– Cù Tuấn biên dịch phóng sự của AP.
KYIV, Ukraine (AP) — Đối với Rima Yaremenko, cuộc phiêu lưu dài 5.000 km để thoát khỏi vùng bị Nga chiếm đóng chỉ để kết thúc tại điểm ngay sát nơi nó bắt đầu. Người phụ nữ Ukraine 68 tuổi này đã đi qua ba quốc gia trong sáu ngày để tới nơi chỉ cách điểm bắt đầu, nơi bà đã từng ở trong vùng Nga chiếm đóng, đúng một con sông.
Bà Yaremenko đã đi một chặng đường vòng rất dài bằng xe buýt qua Nga, Latvia và Ba Lan để có thể tới nơi. Từ thành phố Kherson do Ukraine kiểm soát, nơi bà hiện đang sống, có thể nhìn thấy đường nét mờ nhạt của thành phố Oeshky từ xa. Nhưng cộng đồng Oeshky với dân số 25.000 người trước chiến tranh, giờ coi như đã cách xa Kherson hẳn một thế giới.
Bà Yaremenko đã sống dưới sự chiếm đóng của Mátxcơva trong 15 tháng, chịu đựng tiếng pháo kích liên tục chỉ để được ở gần ngôi nhà thân yêu và khu vườn nở hoa của mình. Sau đó, ngôi nhà đã biến mất, sau khi đập Kakhovka bị phá hủy vào tháng 6 gây ra lũ lụt thảm khốc và biến ngôi nhà của bà thành đống đất sét.
Bà phải đối mặt với một lựa chọn khó khăn: Chịu đựng tình trạng sống vô gia cư trong khi chiến tranh bùng nổ ngay trước mắt, hoặc chọn lối thoát duy nhất — thực hiện một hành trình dài, quanh co và bấp bênh vòng qua nước Nga. “Chúng tôi không muốn đi, nhưng khi nhà bị ngập lụt, tôi quyết định đi vì không còn gì để ở lại,” bà nói.
Hàng trăm người khác cũng rời đi, từ bỏ những ngôi nhà ngập nước của họ để đi qua những vùng đất bị chiếm đóng rộng lớn, vượt qua các trạm kiểm soát với yêu cầu thẩm vấn chặt chẽ, và đi xuyên qua vùng trung tâm đô thị của Nga, chỉ để đến biên giới của Liên minh châu Âu.
Giờ đây khi họ đã ở ngoài tầm với của chính quyền Nga, những người đi thoát đã kể cho hãng tin AP về cuộc sống của họ dưới sự chiếm đóng của Nga và cuộc trốn thoát đầy đau khổ của họ ra khỏi lãnh thổ do Điện Kremlin kiểm soát. Một số người trong số họ chỉ đồng ý trả lời phỏng vấn với điều kiện là chỉ nêu tên mà không ghi rõ họ, vì họ vẫn còn người thân sống trong lãnh thổ bị Nga chiếm đóng.
Khi hai bên còn mải đổ lỗi cho nhau về việc con đập bị phá hủy, mực nước giảm dần và tiếng đạn pháo nổ như sấm lại tiếp tục. Giao tranh gia tăng dọc theo sông Dnieper, nơi đánh dấu ranh giới giữa hai lực lượng đang chiến đấu với nhau của Kiev và Matxcơva. Các cáo buộc của Nga nói rằng Ukraine phải chịu trách nhiệm về việc phá hủy con đập đã bị một cuộc điều tra của AP bác bỏ.
Các cuộc pháo kích liên tục là quá sức chịu đựng đối với những người dân đã phải vật lộn với tình trạng vô gia cư và không có nước uống sạch. Hầu hết không có tiền để xây lại nhà. Chính quyền chiếm đóng đề nghị bồi thường vỏn vẹn 10.000 rúp ($100).
“Nhà tôi đã không thể ở được. Tất cả mọi thứ đã bị ngập trong bùn. Các đường ống nước bị hỏng và bẩn, bị lẫn nước thải,” Lana, 43 tuổi, rời Oeshky vào ngày 19 tháng 6 và đến Kherson hơn một tuần sau đó. “Thật không thể thở nổi. Chúng tôi gần như chết ngạt.”
Người dân ban đầu hy vọng một cuộc phản công nhanh chóng của Ukraine sẽ giải phóng họ. Nhưng càng ở lại lâu, họ càng sợ áp lực phải có hộ chiếu Nga.
