Người lang thang cuối cùng (Phúc Lai)
Wednesday, August 23, 2023
6. Liệu chiến tranh có thể kéo dài – đến cỡ hàng năm hay không?
Điều này đã được cựu tổng thống Nga, phó chủ tịch hội đồng an ninh Nga D. Medvedev công khai đe dọa. Vấn đề này tôi sẽ xin trình bày cùng với một câu hỏi phụ khác nữa: “Cuộc chiến tranh Nga – Ukraine hiện nay có phải là cuộc chiến tranh tổng lực hay không?”
Công bằng mà nói, tuyên bố này của Medvedev cũng có lý của nó, nếu như chỉ căn cứ trên tuyến công sự phòng ngự mà Nga đã xây dựng được trên suốt chiều dài mặt trận từ phía đông xuống phía nam Ukraine và những nhận định mang tính cơ học không chỉ của các nhà tuyên truyền Nga mà cả những nhà bình luận ủng hộ Ukraine đưa ra, đều không chỉ ra một “ánh sáng cuối đường hầm” nào. Thậm chí có những tính toán không chỉ là “cơ học” mà còn rất thô sơ, kiểu như với tốc độ tiến quân hiện nay quân Ukraine có thể sẽ phải mất vài năm nữa mới chiếm lại được một vùng lãnh thổ đáng kể. Lại phải thêm một lần “thậm chí” nữa – là từ năm ngoái khi chiếm Sievierodonetsk và Lysychansk, đến năm nay chiếm Bakhmut quân Nga được đánh giá là tấn công và thắng lợi kiểu “gặm nhấm” thì năm nay, quân Ukraine phản công còn “không đạt được mức gặm nhấm như quân Nga.”
Tất cả những điều đó đều đem lại một tâm trạng bi quan cho mọi người, những người ủng hộ Ukraine.
Quay lại với Medvedev, ngoài việc hắn ta căn cứ trên độ vững chắc của hệ thống phòng thủ Nga xây dựng, còn dựa trên khả năng phục hồi của nền công nghiệp quốc phòng. Có những thông tin hiện đang cho biết, các nhà máy quân sự Nga đang hoạt động ngày đêm (3 ca) để phục vụ tiền tuyến, và nước này đang chuẩn bị cho một đợt động viên quân số nữa vào mùa thu năm nay. Xa hơn, còn có những ý kiến cho rằng quân Nga sẽ tổ chức tấn công vào cuối năm nay hoặc đầu sang năm – tức là thêm một chiến dịch tấn công mùa đông nữa.
Ngày 19 tháng Tám, trong bài nhận xét về chiến sự đưa lên mạng xã hội, tôi có viết: “trong năm 2022 từ khi bắt đầu cuộc xâm lược vào Ukraine cho đến hết ngày 31/12/2022, quân Nga tiêu tốn hết 12 triệu quả đạn pháo các loại. Về sản lượng sản xuất, kỳ vọng của lãnh đạo quân sự nước này là trong năm 2023 nền sản xuất quốc phòng có thể sản xuất được 7 triệu quả, nhưng với tình hình kinh tế Nga sa sút do các lệnh cấm vận và trừng phạt, chỉ có thể đạt được con số 4,5 triệu quả là nhiều nhất.
Để dễ hình dung, thời gian Nga tấn công dữ dội nhất trên chiến trường là thời gian đánh chiếm thành phố Sievierodonetsk, cao điểm mỗi ngày quân Nga bắn hết 75.000 quả đạn pháo các loại trên toàn bộ mặt trận, riêng Sievierodonetsk có thể chiếm tới một nửa số đó đến 60%. Trung bình cho các đợt tấn công, quân Nga tiêu tốn 50.000 quả đạn pháo một ngày. Như vậy nếu lý thuyết thành sự thật, nghĩa là sản xuất vừa để bắn cầm chừng trên chiến trường, vừa để tích lũy đủ 5 triệu viên thì Nga cũng chỉ đủ tấn công được 100 ngày và lại chỉ chiếm được một thành phố cỡ… Sievierodonetsk. Điều đó cũng có nghĩa là, họ cần lựa chọn mục tiêu: hoặc (1) cặp thành phố Kramatorsk – Slovyansk hoặc (2) thành phố Zaporizhzhia… chứ không thể kham được cả hai mục tiêu (1) và (2) đó.
