SỰ TRỞ LẠI CỦA “HỌC THUYẾT MONROE” VÀ THỜI ĐẠI “AMERICA FIRST 2.0”**
Ngày 4/12/2025, Nhà Trắng công bố National Security Strategy (NSS)—bản chiến lược an ninh quốc gia đầu tiên của nhiệm kỳ Trump thứ hai. Dù dài 33 trang, tài liệu có thể được gói gọn trong một khẩu hiệu quen thuộc: “America First”. Nhưng America First trong phiên bản 2025 không giống những gì thế giới từng thấy trước đây; nó có các đặc điểm mới, mạnh, đơn phương, và mang dấu ấn rõ rệt của thời đại Trump.
Phía sau văn bản đầy tính tuyên truyền và giọng điệu phô trương là một sự thật quan trọng: Hoa Kỳ đang tuyên bố rút lui khỏi vai trò lãnh đạo toàn cầu, và thu hẹp ưu tiên chiến lược về khu vực Tân Thế Giới (Western Hemisphere). Đây là sự tái cấu trúc chưa từng có kể từ 1945.
Dưới đây là phân tích chi tiết.
Sự trở lại của Học thuyết Monroe – và sự ra đời của “Trump Corollary”
Điểm gây chú ý nhất trong NSS 2025 là việc hồi sinh Học thuyết Monroe (1823)—vốn khẳng định:
-
Châu Âu không được can thiệp vào Tây Bán Cầu
-
Mỹ không can thiệp vào châu Âu
Trump đồng thời loại bỏ Roosevelt Corollary (1904)—điều khoản từng cho phép Hoa Kỳ đóng vai trò “cảnh sát quốc tế” và can thiệp rộng khắp như ở Cuba, Panama, Haiti, Nicaragua.
Điều này mang hai ý nghĩa:
-
Hoa Kỳ không còn muốn làm cảnh sát thế giới.
-
Tây Bán Cầu là ưu tiên duy nhất Mỹ coi là “sống còn”.
Tuy nhiên, Trump đồng thời đưa ra một sự bổ sung quan trọng—được ví như “Trump Corollary”:
-
Hoa Kỳ chỉ hành động khi lợi ích trực tiếp của Hoa Kỳ bị đe dọa.
-
Không hành động vì nhân quyền, dân chủ hay trật tự quốc tế.
-
Không phòng thủ thay đồng minh — trừ khi đồng minh trả phí, tự tăng quân, hoặc chấp nhận các điều kiện thương mại–địa chính trị có lợi cho Mỹ.
Nói cách khác: Nước Mỹ phòng thủ nước Mỹ. Đồng minh tự lo.
Đây là một bước ngoặt triết lý đối ngoại.
“America First 2.0”: Tái định nghĩa vai trò của Mỹ trong trật tự thế giới
NSS 2025 khẳng định rõ:
“Ngoại giao, kinh tế và quân sự của Hoa Kỳ phải phục vụ lợi ích quốc gia Mỹ trước tiên – không phục vụ trật tự thế giới hay nghĩa vụ toàn cầu.”
Điều này bác bỏ hoàn toàn giai đoạn hậu Thế Chiến II đến Obama:
– Mỹ dẫn dắt thế giới,
– duy trì hệ thống liên minh,
– bảo vệ dân chủ—tự do,
– ngăn xung đột bằng sức mạnh răn đe.
Nay, ngay cả các giá trị từng là bản sắc của Hoa Kỳ cũng không còn được xem như mục tiêu chiến lược.
Từ đây sẽ xuất hiện 3 thay đổi lớn:
1. Mỹ giảm can thiệp toàn cầu
Không còn chiến tranh nhân quyền.
Không còn can thiệp dân chủ.
Không còn “đảo chính mềm” hay “xây dựng nhà nước”.
2. Các liên minh bị thu hẹp hoặc phải tự chi trả
NSS 2025 viết thẳng:
“The American military cannot, and should not have to do this alone. Our allies must step up and spend—and more importantly do—much more for collective defense.”
Đọc ngắn gọn:
“Đừng mong Mỹ bảo vệ các bạn.”
3. Tập trung trở lại biên giới, di cư, ma túy, kinh tế nội địa
Đây là “Monroe Doctrine phiên bản Trump”:
– Ưu tiên vấn đề trong nước
– Bảo vệ biên giới phía Nam
– Kiểm soát di cư và fentanyl
– An ninh kinh tế hơn an ninh quân sự
Trung Quốc: Từ “mối đe dọa số 1” trở thành “đối thủ kinh tế”
Khác với các NSS từ Obama, Trump 1.0 và Biden, tài liệu năm 2025 không còn xem Trung Quốc là “pacing threat” hoặc “primary challenge”.
Sự hạ cấp này có ba hàm ý chiến lược:
1. Mỹ không ưu tiên đối đầu quân sự với Trung Quốc
Không còn ngôn từ chiến tranh lạnh.
Không khẳng định sẽ bảo vệ Đài Loan bằng quân sự.
2. Đấu trường chính là kinh tế
Mục tiêu của NSS:
“America must win economically.”