Yevhen Ryschuk, thị trưởng lưu vong của Oeshky, người có liên hệ thường xuyên với cư dân, cho biết: “Mặc dù nước đã rút nhưng thiên tai vẫn tiếp diễn.”
AP đã nói chuyện với 9 người dân rời Oeshky từ ngày 13 tháng 6 đến ngày 1 tháng 7. Cách duy nhất để thoát khỏi phần bị chiếm đóng của vùng Kherson là đi qua bán đảo Crưm, đã bị Nga sáp nhập vào năm 2014.
Những người dân này bị giữ lại tại thị trấn hành chính Armyansk, nơi điện thoại được kiểm tra, mật khẩu email được thu thập và những người bị nghi ngờ hợp tác với quân đội Ukraine bị thẩm vấn hoặc giam giữ, trong một số trường hợp họ không bao giờ được gặp lại nữa.
Nelly Isaeva, giám đốc của Help to Leave, một tổ chức hoạt động từ xa để hỗ trợ những người Ukraine bị mắc kẹt ở bờ đông và muốn trốn thoát, cho biết một số người không thể vượt qua đơn giản vì họ bị mất giấy tờ và không có tiền.
Nataliia Skakun, 54 tuổi, người vừa rời Oeshky cùng chồng, Serhii, và tái định cư ở Mykolaiv, vùng Kherson, cho biết: “Những người trẻ tuổi rời đi, và những người già về hưu ở lại.”
Một phụ nữ vẫn ở lại tại Oelshky cho biết cuộc sống dưới sự chiếm đóng của Nga ngày càng trở nên khó khăn hơn.
Người Nga “bắt đầu hành động thô bạo hơn trước,” cô nói với điều kiện giấu tên vì lo sợ cho sự an toàn của mình. Những người lính Nga bây giờ kiểm tra giấy tờ của người dân địa phương, chẳng hạn như khi đi chợ.
Vì lý do đó, người phụ nữ này và gia đình cô tránh ra khỏi nhà. Nhiều người kiếm được thức ăn còn lại sau khi những người khác rời đi. “Họ cho chúng tôi đồ ăn còn lại của họ,” cô nói.
Hầu hết người dân thị trấn này chạy đến Crưm, tiếp tục hành trình đi qua tỉnh Rostov-on-Don của Nga đến Matxcơva và cuối cùng đến biên giới Latvia hoặc Litva. Nhiều người tiếp tục đi đến Ba Lan và vượt biên sang Ukraine, hoặc ở lại Ba Lan trong các trại tị nạn. AP cũng đã nói chuyện với hai người đã trực tiếp đến Belgorod, nơi giáp ranh với vùng Sumy của Ukraine.
Tại Armyansk, một phụ nữ 50 tuổi tên Alla đã bị tra hỏi: Bạn có ủng hộ chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga không? Bạn có địa chỉ liên lạc trong chính phủ Ukraine không? Bạn nghĩ ai đã làm nổ con đập?
Bà Alla đã suy nghĩ cẩn thận về cách trả lời.
Alla đã ở lại vì người mẹ 74 tuổi của bà bị viêm khớp đã không muốn đi. Không thể chịu đựng được nữa, bà đã thực hiện mọi biện pháp phòng ngừa có thể bằng cách xóa các liên hệ và tin nhắn có khả năng đáng ngờ. Bà Alla thậm chí còn nói với những người lính Nga rằng bà sẽ đến Simferopol, thủ phủ của Bán đảo Crưm, và không đi xa hơn nữa.
15 tháng qua là khoảng thời gian khó khăn nhất trong cuộc đời bà.
“Mỗi ngày ở Oeshky là một rủi ro. Mỗi ngày tôi đều nghĩ đến việc rời đi, nhưng tôi không thể tự mình ra quyết định. Mẹ tôi đã ở đó, ngôi nhà mà chúng tôi rất yêu quý, ngôi nhà mà chúng tôi dành phần lớn cuộc đời mình để xây dựng,” bà nói.
Vài tháng sau khi chiếm đóng, đồng rúp đã trở thành tiền tệ mới. Alla đã phải đổi đồng hryvnia Ukraine của mình với mức phí 10%. Lần cuối cùng bà mua thuốc trị tiểu đường tại bệnh viện, bà đã được yêu cầu xuất trình giấy tờ tùy thân của Nga vào lần tới.
