– Bài của Le Thu Huong trên Foreign Affairs, Cù Tuấn biên dịch.
Tóm tắt: Sự cân bằng bấp bênh của Đông Nam Á.
Khi mối quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ ngày càng trở nên đối nghịch hơn, phần còn lại của thế giới đang dõi theo đầy lo lắng. Washington đã nhiều lần cáo buộc Bắc Kinh do thám nước Mỹ và cố gắng đánh cắp bí mật của họ, gần đây nhất là bằng cách thả một quả bóng bay qua Mỹ. Bắc Kinh thì cáo buộc rằng Washington đang tìm cách cắt đứt Trung Quốc khỏi thị trường quốc tế. Hai bên đang tham gia vào một cuộc chiến thương mại đang diễn ra và cả hai đều tiếp tục tăng chi tiêu quân sự. Một cuộc đối đầu bạo lực ở Đài Loan dường như ngày càng có khả năng xảy ra.
Sự cạnh tranh đáng báo động này đã khiến nhiều quốc gia phải đau đầu, nhưng nó được cho là thách thức lớn nhất đối với các quốc gia đang phát triển. Washington đang thúc ép các đối tác và đồng minh hỗ trợ nỗ lực trừng phạt đối thủ của mình, cũng như Bắc Kinh – mặc dù mối quan hệ tốt đẹp với cả Trung Quốc và Mỹ đã giúp hàng trăm triệu người thoát khỏi đói nghèo. Một cuộc đối đầu giữa Bắc Kinh và Washington, thậm chí là một cuộc đối đầu bất bạo động, sẽ làm suy yếu hệ thống thương mại mà đã cho phép các nước nghèo (Global South) phát triển. Và nếu hai cường quốc xảy ra chiến tranh, các quốc gia nhỏ hơn và yếu hơn có thể bị kéo vào cuộc xung đột.
Ít nơi nào chịu áp lực gay gắt hơn từ cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung, hoặc có nhiều thứ để mất hơn khu vực Đông Nam Á. Khu vực này, nơi sinh sống của gần 700 triệu người, thường được coi là nơi thử nghiệm cho những nỗ lực mở rộng quyền lực của Trung Quốc. Bắc Kinh thường gọi khu vực này là “ngoại vi” của mình và đang xây dựng sự hiện diện quân sự mạnh mẽ ở vùng biển của khu vực này, đồng thời triển khai nhiều dự án cơ sở hạ tầng Đông Nam Á trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường. Về phần mình, Washington đã vận động mạnh mẽ để ngăn chặn các nước Đông Nam Á đồng ý với các chương trình do Trung Quốc lãnh đạo. Họ muốn các đối tác và đồng minh ủng hộ lệnh cấm đối với các công nghệ khác nhau của Trung Quốc, mặc dù các hệ thống của Bắc Kinh giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế với giá rẻ.
Đối với Đông Nam Á, những yêu cầu này đã quá quen thuộc. Trong Chiến tranh Lạnh, khu vực này là tâm điểm của sự cạnh tranh giữa các cường quốc khi Liên Xô và Mỹ (và sau đó là Trung Quốc) tranh giành quyền lực tối cao. Cuộc cạnh tranh đã dẫn đến bạo lực và giết chết hàng triệu người—trong các cuộc chiến tranh truyền thống, nội chiến và sự đàn áp có hệ thống của nhà nước. Người dân trong vùng không nhớ gì về thời kỳ này và họ không muốn lặp lại nó.
Nhưng đối với Đông Nam Á, kỷ nguyên xung đột giữa các cường quốc mới này khó có thể giống với kỷ nguyên trước. Bất chấp sức mạnh kinh tế của Trung Quốc, các quốc gia trong khu vực đã có thể chống lại các nỗ lực thống trị của Trung Quốc và họ đã làm được điều đó mà không nhất quán phải dựa vào các sáng kiến ngăn chặn của Washington. Thay vào đó, Đông Nam Á đã củng cố và thiết lập các thể chế đa phương, với mấu chốt là Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), khiến khu vực này trở thành một lực lượng độc lập. Khi các quốc gia trong khu vực đã thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc và Mỹ, họ đã làm như vậy theo cách riêng của họ. Họ đã học cách sử dụng sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc để tạo lợi thế cho họ, khiến hai cường quốc chống lại nhau vì lợi ích kinh tế của chính họ. Đông Nam Á thậm chí đã trở thành một khu vực ngoại giao khổng lồ, nơi có thể tập hợp các cường quốc lại với nhau.