Những tính toán này là có lợi nhất cho Nga, cũng đủ cho thấy Nga không còn hi vọng vào một chiến thắng nào nữa – vì theo thiếu tướng Budanov nói từ cách đây nửa năm, Nga không còn khả năng tổ chức bất cứ một chiến dịch tấn công lớn nào nữa. Ông này nói như vậy là căn cứ trên khả năng, sức mạnh tổng hợp của quốc gia, chứ không phải căn cứ trên các đơn vị quân đội Nga vẫn đi duyệt binh trên quảng trường Đỏ.”
Nếu như chúng ta vội tin vào các thông tin, mà đó là cách quyen thuộc của báo lề phải trong nước hay dùng: “Kinh tế Nga càng cấm vận càng mạnh” hay “công nghiệp quốc phòng Nga phục hồi mạnh mẽ” thì đó chỉ là một cách nói thôi, chứ không phải là sự thật. Ví dụ, dù có phục hồi mạnh mẽ đạt mức như trước chiến tranh là 5.000 quả đạn pháo một ngày, và nhà máy chạy 3 ca thì Nga sẽ có được 15.000 quả đạn một ngày, 300 ngày tức là khoảng 10 tháng họ sẽ có 4 triệu rưỡi đến 5 triệu quả đạn pháo và chỉ cần 100 ngày để tiêu tốn hết số đó. Đó là căn cứ trên cách thi hành chiến tranh của người Nga – tiêu tốn quá nhiều đạn pháo, vì vậy từ khoảng tháng Tám năm ngoái tôi đã viết: Nga thua từ chính cách thi hành chiến tranh của mình và sau đó có rất nhiều nhà bình luận quân sự thế giới đã khẳng định ý kiến đó của tôi là đúng.
Tuyên bố của Medvedev như mọi khi, vẫn đầy đe dọa nhưng ít tính hiện thực, chẳng hạn những lần dọa sử dụng vũ khí hạt nhân trước đây, nhưng lần này thì khác: cá nhân tôi cho rằng tuyên bố này có tính hiện thực rất cao. Trước mắt, nó thể hiện ý đồ và mong muốn của Nga thực sự muốn kéo dài chiến tranh một cách dai dẳng để phương Tây chán nản không hỗ trợ Ukraine nữa. Với ý đồ này, khả năng rất cao là Nga chỉ mong giữ lại những vùng hiện đang chiếm được và có một điều thú vị là chính lãnh đạo nước này không giấu diếm nổi những hi vọng “lớn lao” rằng ý đồ đó sẽ thành hiện thực. Cách đây khoảng một tuần đến mười ngày (tính từ ngày 21/8 là ngày tôi viết bài này) chính Bộ trưởng quốc phòng Nga Shoigu nhận định và thông báo ra truyền thông (quốc tế hẳn hoi) rằng “Ukraine đã hết sức mạnh (quân sự).” Nếu xét kỹ ra thì hai tuyên bố của Shoigu và Medvedev là mâu thuẫn với nhau – nếu Ukraine đã hết sức mạnh thì cần phải có một kế hoạch tấn công để chiến thắng, chứ không phải là một cuộc chiến tranh kéo dài, vì càng kéo dài nước Nga sẽ càng lụn bại chứ không thể mạnh hơn được.
Những động thái gần đây của một số nước trong hỗ trợ Ukraine – không chỉ là thêm các vũ khí cũ về số lượng mà là các vũ khí mới, sẽ làm thay đổi cục diện chiến tranh về “chất.” Nếu như chúng ta đã nhận ra việc kéo dài chiến tranh là ý đồ của Nga, thì không có lý gì người Ukraine không biết.