Bà mất dần bạn bè: Một số chấp nhận xin hộ chiếu Nga và giấy chứng nhận nhà ở để mua căn hộ bên trong nước Nga. Hai người quen của bà Yaremenko cũng làm như vậy. “Một số người bạn của chúng tôi đã lấy hộ chiếu Nga ngay lập tức. Họ nói rằng họ cảm thấy cuộc sống trở nên dễ dàng hơn.”
Lũ lụt là giọt nước cuối cùng làm tràn ly. Nhiều ngôi nhà đã bị hư hại. Nhiều tòa nhà vẫn đứng vững lại không thể ở được. Các bệnh do nước bẩn gây ra không được điều trị.
Tại trạm kiểm soát, Alla ngước nhìn người lính Nga. Tôi không biết ai đã cho nổ con đập, bà nói. “Tôi chỉ muốn hòa bình.” Anh lính đã để bà đi qua.
Tại biên giới Latvia, bà lại bị đưa sang một bên và bị thẩm vấn trong một căn phòng có treo một chiếc còng tay trên ghế. “Tại sao bà lại rời đi?” Họ hỏi. “Sao không chờ đền bù? Tại sao không tìm kiếm một ngôi nhà ở Nga?”
Sau đó, họ nói rằng họ biết bà đã bỏ mẹ mình ở lại. Nếu bà dám quay lại tìm mẹ, họ sẽ không để bà đi qua lần thứ hai, họ cảnh báo.
“Họ chơi trò áp lực tâm lý,” bà nói.
Những người có lịch sử hợp tác với quân đội Ukraine đã thực hiện các biện pháp kỹ càng hơn để che giấu quá khứ của họ.
Yuri, 28 tuổi, một cựu nhà báo, đã xóa sạch danh tính nghề báo chí và xóa trắng danh bạ điện thoại của mình. Trong nhiều tháng, anh đã chỉ điểm tọa độ di chuyển của quân đội Nga cho những người bạn có liên hệ với quân đội Ukraine.
Ở Oeshky, Yuri đã tìm được việc làm trong một cửa hàng shawarma mà binh lính Nga thường lui tới. Anh kể: “Mỗi ngày bạn ra khỏi nhà và không biết liệu mình có quay lại hay không”.
Để tồn tại, Yuri lịch sự và bắt chuyện với những người lính. Một số nói với anh rằng họ sẽ chiến đấu vì lãnh thổ Nga cho đến cùng. Những người khác nói rằng họ muốn về nhà. Anh giả vờ thông cảm với họ.
Yuri đã được cho đi qua tại trạm Armyansk. Giống như rất nhiều người khác, Yuri hướng đến một nơi mà anh cảm thấy như ở nhà nhất. Đó là thành phố bên kia sông, thành phố Kherson, nơi liên tục bị Nga bắn phá.
“Điều đó thật là vô lý,” anh cười nói. Chỉ vài tuần trước, anh có thể nhìn thấy chính thành phố do Ukraine kiểm soát này, từ tòa nhà đang bị chiếm đóng của mình. “Lẽ ra chỉ mất 20 phút để đi từ Oeshky tới Kherson. Bây giờ thời gian cần thiết là ba ngày.”
Hình ảnh:
1: Natalia Skakun và chồng Serhii, cựu dân thường thành phố Oleshky, Ukraine, ngồi trên sofa tại căn hộ của họ ở Mykolaiv, Ukraine, ngày 4 tháng 7 năm 2023. “Người trẻ chạy đi, người già ở lại”, bà Natalia nói.
2: Những ngôi nhà ngập trong nước tại thành phố Oleshky, Ukraine, ngày 10 tháng 6 năm 2023. Những người dân Ukraine sống trong vùng này đã tuyệt vọng chạy trốn bằng cách đi đường vòng qua nước Nga để tới vùng đất do Ukraine quản lý.
3: Nelly Isaeva, giám đốc tổ chức Helping to Leave, chụp ảnh tại Kyiv, Ukraine, ngày 4 tháng 7 năm 2023. Isaeva làm việc từ xa để giúp người dân Ukraine bị kẹt lại ở bờ đông sông Dniepr muốn chạy thoát khỏi vùng chiếm đóng của Nga.
4: Natalia Sukakun, cựu dân thường thành phố Oleshky, đứng cạnh con gái Anastasia và cháu trai Maxim tại căn hộ ở Mykolaiv, Ukraine.
5: Con đường vòng đi từ Oleshky do Nga chiếm đóng tới Kherson do Ukraine quản lý.
Nguồn : https://apnews.com/article/russia-ukraine-war-escape-a52740fe034dd6f62bd1ee2da88b2a62