Liệu khu vực này có thể duy trì vị thế của mình hay không là một câu hỏi mở. Nếu căng thẳng giữa Bắc Kinh và Washington dẫn đến xung đột quân sự, các quốc gia trong khu vực này có thể thấy mình phải chịu áp lực nặng nề với việc phải chọn bên. Đông Nam Á không phải là một khối thống nhất: các quốc gia có chính sách và mục tiêu đối ngoại khác nhau, một số trong đó mâu thuẫn với nhau. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng nhanh chóng và nền kinh tế đang mở rộng của khu vực này cho thấy rằng các quốc gia trong khu vực sẽ trở nên hùng mạnh hơn theo thời gian và cùng với đó, hoàn toàn có khả năng ngăn chặn sự can thiệp từ bên ngoài. Đông Nam Á có thể đã từng được xác định bởi xung đột giữa các cường quốc, nhưng ngày nay, khu vực này có thể trở thành một mô hình xử lý việc cạnh tranh giữa các cường quốc.
XƯA VÀ NAY
Trong suốt Chiến tranh Lạnh, Đông Nam Á bị chia rẽ nội bộ. Nhiều quốc gia trong khu vực này, chẳng hạn như Indonesia, do các chế độ chống Liên Xô lãnh đạo đã đàn áp dã man các phong trào cộng sản. Những nước khác, chẳng hạn như Campuchia, được những người theo chủ nghĩa Mác-Lênin cai trị. Kết quả là khu vực này cực kỳ căng thẳng. Ví dụ, vào năm 1967, các quốc gia không cộng sản đã thành lập ASEAN để ngăn chặn sự bành trướng của chủ nghĩa Mác-Lênin. Trong khi đó, những người cộng sản ở Lào và Việt Nam đã chiến đấu và chiến thắng trong các cuộc nội chiến đẫm máu.
Nhưng khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, Đông Nam Á đã làm việc chăm chỉ để vượt qua quá khứ cay đắng này. Ví dụ, Việt Nam đã vượt qua sự cô lập về ngoại giao và trở thành một trong những quốc gia chủ động và hướng ngoại nhất trong khu vực. ASEAN đã mở rộng tư cách thành viên cho các đối thủ trước đây của mình, chuyển mình từ một nhóm chống cộng thành một nhóm có chương trình nghị sự kinh tế và chính trị rộng lớn. ASEAN cũng trở thành một diễn đàn an ninh thường xuyên đưa các nhà lãnh đạo ngoại giao và quốc phòng của khu vực cùng nhau hợp tác xây dựng lòng tin và ngăn ngừa xung đột.
Người Đông Nam Á đã được hưởng lợi rất nhiều từ lợi ích hòa bình này. Hệ thống quốc tế tương đối ổn định thúc đẩy hội nhập toàn cầu, cho phép các quốc gia trong khu vực trở thành trung tâm sản xuất và được nhận đầu tư đáng kể. Họ đã ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do, thúc đẩy kết nối và tăng trưởng kinh tế. Năm 1990, chỉ có hai trong số 40 nền kinh tế lớn nhất thế giới là ở Đông Nam Á. Đến năm 2020, con số đó đã tăng lên sáu quốc gia.
Nhưng sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ đang đe dọa những lợi ích này—và theo những cách quen thuộc đến lạ lùng. Ví dụ, Washington đã biện minh cho sự cạnh tranh của mình với Trung Quốc bằng cách lập luận rằng họ đang thúc đẩy dân chủ, giống như cách giải thích mà họ đã đưa ra cho cuộc chiến ở Việt Nam nhiều thập kỷ trước. Đó là cái cớ sẽ khiến Mỹ có ít bạn bè ở Đông Nam Á. Khu vực này là nơi có nhiều hệ thống chính trị khác nhau và các quốc gia của nó tự hào hợp tác với nhau dù có các đường lối ý thức hệ khác nhau nhằm thúc đẩy lợi ích của họ. Ngay cả Việt Nam cũng đã vượt qua chính sách đối ngoại được định hướng theo ý thức hệ của mình, thay vào đó xây dựng quan hệ bạn bè với bất kỳ chính phủ nào có thể hỗ trợ họ. Ngày nay, nó đã bao gồm cả Washington.