Hôm qua có một người bạn của tôi viết trên mạng xã hội rằng, cuộc chiến tranh của Nga thi hành ở Ukraine đã là cuộc chiến tranh tổng lực, chứ không còn là chiến tranh cục bộ nữa. Ở đây có một điểm không chính xác nếu xét từ khái niệm ban đầu. “Chiến tranh cục bộ” theo wikipedia tiếng Việt là “một chiến lược quân sự của Hoa Kỳ trong Chiến tranh Việt Nam (giai đoạn 1965 – 1967). Tên gọi “Chiến tranh cục bộ” xuất phát từ quan điểm đây là một dạng chiến tranh hạn chế trong chiến lược toàn cầu “phản ứng linh hoạt.” Quy mô của chiến tranh được đẩy lên rất cao với lượng bom đạn được Hoa Kỳ sử dụng còn nhiều hơn Thế chiến thứ hai, nhưng phạm vi chiến tranh được giới hạn ở mục tiêu “chống nổi dậy”.”
Như trước đây tôi đã từng nhận xét trong bài “Từ chiếc T-90 bị bắn cháy nghĩ về nhãn quan quân sự Nga” – tôi đã cho rằng các cuộc chiến tranh hay xung đột quân sự trong thời đại mới sẽ chủ yếu là các cuộc xung đột hạn chế, với nghĩa là hạn có thể là về quy mô hoặc thời gian diễn ra. Nhận xét này căn cứ trên hai cuộc Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất và hai, nhưng với cuộc Chiến tranh của Mỹ ở Afghanistan kéo dài 20 năm thì tình hình có khác: nó chỉ hạn chế ở quy mô những lần hành binh của họ ở đó, còn về thời gian thì không hề hạn chế.
Trước đó, cuộc Chiến tranh biên giới Trung Quốc – Việt Nam năm 1979 là một cuộc chiến tranh hạn chế về thời gian và cả quy mô, mặc dù với Việt Nam vốn là nước nhỏ, quy mô đó đã bắt đầu ngấp nghé đến quy mô lớn. Với Trung Quốc, họ mới chỉ sử dụng lực lượng chính từ hai Đại quân khu Quảng Tây và Vân Nam và cuộc chiến tranh kéo dài khoảng một tháng, đó là những yếu tố để xếp nó là một cuộc chiến tranh hạn chế.
Trong khi đó, cuộc chiến tranh của Nga – Putin gây ra ở Ukraine lúc đầu nhằm mục đích lật đổ chính quyền Zelensky do đó cho quân cơ động tấn công theo các mũi thọc sâu, cường tập vào tận thủ đô Kyiv của Ukraine. Ngoài lực lượng bộ đội quy ước, Nga còn dùng lực lượng đặc nhiệm (lính dù) tiến hành tập kích đường không vào sát nách Kyiv, nhằm tấn công thẳng vào khu vực tập trung các tòa nhà Chính phủ. Về quân số, mặc dù Nga tập trung đến 190.000 quân trên tất cả các hướng, đó là một quân số lớn nhưng cách thi hành chiến dịch lại là của một cuộc xung đột quân sự hạn chế. Đó cũng là lý do họ gọi chiến dịch này là “Chiến dịch quân sự đặc biệt.” Mục đích của việc tập trung quân số lớn đó không phải là một chiến dịch tấn công quy mô lớn, mà là để chiếm và giữ đất trên giả định quân Ukraine sẽ nhanh chóng đầu hàng hoặc có chống cự nhưng không đáng kể.
