Nhiều doanh nghiệp nhỏ ở Việt Nam xem việc “nuôi công an” chỉ là một chi phí kinh doanh khác [Ảnh: Reuters]
Các doanh nghiệp nhỏ Việt Nam coi việc lót tay bôi trơn là điều cần thiết để tránh bị công an quấy rối.
ALJAZEERA – 23 Dec 2021
Ba Sàm lược dịch
Hà Nội, Việt Nam – Khi Ngân nhìn thấy một chiếc xe cảnh sát đi ngang qua quán cà phê của cô, trong khu Phố Cổ Hà Nội, vào một buổi chiều gần đây, cô cuống cuồng chộp lấy những chiếc ghế trên vỉa hè và đưa chúng vào bên trong.
Sau khi cảnh sát khuất bóng, cô lại đặt những chiếc ghế trên vỉa hè, và chúng sẽ được ở đó cho đến khi có sự xuất hiện của những đội tuần tra, cảnh báo tiếp theo để giữ cho khu vực thông thoáng. Bằng cách tận dụng không gian trước cửa hàng rộng 16 mét vuông của mình, Ngân có thể tăng gấp đôi số lượng khách hàng mỗi lúc.
“Mỗi ngày, chúng tôi phải ‘diễn’ trò này trong vài giây,” Ngân, người yêu cầu được sử dụng biệt danh thôi, đã nói chuyện với báo Al Jazeera. “Dù sao thì họ cũng sẽ không phạt chúng tôi, vì ‘các khoản phí’ của chúng tôi đã được nộp đúng thời hạn.”
Ngân kinh doanh để nuôi một gia đình bảy người, trả 6 triệu đồng tiền mặt (260 đô la) mỗi 6 tháng cho một cảnh sát phụ trách khu phố, nơi có cửa hàng của cô. Trong một số trường hợp, cô thậm chí còn giúp anh ta thu tiền từ các cửa hàng khác trong khu vực.
“Anh ta sẽ không bao giờ cho tôi biết số tiền ta muốn là bao nhiêu. Tôi luôn là người chủ động đưa ra số tiền, còn nếu không hài lòng thì anh ta sẽ mặc cả sau đó”, Ngân, người đã bán cà phê tại quán hơn chục năm nay cho biết.
Đối với nhiều chủ cửa hàng và người bán hàng rong ở Hà Nội, việc thường xuyên lót tay bôi trơn cho cơ quan thực thi pháp luật địa phương, được gọi kiểu thông tục là “nuôi công an” hay “nuôi cảnh sát”, chỉ là một thứ chi phí khác của hoạt động kinh doanh.
Việt Nam được xếp hạng 104 trong số 180 quốc gia trong Chỉ số Nhận thức Tham nhũng năm ngoái, được biên soạn bởi Tổ chức Minh bạch Quốc tế, một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Berlin, về chống tham nhũng toàn cầu. Việt Nam với số điểm 36/100, trong đó 100 được coi là trong sạch nhất. Công an được nhiều người coi là một trong những ngành tham nhũng nhất trong cả nước.
Khi Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát động chiến dịch chống tham nhũng “đốt lò” vào năm 2018, dẫn đến việc truy tố hơn 11.700 tội phạm kinh tế, công an và quân đội là một trong những mục tiêu chính bên cạnh các cấp cao trong đảng cộng sản cầm quyền.
Việt Nam đã trấn áp tệ nạn tham nhũng cấp cao trong những năm gần đây [Ảnh: Khâm / Reuters]
Tuy nhiên, chiến dịch đã không xóa sổ được nạn tham nhũng vặt, vốn vẫn được các doanh nghiệp và chính quyền chấp nhận rộng rãi.
Mặc dù việc nhận hối lộ của các quan chức và các cấp quản lý nhà nước và các tổ chức ngoài nhà nước đã được hình sự hóa theo luật chống tham nhũng năm 2018, nhưng các khoản chi cho công an và các công chức cấp thấp khác thường được hiểu là “phí bảo vệ”.
Theo các quan chức nhà nước, trong khi các biện pháp chống tham nhũng mạnh mẽ đã được thực hiện ở cấp quốc gia – bao gồm cả việc thiết lập đường dây nóng để báo cáo các vụ tham nhũng của công an – thì các chính quyền cấp tỉnh lại hạn chế giải quyết vấn đề này.