Việc Mỹ nhấn mạnh vào hệ tư tưởng trong Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương không phải là cách duy nhất để gây phản cảm cho người Đông Nam Á. Việc Washington thúc đẩy các quốc gia tách khỏi Trung Quốc cũng gây khó chịu sâu sắc, ngay cả với những quốc gia bạn bè lâu năm như Singapore. Sự thúc đẩy này cũng có nghĩa là Mỹ đang áp dụng một phong cách đặc trưng của chính đối thủ của mình: thông thường, chính Trung Quốc đã yêu cầu các chính phủ đưa ra các lựa chọn nhị phân hoặc tao hoặc nó. (Ví dụ, vào năm 2017, Bắc Kinh đã hủy lời mời Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long tham gia diễn đàn Vành đai và Con đường sau khi ông bảo vệ phán quyết của tòa án quốc tế về các yêu sách hàng hải chống lại Trung Quốc và có lợi cho Philippines.) Nhưng kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công bố chiến lược “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và cởi mở” cùng với một loạt các hành động thương mại chống lại Trung Quốc, Washington đã thể hiện như một cường quốc, yêu cầu các nước phải chọn phe.
Tất nhiên, Bắc Kinh cũng đã làm suy yếu các mục tiêu của chính họ ở Đông Nam Á. Sức mạnh kinh tế của Trung Quốc rất hấp dẫn đối với khu vực, nhưng các thỏa thuận kinh tế của nó đi kèm với những điều kiện ràng buộc. Ví dụ, các khoản vay của quốc gia này thường tạo ra các khoản nợ không bền vững cho những quốc gia được tài trợ mà Bắc Kinh có thể sử dụng để chống lại họ. Lào hiện nợ Trung Quốc khoảng 12 tỷ USD, chiếm gần 65% GDP của Lào. Nợ nước ngoài của Indonesia đối với Trung Quốc vào cuối tháng 6 năm 2021 là 21 tỷ đô la, gần gấp 5 lần so với cuối năm 2011. (Các nghiên cứu phi chính phủ cho thấy con số này có thể còn cao hơn). Campuchia hiện đang nợ Trung Quốc một khoản cống nạp khác: Các khoản đầu tư của Bắc Kinh vào quốc gia này dường như đã giúp nước này có quyền sử dụng Căn cứ Hải quân Ream, một cơ sở quân sự sẽ giúp quân đội Trung Quốc tiếp cận Biển Đông dễ dàng hơn.
Chính sách “Zero COVID” đã giết chết tăng trưởng của Trung Quốc hiện đang gây nghi ngờ về sức mạnh kinh tế thực sự của đất nước này. Và những yêu sách rộng lớn của họ đối với vùng biển Đông Nam Á và hoạt động xây dựng trên các rạn san hô trong khu vực này là một lời nhắc nhở liên tục về sự hiếu chiến của Bắc Kinh. Sự quyết đoán này, kết hợp với hành vi diều hâu của Mỹ, đã khiến nhiều quốc gia Đông Nam Á lo ngại rằng hai cường quốc trên có thể sớm xung đột. Một cuộc xung đột như vậy sẽ nguy hiểm cho toàn thế giới, nhưng nó có thể đặc biệt thảm khốc đối với khu vực này. Ví dụ, một cuộc chiến tranh giữa Mỹ và Trung Quốc đối với Đài Loan, gần như chắc chắn sẽ dẫn đến một Biển Đông được quân sự hóa mạnh mẽ, gây khó khăn cho các tàu bè đi lại tự do đến và đi từ Đông Nam Á. Nó cũng sẽ cản trở đáng kể thông tin liên lạc trong khu vực khi các bên tham chiến chuyển sang cắt hoặc kiểm soát các tuyến cáp Internet dưới biển của khu vực. Trong trường hợp xấu nhất, một cuộc xung đột thậm chí có thể dẫn đến các cuộc tấn công vào hạm đội của các quân đội Đông Nam Á khác nhau. Dù bằng cách nào, chuỗi cung ứng và thương mại trong khu vực có thể bị tổn hại, khiến nền kinh tế của khu vực sẽ bị chững lại.
