vật chứ không chỉ là một tác giả. Nhưng, Miền Thơ Ấu của ông là một tác phẩm rất thuần văn. Có lẽ vì cuốn sách là tự truyện nên nó được viết không hề trau chuốt. Sức hấp dẫn nằm ở chỗ nó mang đến cho chúng ta tầng tầng lớp lớp những bức tranh đẹp mê hồn và những câu chuyện buồn thăm thẳm ở một miền quê yêu dấu.
Chuyện viết từ một làng công giáo toàn tòng. Toàn tòng nhưng vẫn thờ Khổng Tử. Trọng cha kính Chúa nhưng trong sâu thẳm vẫn chịu chi phối của lề thói nho giáo. Những nhà nho cuối cùng thất thế, đói đến nhiều khi cả tháng không có cơm mà vẫn coi việc kiếm ăn là của đàn bà, phụ nữ.
Những người phụ nữ vừa phải tần tảo nuôi chồng, vừa phải lo toan giỗ chạp, gìn giữ nếp nhà. Đặc biệt là những “bà cô” kiêu hãnh nhưng vì gánh gia đình, gánh gia phong trĩu nặng trên vai; vì sự bất ổn của tương lai… mà đôi khi trở nên khắc nghiệt.
Cũng như bao miền quê khác của Việt Nam, mấy năm tuổi thơ của Vũ Thư Hiên loanh quanh trong một làng mà “những sự kiện lịch sử bao giờ cũng nhuốn màu truyền thuyết còn những truyền thuyết thì lại tìm sự minh chứng cho tính hiện hữu của nó nơi các sự kiện lịch sử”. Chuyện lại diễn ra ở một giai đoạn đất nước phải chứng kiến sự suy tàn của các nền tảng cũ, sự bế tắc của tầng lớp văn thân, để rồi những người muốn đi tìm cái mới đã đặt chân vào con đường cộng sản.
Tác giả lúc chỉ mới là một đứa bé, đã phải nếm mùi nhà tù khi cùng mẹ đến thăm cha, một người cộng sản; trớ trêu thay khi những người cộng sản nắm được chính quyền, cả cha và con lại vào tù lần nữa.
Cuốn sách đặc biệt này được bắt đầu từ cuối năm 1970, khi Vũ Thư Hiên đang bị giam tại trại quân pháp Bất Bạt. “Nó được viết trên giấy gói keo, vỏ bao thuốc lá, trên bất cứ thứ giấy nào nhặt được”.
Khi tác giả ra tù, dù Lê Đức Thọ ra lệnh cấm không cho tên Vũ Thư Hiên xuất hiện. Ông Hà Mậu Nhai vẫn cho in Miền Thơ Ấu với chính danh Vũ Thư Hiên. Năm 1988, nhà văn Tô Hoài cùng Ban giám khảo đã trao giải nhất cho giải văn học của năm. Thật thú vị là cho dù tác giả đang phải sống lưu vong, chúng ta vẫn có trên tay Miền Thơ Ấu.
PS: Tôi không có ý định so sánh; nhưng hôm qua khi ngồi trên máy bay, đọc dăm truyện ngắn trong tập Hoan Lạc Đỏ của Nguyễn Thị Minh Hoa bỗng nhiên liên tưởng tới Miền Thơ Ấu. Những miền quê yêu dấu của tôi vẫn tiếp tục sản sinh những câu chuyện thật buồn. Những người phụ nữ đẹp của thời đại ngày nay vẫn phải gánh trên vai quá nhiều sứ mệnh… trong khi thường chỉ nhận được sự an ủi từ những người chồng hoặc là buôn lậu, hoặc tàn phế về mặt thể chất, hoặc lại là một ông Hàn Quốc.