Những thất bại của giai đoạn đầu này của chiến tranh đã khiến Nga phải thay đổi mục tiêu và do đó, thay đổi cả quy mô. Nếu nhìn lại, họ rút khỏi Kyiv để tấn công ở Donbas và riêng chiến trường miền Nam chỉ dừng ở bắn phá chứ không tấn công được thêm. Điều đáng nói là, do bị kẹt trong học thuyết quân sự của mình là sử dụng sức mạnh quân sự theo kiểu bạo lực, Nga nhanh chóng dồn toàn bộ sức lực vào cuộc chiến và nếu xét ở hầu hết các khía cạnh, họ đang thi hành một cuộc chiến tranh tổng lực:
– Ít nhất hai đến ba lần tiến hành động viên một phần – hay tổng động viên trá hình. Trước đó họ đã nhiều lần rút quân khỏi các quân khu làm rỗng các hướng phòng thủ chiến lược. Đất nước Nga hiện nay là rất yếu về sức mạnh phòng thủ trên bất cứ hướng nào.
– Vét hết tất cả vũ khí nặng như xe tăng, pháo binh ra khỏi kho dự trữ. Về đạn dược cũng vậy, các kho đã bị vét rỗng làm cho họ phải tái khởi động các dây chuyền sản xuất cũ từ thời Liên Xô và đưa vào sản xuất 3 ca một ngày, theo chế độ thời chiến.
– Về kinh tế, lệnh cấm vận – trừng phạt cùng với quá trình “cai dầu khí” thành công của các bạn hàng lớn truyền thống của Nga, đã làm cho nước này bắt buộc phải đặt nền kinh tế vào quá trình tái khởi động để chạy với vận tốc tối đa – nhưng điều đáng tiếc là dù có thực hiện được như thế chăng nữa, họ cũng không có khả năng đem lại một nền kinh tế phồn vinh (có phần giả tạo) như thời trước chiến tranh.
Với Ukraine thì đương nhiên là cuộc chiến tranh tổng lực, vì họ ở vị thế nước nhỏ; nhưng với Nga, nước chiếm diện tích lớn nhất thế giới, tài nguyên cũng giàu nhất thế giới, nay đánh nhau với một nước nhỏ hơn nhiều lần, dân số bằng 1/3 mà phải huy động toàn bộ các nguồn lực của đất nước – đây không phải là thất bại thông thường, mà là thất bại về chiến lược địa chính trị. Không chỉ thế, cái gọi là “cuộc chiến tổng lực” mỹ miều này (về nguyên tắc, đã chuyển được thành tổng lực thì cũng có nghĩa là quốc gia đó có sức mạnh tổng hợp) còn có yếu tố méo mó: có tăng sản lượng, nhưng không đủ cho nhu cầu và phải đi cầu cứu cả những nước “chết đói” như Bắc Triều Tiên. Một đất nước mang tiếng là siêu cường mà có nền sản xuất như vậy, để cuộc chiến của mình rơi vào hoàn cảnh “bắt buộc phải tổng lực” thì chỉ có thể thua, chứ không bao giờ chiến thắng được.
Khi tham gia chơi mạng xã hội và viết những bài về chiến tranh, tôi thường cắm cúi xem xét những vấn đề rất vụn vặt, như từ năm ngoái đã liệt kê hàng tá những nhu cầu mà tôi thường gộp vào thành một khái niệm chung: “vấn đề xe tải.” Xuất phát điểm ban đầu là quân đội Nga thiếu xe tải cho nhu cầu vận tải quân sự, do đó họ bị trống một mảng lớn: vận tải từ các kho gần đầu mối đường sắt đến các đơn vị ngoài tiền duyên. “Vấn đề xe tải” – hồi đó tôi bàn đến đủ các thứ chuyện từ gioăng phớt, xéc-măng, piston, vòng bi và cả lốp xe… thì đến hiện nay, đã xuất hiện những bài báo nói về lốp ô tô của Trung Quốc chuyển cho Nga lắp lên xe quân sự chỉ chạy được 300 ki-lô-mét là đã hỏng.