CHỌN QUYỀN KHÔNG PHẢI CHỌN
Hầu như mọi quốc gia ở Đông Nam Á đều nhận ra rằng một cuộc xung đột công khai giữa Trung Quốc và Mỹ là điều không mong muốn. Họ cũng biết rằng sẽ rất tệ cho chính trị và kinh tế nếu một trong hai quốc gia trên thống trị khu vực này. Tính trung lập có thể là một trong số ít quan điểm mà nhóm các quốc gia không đồng nhất này có thể đồng ý. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào họ có thể đạt được nó một cách tốt nhất.
Cho đến nay, các quốc gia khác nhau đã thực hiện các cách tiếp cận khác nhau. Một số đã duy trì các chính sách của họ từ ba thập kỷ qua, khi Trung Quốc và Mỹ có mối quan hệ đủ tốt để khu vực này hiếm khi bị đẩy hoặc kéo vào một phe cụ thể. Ngược lại, Malaysia và Thái Lan đã rời xa cách tiếp cận ngoại giao chủ động trước đây của họ vì sự bất ổn trong nước đã thu hút sự chú ý của các chính phủ hai nước.
Ngồi im và không hành động có vẻ như là một sự đánh cược an toàn: tại sao phải thay đổi hướng đi hoặc lên tiếng nếu điều đó có nguy cơ gây phản cảm với Bắc Kinh hoặc Washington? Nhưng không làm gì cả là một chiến lược thua thiệt. Nếu các quốc gia ASEAN không hành động, họ có thể trở thành người ngoài cuộc trong khu vực của mình khi các cường quốc tiến hành các cuộc tập trận quân sự, và thậm chí có thể gây chiến trên khắp các vùng biển xung quanh. Sự thụ động có thể khiến nhóm các quốc gia vừa và nhỏ này phải trả giá bằng cơ chế mà họ đã đấu tranh vất vả để giành được. Nếu khu vực này muốn giữ thái độ trung lập và thành công, các quốc gia phải làm như vậy một cách thận trọng và cân nhắc.
Tuy nhiên, nhìn chung, các quốc gia Đông Nam Á đã điều hướng cẩn thận những căng thẳng đang gia tăng. Năm 2019, như một phản ứng tập thể đối với chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương hiếu chiến của Mỹ, ASEAN đã ban hành sách trắng “Triển vọng về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”, trong đó bác bỏ rõ ràng sự cạnh tranh khu vực có tổng bằng không và sự thống trị khu vực của bất kỳ cường quốc đơn lẻ nào. Thay vào đó, nó định vị ASEAN ở trung tâm của các động lực của khu vực. ASEAN sau đó đã làm tốt việc tự nâng tầm này. Trong vài thập kỷ qua, nhóm này đã thu hút các quốc gia bên ngoài, để họ đầu tư và giao dịch với khu vực. Các nước ASEAN đã đưa các quốc gia khác đến các cuộc họp ngoại giao của mình, trở thành chủ nhà – chứ không chỉ là chủ đề – của các cuộc thảo luận về chính trị khu vực. Ví dụ, Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN-Plus quy tụ các bộ trưởng quốc phòng từ 10 quốc gia ASEAN và nhiều quốc gia khác, bao gồm Trung Quốc, Nga và Mỹ, để thảo luận về các vấn đề quan tâm của khu vực và toàn cầu. Chủ nghĩa đa phương bao trùm của nhóm có thể không phù hợp với nhiều người Mỹ, những người có suy nghĩ phân chia thế giới thành 2 nhóm: bạn bè và đối thủ cạnh tranh (đặc biệt là sau khi chiến tranh bùng nổ ở Ukraine). Nhưng hợp tác với mọi người là một cách tuyệt vời để tránh gây thù chuốc oán với bất kỳ ai.