Điều này đồng nghĩa:
– Tranh chấp chip, AI, sản xuất
– Thuế quan
– Chuỗi cung ứng
3. Đông Nam Á không còn là ưu tiên chiến lược
Không có cam kết rõ ràng cho Philippines, Việt Nam, Malaysia.
NSS chỉ nói:
“Allies in the region must bear more responsibility.”
Tức là: Mỹ không đánh Trung Quốc thay ai cả.
Đài Loan và Đông Nam Á: Sự rút lui có tính toán
Câu quan trọng nhất về phòng thủ:
“The American military cannot, and should not have to do this alone.”
Đây là cách lịch sự để nói:
– Mỹ không có ý định đưa quân đến bảo vệ Đài Loan nếu chiến tranh nổ ra.
– Các nước Đông Nam Á sẽ phải tự nâng cấp phòng thủ.
Ba thông điệp ngầm gửi cho khu vực:
-
Đừng phụ thuộc vào Mỹ.
-
Nếu muốn Mỹ bảo vệ, phải trả giá cao.
-
Mỹ không coi Biển Đông là lợi ích sống còn.
Điều này nguy hiểm với Việt Nam:
– Hiệp ước phòng thủ? Không có.
– Lực lượng quân sự Mỹ ưu tiên Thái Bình Dương? Không còn mạnh như trước.
– Biển Đông không phải “vital interest”.
Hậu quả đối với liên minh NATO và châu Âu
Lần đầu tiên trong lịch sử, NSS mô tả NATO không phải là nền tảng của an ninh Mỹ, mà là “công cụ hỗ trợ nếu phù hợp với lợi ích Mỹ”.
Ba hậu quả:
1. Châu Âu phải tự tăng quốc phòng hoặc chấp nhận suy giảm an ninh
NATO có thể phân mảnh.
Châu Âu có nguy cơ trở thành một cực địa chính trị độc lập khỏi Mỹ.
2. Ukraine không còn là ưu tiên
Không xuất hiện trong đoạn mô tả “vital interests”.
3. Mỹ sẽ chỉ hỗ trợ nếu có lợi
Không còn viện trợ vô điều kiện.
Mục tiêu là “deal-making”, không phải phòng thủ chung.
Toàn cầu hóa, thương mại và khí hậu: Cuối cùng chỉ là lợi ích Mỹ
NSS 2025 chỉ xem:
-
thương mại
-
di cư
-
biến đổi khí hậu
-
công nghệ
-
ngoại giao đa phương
… là công cụ, không phải cam kết đạo đức.
Điều này nghĩa là:
1. Mỹ có thể rời bỏ các hiệp định nếu thấy bất lợi
CPTPP, WTO, các cơ chế khí hậu có thể bị xem nhẹ.
2. Biến đổi khí hậu không còn là ưu tiên chiến lược
Không còn xem là đe dọa an ninh quốc gia.
3. Ngoại giao nhân quyền – kết thúc hoàn toàn
Không còn “thúc đẩy dân chủ”.
Không còn “bảo vệ nhân quyền toàn cầu”.
Ý nghĩa đối với Việt Nam
Có ba kết luận thực tế:
1. Đừng mong Mỹ đánh Trung Quốc thay Việt Nam
NSS viết rất rõ.
Bất kỳ ai còn hy vọng “liên minh chống Trung Quốc” đều đã hiểu nhầm.
2. Việt Nam phải tự lo phòng thủ biển đảo
– Mua vũ khí
– Liên kết khu vực
– Tăng năng lực hải quân
– Tự củng cố quan hệ đa phương
3. Quan hệ Việt–Mỹ sẽ nghiêng về thương mại và công nghệ, không phải quân sự
AI, Công nghệ, Chip, Chuỗi cung ứng → có triển vọng
Biển Đông → không ưu tiên
Nhân quyền → bị hạ cấp
Kết luận: Một trật tự thế giới mới – và một nước Mỹ thu hẹp
NSS 2025 không chỉ là văn bản chiến lược.
Nó là một tuyên ngôn tái định vị Hoa Kỳ:
-
Không còn lãnh đạo trật tự thế giới.
-
Không còn chống độc tài toàn cầu.
-
Không còn cam kết phòng thủ đồng minh.
-
Không còn cường quốc bảo vệ dân chủ.
-
Không muốn cạnh tranh quân sự với Trung Quốc.
-
Không muốn đối đầu Nga trừ khi ảnh hưởng trực tiếp đến Mỹ.
Đây là kỷ nguyên của chủ nghĩa biệt lập 2.0, nhưng mang phong cách Trump:
đột ngột, thương mại hóa, giao dịch hóa và thiếu nhất quán.
Kỷ nguyên “lãnh đạo thế giới” đã chấm dứt.
“America First” giờ là:
“America Only.”
Và với Việt Nam, thông điệp cuối cùng rất rõ:
Việt Nam phải chuẩn bị cho một thế giới nơi Mỹ đứng ngoài cuộc chơi,
và mỗi quốc gia phải tự bảo vệ mình.