Có một ý kiến cho rằng, Nga hoàn toàn có thể kéo dài được chiến tranh nhờ tài nguyên nhiều vô cùng tận – điều này đúng 100% nhưng cái gì cũng có hai mặt của nó. Nền kinh tế của Nga là nền kinh tế khai thác và sống chủ yếu nhờ bán tài nguyên thô, hàm lượng công nghệ kết tinh rất thấp và thậm chí, công nghệ khai thác còn phụ thuộc nước ngoài… chưa kể đến việc thị phần suy giảm đến mức thấp đáng báo động. Ngược lại để nuôi chiến tranh, như Stalin nói cách đây hơn 80 năm: “chỉ có thể trả cho nước ngoài bằng vàng, vàng ròng!” và nếu không có vàng thì phải trả bằng đô-la.
Liên bang Nga được cho là nước đã dự trữ được một lượng vàng lớn trước chiến tranh, và bây giờ là lúc họ phải dùng số vàng đó để mua hàng hóa. Khoảng tháng Năm năm 2022, thông tin từ một người bạn cho tôi biết, Nga đã bắt đầu quá trình bán vàng, nhưng là bán lậu chứ không qua các sàn giao dịch chính thức của thế giới – vài người bạn khác do đã làm cho các tổ chức tài chính uy tín nước ngoài, không tin chuyện này. Họ cho rằng điều đó là không thể ở một thế giới văn minh – khổ quá, có những nước như Nga và Trung Quốc, Bắc Triều Tiên họ cần gì văn minh. Và đến năm nay đã có đầy thông tin Trung Quốc mua vàng của Nga với giá rất rẻ, đồng thời đang diễn ra một quá trình đẩy ngược trở lại thị trường Nga đồng rub vốn được trữ cực nhiều trong kho tiền của Trung Quốc từ trước chiến tranh.
Với quá trình này, chẳng chóng thì chầy nước Nga sẽ chảy máu đến chết – vì vậy kéo dài chiến tranh là một cái chết chắc chắn và do chính lãnh đạo Nga muốn.
Vậy với các nước đang hỗ trợ Ukraine, thì đã phải là cuộc chiến tranh tổng lực hay chưa? Có những con số đầy ý nghĩa, mà các chuyên gia kinh tế đã nói nhiều, chẳng hạn tổng GDP của các nước ủng hộ trực tiếp cho Ukraine gấp 40 lần nước Nga… Không, ta chưa cần con số đó. Ta chỉ cần nhìn: hiện nay Ukraine đang dùng khoảng 300 khẩu pháo 155 mm các kiểu – một số lượng quá khiêm tốn so với số lượng pháo Nga dùng trên chiến trường – cho đến nay người ta ước tính Nga đã dùng đến gần 1 vạn hệ thống pháo… số xe tăng Ukraine nhận được bao nhiêu? Vài trăm chiếc… và tất cả đều chỉ là đồ cũ. Về tiền – tức chi phí nuôi chiến tranh, chẳng cần con số chúng ta cũng hiểu số tiền được Mỹ viện trợ chỉ chiếm tỉ lệ rất nhỏ trong tổng GDP của họ.
Thứ hàng hóa mới tinh mà Ukraine hiện đang dùng là đạn pháo – thì lại có con số rất ý nghĩa: trong tháng Tư, Hàn Quốc chuyển cho Ukraine qua Ba Lan 330.000 quả đạn pháo. Tháng Năm, con số này là 500.000 quả loại 155 mm. Gần 1 triệu quả đạn mà chỉ dùng có 300 khẩu pháo, và chúng ta cũng cần biết rằng trong chiến dịch giải phóng Kupyansk mùa thu năm ngoái người Ukraine dùng có 5000 quả đạn mà thôi, theo lời của Tư lệnh lục quân Ukraine, tướng Oleksandr Syrskyi.
Vì vậy về phía các nước đang hỗ trợ Ukraine chiến đấu, thì đây là một cuộc chiến tranh hết sức hạn chế.