Đông Nam Á đã làm việc chăm chỉ để duy trì và mở rộng phạm vi ngoại giao và an ninh này. Cùng với cấu trúc an ninh đa phương do ASEAN dẫn dắt, khu vực này đã thiết lập nhiều thỏa thuận đa phương và song phương với các quốc gia bên ngoài. Chúng bao gồm các nhóm đặc biệt, chẳng hạn như các cuộc tuần tra chung trên sông Mekong của Trung Quốc, Lào, Myanmar và Thái Lan. Chúng cũng bao gồm các thỏa thuận được thể chế hóa, chẳng hạn như Thỏa thuận phòng thủ năm cường quốc của Singapore và Malaysia với Úc, New Zealand và Vương quốc Anh, trong vòng 50 năm. Khi môi trường địa chính trị trở nên căng thẳng hơn, số lượng lớn các mối quan hệ đối tác này có thể sẽ tăng lên. Các thỏa thuận phức tạp và thường chồng chéo là rất quan trọng đối với nỗ lực của Đông Nam Á nhằm chơi với tất cả nhưng không đưa ra cam kết riêng nào.
Các quốc gia Đông Nam Á cũng đang trở nên tích cực hơn trong các nhóm bao gồm những quốc gia tham gia bên ngoài khu vực lân cận của họ. Ví dụ, năm ngoái, Campuchia đã tổ chức Hội nghị cấp cao Đông Á, Thái Lan tổ chức Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương và Indonesia chủ trì G-20. Nhiệm kỳ chủ tịch của Indonesia tỏ ra đặc biệt thành công. Vào tháng 11 năm 2022, bên lề cuộc họp G-20 ở Bali, Indonesia đã tổ chức một hội nghị thượng đỉnh giúp phá băng quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ bằng cách đưa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lần đầu tiên đối mặt kể từ khi Biden nhậm chức. Thủ tướng Australia Anthony Albanese cũng đã nói chuyện với ông Tập tại hội nghị, chấm dứt nhiều năm im lặng giữa nguyên thủ quốc gia Australia và Trung Quốc. Cả hai cuộc gặp sẽ không thể xảy ra nếu không có lập trường trung lập của Indonesia, và chúng đã giúp củng cố niềm tin của Đông Nam Á rằng chủ nghĩa đa phương vẫn là rất có giá trị ngay cả trong một thế giới hỗn loạn.
Về mặt cá nhân, một số chính phủ Đông Nam Á đã học được rằng có những lợi ích từ sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc. Cuộc đụng độ giữa Bắc Kinh và Washington có thể khiến các chính trị gia trong khu vực lo sợ, nhưng nó đã khiến cả hai chính phủ trên cố gắng giành được trái tim và khối óc của các quốc gia không liên kết. Điều này đã giúp các quốc gia Đông Nam Á – nơi có dân số trẻ và lao động giá rẻ – thu được tất cả các loại lợi ích kinh tế. Ví dụ, Việt Nam đã được hưởng lợi rất nhiều từ việc Mỹ tách khỏi Trung Quốc khi các công ty Mỹ chuyển sản xuất sang các nhà máy Việt Nam. Indonesia cũng đã nhận được sự thúc đẩy đầu tư từ các công ty Mỹ, bao gồm Amazon, Microsoft và Tesla. Khu vực này đang ngày càng trở nên quan trọng đối với chuỗi cung ứng toàn cầu.
MỌI NGƯỜI, MỌI NƠI
Không có gì đảm bảo rằng nỗ lực cân bằng của Đông Nam Á sẽ hiệu quả mãi mãi. Khi sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc nóng lên, nhiều nhà phân tích dự đoán rằng một ngày nào đó, các quốc gia trong khu vực sẽ phải chọn phe. Ngay cả Lee, nhà lãnh đạo Singapore, người không thích sự cạnh tranh của Bắc Kinh và Washington, đã nói tại Hội nghị cấp cao ASEAN 2018 rằng ASEAN cuối cùng có thể phải lựa chọn.