Các chỉ số khác có dấu hiệu tiến triển. Năm 2019, khi thực hiện Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh, đã phỏng vấn 14.138 công dân ở 63 tỉnh, thành phố, cho thấy mức độ tham nhũng giảm nhiều nhất kể từ năm 2011. Tỷ lệ người được hỏi cho biết tham nhũng giảm hơn 5 điểm phần trăm so với năm 2018.
Cơ quan công an thành phố Hà Nội và Bộ Công an đã không trả lời yêu cầu bình luận của Al Jazeera.
Đối với Tú, chủ một nhà hàng lẩu nhỏ ở thành phố Hòa Bình, quà tặng và tiền chi trả là khoản bảo hiểm chống lại sự quấy nhiễu của công an.
“Trong nhà hàng, tiếng ồn là điều không thể tránh khỏi. Bất cứ lúc nào chúng tôi cũng có thể bị phạt vì phá rối sự bình yên của khu phố,” cô kể. “Tốt hơn là trả tiền và được để yên.”
Quan hệ tốt với công an địa phương giúp Tú thoát khỏi đống giấy tờ, các chuyến đi đến văn phòng hành chính địa phương và các gánh nặng hành chính khác, đi kèm với việc tuân theo các quy định nghiêm ngặt của pháp luật.
“Tôi không được học hành đến nơi đến chốn. Tôi không biết làm thế nào để đáp ứng yêu cầu của họ ”, Tú, người yêu cầu sử dụng bí danh cho biết. “Những yêu cầu đó không bao giờ minh bạch và nó có thể thay đổi theo ý thích của họ. Doanh nghiệp của tôi có thể hợp pháp ngày hôm nay nhưng lại bất hợp pháp vào ngày hôm sau.“
‘Có đi có lại’
Mối quan hệ tốt với công an cũng có thể khuyến khích nhà chức trách linh hoạt khi liên quan đến hối lộ.
Trong thời gian hai tháng phong tỏa, được dỡ bỏ vào tháng 9, viên cảnh sát có liên hệ với Ngân đã miễn cho cô khoản “lệ phí”, vì các hạn chế đi lại đã tước đi thu nhập của gia đình cô.
Đầu tháng này, một cảnh sát địa phương gọi cho Ngân để thông báo rằng anh ta sẽ “đến thăm”. Khi trình bày rằng cửa hàng kinh doanh không tốt do số ca nhiễm coronavirus tăng cao, Ngân yêu cầu “giảm giá”. Viên cảnh sát đồng ý, nhưng yêu cầu cô phải bù đắp lại khi mọi thứ trở lại bình thường.
Một cựu công an ở Hà Nội giấu tên nói với Al Jazeera rằng công an địa phương dựa vào các doanh nghiệp nhỏ để ăn hối lộ, vì chủ các doanh nghiệp lớn có những mối quan hệ quá mạnh nên không thể tống tiền được.
Anh ta cho biết, trong khi mình được giữ một phần nhỏ trong số tiền hối lộ thu được, còn phần lớn sẽ được nộp cho các “cấp trên”, đặc biệt là trưởng công an phường của mình.
“Sếp của tôi đã yêu cầu chúng tôi [cấp dưới] phải trả cho anh ta một số tiền nhất định mỗi tháng,” cựu cảnh sát, người đã rời lực lượng vào năm ngoái, kể lại. “Nếu không, chúng tôi sẽ gặp rắc rối.“
Hùng, người điều hành một quán cà phê ở quận Đống Đa, Hà Nội, khó trách cứ các cán bộ công an cấp dưới về văn hóa tham nhũng, mà anh ta coi là một hình thức “tán lộc”, hay gọi là chia chác tài sản của mình, điều đó là cần thiết để tránh nghiệp xấu.
“Để tồn tại trong thế giới kinh doanh, bạn cần biết cách tôn trọng chính quyền địa phương,” Hùng, người yêu cầu sử dụng bí danh, đã tâm sự với Al Jazeera. “Có đi có lại khiến mọi người đều hạnh phúc.”
Hùng chắc chắn rằng phần lớn “phí không chính thức” 40 đô la mà anh trả cho cảnh sát mỗi quý sẽ đến tay các quan chức cấp cao hơn.
“Công an không cần bạn tuân thủ luật pháp,” Hùng nói. “Họ muốn bạn phạm luật để họ có tiền nộp cho cấp trên của mình.”
“Chúng ta không thể đổ lỗi cho họ nếu sếp của họ không nghiêm túc,” anh nói thêm và mô tả những kiểu tham nhũng vặt đó “không là gì so với tình trạng tham nhũng của các quan chức cấp cao hơn”.
