Trong cuộc đời đi học và đi thi của tôi, có 3 lần mà tôi nhớ nhất. 2 trong 3 lần ấy là ở Việt nam.
Lần đầu, là khi tôi thi tốt nghiệp cấp 2 (hết lớp 7). Khi ấy, thi tốt nghiệp chỉ có 2 môn Văn và Toán. Đề thi môn văn là nói lên lòng biết ơn của người dân đối với thương binh liệt sĩ. Tôi hăng hái làm bài, nhưng lại viết về sự hi sinh của các anh hùng thương binh liệt sĩ.
Kết quả là tôi bị điểm 0, tức là điểm liệt, vì lạc đề. Vì vậy, mặc dù tôi đạt được 10 điểm môn toán, tôi vẫn bị đúp (lưu ban) năm đó. Khi đó, cha mẹ và các thầy cô đều phê phán tôi, vì đã không xem kĩ đề thi. Mặc dù hết sức thất vọng, nhưng tôi cũng không thể trách ai, vì rõ ràng đó là lỗi của mình.
Đó là thất bại đầu đời của tôi. Năm sau đó, nhà trường tạo ra một lớp cho nhóm học sinh cá biệt, đầu bò đầu bướu. Mặc dù là một học sinh khá hiền, tôi đã bị đưa vô lớp ấy. Bi kịch của tôi bắt đầu khi thầy giáo chủ nhiệm bắt tôi phải làm lớp trưởng. Nhiều chuyện bi hài sau đó nữa.
Sau này, khi lớn lên, khi đã thành thầy giáo, chấm điểm cho các học viên sau đại học, tôi mới nghĩ rằng, có lẽ các thầy cô chấm điểm cho tôi hồi đó nguyên tắc quá. Tôi xứng đáng bị điểm kém. Nhưng trước khi hạ bút cho điểm liệt, các thầy cô nghĩ thế nào về cuộc đời của đứa học sinh bị điểm liệt đó? Cái điểm liệt sẽ để lại gì cho đứa học sinh đó?
Câu chuyện thứ hai thì khác với chuyện kia, lại có chút hài hước, và liên quan đến câu chuyện thi cử mấy hôm nay đang xôn xao dư luận. Đó là lần tôi thi đầu vào tiến sĩ.
Sếp tôi tuyên bố cho phép tất cả những ai muốn đi học đều được đi học, nhưng phải bảo đảm công việc. Do vậy chúng tôi đi thi, đi học, nhưng vẫn phải bảo đảm công việc trong khoa. Cũng may là gần như chúng tôi chỉ phải học tập trung cho các chứng chỉ phần cứng, như phương pháp sư phạm, triết học Mác Lê nin… Còn về chuyên môn thì nơi tôi làm việc chính là cơ sở đào tạo, nên cũng dễ dàng.
Trước hôm tôi thi đầu vào tiến sĩ, tôi phải trực. Đêm hôm đó, có quá nhiều bệnh nhân nặng. Tôi phải đứng mổ liên tục từ sáng hôm nay đến sáng hôm sau, không có một phút nào được chợp mắt. Sáng ra, giao ban xong, lại phải cho thuốc cho bệnh nhân, rồi mới chạy qua trường để thi. Phát đề xong, tôi chưa kịp đọc đề thì cơn buồn ngủ ập đến, không thể cưỡng nổi.
Nhìn quanh, các giám thị đều lạ, không phải người quen. Các bàn thi cũng khá xa nhau. Tôi đành lấy điện thoại gọi cho bà xã, nhờ bả 15 phút sau gọi tôi dậy. Tôi không dám tắt chuông mà mở chuông, rồi để điện thoại trên bàn, và gục xuống ngủ. Thật sự là khi điện thoại reo tôi không nghe thấy, một bạn giám thị phải đánh thức tôi dậy để… nghe điện thoại. Bạn nói “Bác Sơn dậy nghe điện thoại rồi làm bài đi, kẻo không kịp”. Thì ra tôi không biết các bạn, nhưng các bạn lại biết tôi.
Sau này, nghe một bác sĩ trong khoa cùng thi kể lại, rằng bạn ấy thấy tôi ngủ đã định đánh thức tôi. Nhưng bác sĩ ấy ngăn lại vì đã nghe thấy tôi nói chuyện với bà xã, để cho tôi ngủ một chút, vì tối trước tôi trực mệt quá. Kết quả hôm ấy tôi được điểm thi gần tuyệt đối.
Mấy hôm nay, nhiều người bàn tán về việc giám thị không đánh thức thí sinh ngủ gục trong phòng thi, để thí sinh phải nộp giấy trắng và bị điểm 0. Có nhiều lí do cho việc giám thị không đánh thức thí sinh. Có thể họ nghĩ thí sinh đã làm xong bài. Cũng có thể, họ nghĩ rằng họ không được phép tác động vào việc làm bài của thí sinh.
Nếu chiếu theo luật. Việc làm của giám thị là không sai luật. Nhưng nếu người giám thị ấy đặt mình vào vị trí thí sinh kia, hoặc đặt con của mình vào vị trí thí sinh kia, thì có thể họ đã nghĩ khác và hành động khác. Tương tự vậy, nếu hồi đó, giáo viên chấm điểm môn văn khi tôi thi tốt nghiệp cấp 2 lần đầu suy nghĩ một chút trước khi hạ bút cho điểm liệt, thì cuộc đời tôi có thể sẽ khác đi.
Làm thầy, ngoài những nguyên tắc, cũng phải dành một chút tâm cho học sinh của mình. Cái tâm đó không chỉ thể hiện qua lời nói, qua những bài viết đẫm nhân văn, mà là qua hành động cụ thể trong cuộc sống và công việc. Cái tâm ấy thể hiện bằng việc luôn đặt mình, hay con mình, vào vị trí của người học sinh mà mình đang có trách nhiệm với họ.