Nhưng không giống như trong Chiến tranh Lạnh, khi Đông Nam Á hầu hết là các nước nghèo, mới độc lập và yếu, các quốc gia ASEAN ngày nay phần lớn có thu nhập trung bình và có thể có ảnh hưởng nhất định – như chính sách ngoại giao của khu vực đã cho thấy. Trong những năm tới, nền kinh tế của các quốc gia này sẽ tiếp tục phát triển, cũng như dân số của họ. Cả hai sự gia tăng này sẽ mang lại cho khu vực những lợi ích mà Bắc Kinh và Washington thiếu: dân số Trung Quốc đang chững lại và Mỹ đang phải vật lộn với sự phân cực chính trị trong nước, mà có thể cản trở sự tăng trưởng và năng lực lãnh đạo của nước này. Do đó, hai đối thủ cạnh tranh trên có thể thấy rằng sức mạnh tương đối của họ sẽ suy giảm trong những thập kỷ tới – một xu hướng sẽ thu hẹp sự chênh lệch về sức mạnh giữa hai quốc gia này và các nước ASEAN.
Trên thực tế, những thập kỷ tới có thể mang lại cho Đông Nam Á những lợi thế toàn cầu khác biệt. Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã dự đoán rằng khu vực này sẽ có một số mức độ mở rộng kinh tế cao nhất trên thế giới trong vài năm tới. Nếu xảy ra suy thoái toàn cầu, Đông Nam Á có thể trở thành động lực tăng trưởng cho khu vực châu Á-Thái Bình Dương rộng lớn hơn. Indonesia và Việt Nam, lần lượt là các quốc gia lớn nhất và lớn thứ ba Đông Nam Á xét theo dân số, đang trên đà trở thành các quốc gia có thu nhập cao trong hai thập kỷ tới. Khi đó, Đông Nam Á có thể sớm có ảnh hưởng quốc tế đáng kể.
Đối với hầu hết các thành viên của ASEAN, sự ảnh hưởng bổ sung này có thể không phải lúc nào cũng được hoan nghênh. Quản trị quốc tế đòi hỏi thời gian và nguồn lực mà nhiều người Đông Nam Á muốn dành cho sự phát triển của chính họ. Nhưng tính linh hoạt và khả năng thích ứng của khu vực này sẽ giúp các quốc gia phát triển mạnh và phát huy ảnh hưởng, ngay cả trong thời kỳ hỗn loạn. Nó sẽ giúp họ xử lý một thế giới bị phân mảnh hơn và thực hiện các thỏa thuận với các bên không chịu hòa thuận với nhau. Cách tiếp cận chủ động của họ đối với tính trung lập chắc chắn là một mô hình tốt hơn so với sự không liên kết thụ động đã tạo ra Phong trào Không liên kết trong Chiến tranh Lạnh. Mạng lưới kết nối ngoại giao rộng lớn của Đông Nam Á thúc đẩy tổ chức chính trị, khả năng thương lượng và tăng trưởng kinh tế. Liên kết với nhiều quốc gia sẽ hiệu quả hơn là không liên kết với bất kỳ quốc gia nào.
Thật vậy, có thể coi cách tiếp cận của Đông Nam Á không phải là phi liên kết mà là đa liên kết. Khu vực này muốn tập hợp càng nhiều mối quan hệ và lựa chọn càng tốt. Ngoài Trung Quốc và Mỹ, họ đã hoan nghênh Úc, Ấn Độ, Nhật Bản và các quốc gia châu Âu tích cực tham gia vào khu vực – để thương mại, đầu tư và tham gia vào các cuộc đối thoại quốc tế. Tạo dựng tất cả các mối quan hệ này có thể mất thời gian và công sức. Nhưng như Đông Nam Á đã minh họa, đó là một cách hiệu quả và hợp túi tiền để các nước đang phát triển vừa có thể tránh được xung đột giữa các cường quốc, vừa tự mình trở thành những lực lượng tham gia vào cuộc chơi.
https://www.foreignaffairs.com/china/beijing-survive-great-power-competition
https://www.facebook.com/photo?fbid=6388707941167832&set=a.124320747606614
