Tôi tình cờ gặp nhà văn Nguyên Ngọc một lần, ở Sài Gòn, khi tôi được nhà văn Trương Vũ gọi ra uống cà phê. Loáng thoáng qua câu chuyện của họ, tôi biết anh Trương Vũ có ý định giúp đại học Phan Chu Trinh.
Ngày xưa, tôi có đọc những đoạn trích dẫn từ các cuốn sách của ông viết về giai đoạn kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chúng trôi tuột đi và biến mất trong vô số tác phẩm cùng đề tài của các nhà văn khác cùng thời với ông.
Sau này, tôi đọc và thích những bút ký của ông về Tây Nguyên, và tò mò về giai đoạn ông lăn lộn trên chiến trường miền Nam như một du kích, trong đó ngán nhất về độ dài có bản Đề Dẫn ông soạn cho cuộc hội thảo của Đảng đoàn hội nhà văn VN vào năm 1979.
***
Tác phẩm hay nhất của Nguyên Ngọc, với tôi, là đoạn văn ngắn này, nó chân thành và sáng suốt hơn những đất nước đứng lên, rừng xà nu, anh hùng núp… Giá mà ngày nào đó, nó được đưa vào giáo trình cho học sinh học văn như những đoạn văn được trích dẫn trong những cuốn sách kia đã từng.
“… Tôi vào Đảng Lao Động Việt Nam (nay là Đảng Cộng sản Việt Nam) từ năm 1956, đến nay đã 62 năm. Thế hệ chúng tôi tự nguyện gia nhập Đảng vì yêu nước, hăng hái tham gia sự nghiệp giải phóng dân tộc. Tôi đã có mặt suốt cả hai cuộc kháng chiến, đều ở chiến trường miền Nam.
Từ nhiều năm qua, tôi nhận thấy Đảng ngày càng xa rời lý tưởng ban đầu của mình, “tự diễn biến” thành một tổ chức chuyên quyền, phản dân hại nước. Tôi không thể còn đứng trong một tổ chức như vậy…”
Nguyên Ngọc
Ngày 26-10-2018
***
Nguyên Ngọc viết văn chống Pháp chống Mỹ chống VNCH và ca ngợi Đảng, là một Nguyên Ngọc yêu nước theo niềm tin và cách thế của ông.
Nguyên Ngọc phản kháng, mắng Đảng chuyên quyền, phản dân hại nước, cũng là một Nguyên Ngọc yêu nước.
Tình yêu nước của Nguyên Ngọc thay đổi nội hàm, và tuỳ thuộc vào từng giai đoạn theo Đảng và bỏ Đảng, yêu Đảng và khinh Đảng. Khi theo Đảng, ông ca ngợi Đảng hết lòng và nguyện trung thành với Đảng cũng hết lòng, như bút hiệu Nguyễn Trung Thành của ông; khi tuyên bố bỏ Đảng, ông khinh Đảng cũng hết lòng, nhưng không có bút hiệu cho thích hợp.
Trong những ngày vừa qua, tôi đọc một số bài viết về ông nhân dịp sinh nhật 90 tuổi. Tôi ngồi lại, thử xem mình nghĩ về Nguyên Ngọc như thế nào. Thì đây.
