- Sùng bái truyền thống và quá khứ huy hoàng
Ca ngợi một “thời hoàng kim” cần được khôi phục, thường lý tưởng hóa lịch sử. - Phản đối hiện đại hóa và chủ nghĩa tự do
Xem dân chủ, bình đẳng giới, và đa nguyên là dấu hiệu của sự suy đồi. - Hành động vì hành động
Đề cao các hành động bốc đồng, kịch tính thay vì suy xét lý trí. - Bất đồng là phản bội
Gắn nhãn những người bất đồng chính kiến là kẻ thù của dân tộc. - Sợ hãi sự khác biệt
Phân biệt chủng tộc, bài ngoại, hoặc kỳ thị người thiểu số, đổ lỗi cho người ngoài. - Lôi kéo tầng lớp trung lưu bất mãn
Kích động sự tức giận của những nhóm mất đi vị thế kinh tế bằng chủ nghĩa dân tộc. - Ám ảnh với thuyết âm mưu
Tin vào các âm mưu bí mật nhằm phá hoại quốc gia. - Kẻ thù vừa yếu vừa mạnh
Miêu tả đối thủ vừa đáng khinh vừa là mối đe dọa nghiêm trọng. - Chủ nghĩa hòa bình là hèn nhát
Phê phán hòa bình, tôn vinh chiến tranh và hành động quân sự. - Khinh miệt người yếu thế
Coi thường hoặc bỏ rơi những nhóm dễ bị tổn thương trong xã hội. - Sùng bái chủ nghĩa anh hùng và cái chết
Thần thánh hóa bạo lực, hy sinh, và tử vì đạo như lý tưởng cao cả. - Tôn vinh nam tính độc hại
Đề cao sức mạnh, sự thống trị, và thường mang tư tưởng kỳ thị giới. - Chủ nghĩa dân túy có chọn lọc
Tuyên bố chỉ một lãnh đạo duy nhất đại diện cho “ý chí nhân dân”. - Ngôn ngữ đơn giản hóa (Newspeak)
Sử dụng khẩu hiệu lặp đi lặp lại để ngăn cản tư duy phản biện. - Coi thường quyền con người
Xem quyền cá nhân là thứ có thể hy sinh vì “lợi ích lớn hơn”. - Kiểm soát truyền thông và tuyên truyền
Dùng truyền thông sai lệch, kiểm duyệt, hoặc công nghệ số để thao túng dư luận. - Phá hoại dân chủ và bầu cử
Làm suy yếu hoặc hủy bỏ các cuộc bầu cử tự do, công bằng để duy trì quyền lực. - Kết hợp tôn giáo và chủ nghĩa dân tộc
Sử dụng tôn giáo như công cụ để hợp pháp hóa quyền lực hoặc vận động quần chúng. - Tôn vinh bạo lực
Coi bạo lực là phương tiện làm trong sạch hoặc bảo vệ tổ quốc. - Duy trì trạng thái khủng hoảng liên tục
Tạo ra nỗi sợ hãi thường trực, tuyên bố chỉ lãnh đạo mới cứu được dân tộc.
Ghi chú:
- Những đặc điểm này không bắt buộc phải xuất hiện toàn bộ trong một chế độ hay lãnh đạo để được xem là phát xít, mà là các dấu hiệu thường thấy trong các phong trào phát xít lịch sử và hiện đại.
- Danh sách này được xây dựng để phù hợp với bối cảnh phổ thông, dễ hiểu cho độc giả Việt Nam, đồng thời bổ sung yếu tố hiện đại như sử dụng công nghệ số trong tuyên truyền.
So sánh danh sách “20 Dấu hiệu của một Lãnh đạo hoặc Chế độ Phát xít” với Thực trạng Xã hội và Việc Thực thi Pháp luật ở Việt Nam. Danh sách 20 dấu hiệu phát xít mà chúng ta đã thảo luận là một khung phân tích dựa trên các đặc trưng lịch sử và lý thuyết của chủ nghĩa phát xít (từ Umberto Eco, Robert Paxton, Jason Stanley). Đây không phải là một công cụ chẩn đoán cứng nhắc để gắn nhãn một quốc gia là “phát xít”, mà là để nhận diện các xu hướng authoritarian (độc tài), exclusionary (loại trừ), và anti-democratic (chống dân chủ). Việt Nam là một nhà nước một đảng (Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền), với hệ thống pháp luật tập trung và ưu tiên ổn định chính trị, nhưng không hoàn toàn phù hợp với mô hình phát xít cổ điển (như Ý hoặc Đức những năm 1930-1940), vốn nhấn mạnh chủ nghĩa dân tộc cực đoan, sùng bái lãnh đạo cá nhân, và tôn vinh chiến tranh.Dựa trên các báo cáo gần đây từ Human Rights Watch (World Report 2024-2025) , Amnesty International (Báo cáo 2024) , và các nguồn quốc tế khác (như Bộ Ngoại giao Mỹ 2023) , tôi sẽ so sánh từng dấu hiệu với thực trạng xã hội (như tự do ngôn luận, phân biệt đối xử) và thực thi pháp luật (như bắt giữ tùy tiện, kiểm soát truyền thông) ở Việt Nam năm 2024-2025. Các báo cáo này ghi nhận sự gia tăng đàn áp bất đồng chính kiến, với ít nhất 170 tù nhân chính trị, bắt giữ tùy tiện, tra tấn, và kiểm soát chặt chẽ truyền thông.Kết luận tổng quát: Có 12/20 dấu hiệu trùng hợp ở mức độ đáng kể (moderate to strong overlap), chủ yếu liên quan đến kiểm soát quyền lực, đàn áp bất đồng, và ưu tiên “an ninh quốc gia” hơn quyền cá nhân. Những trùng hợp này phản ánh xu hướng authoritarian ở Việt Nam, nhưng không có yếu tố cốt lõi như sùng bái quá khứ huy hoàng, tôn vinh chiến tranh, hoặc machismo (nam tính độc hại). Thực thi pháp luật thường ưu tiên ổn định chính trị, dẫn đến vi phạm quyền con người theo ICCPR (mà Việt Nam đã ký kết).Dưới đây là bảng so sánh chi tiết:
| Dấu hiệu | Mô tả ngắn gọn | Trùng hợp với Việt Nam? | Giải thích dựa trên thực trạng |
|---|---|---|---|
| 1. Glorification of a Golden Past | Ca ngợi thời kỳ lịch sử huy hoàng để khôi phục. | Không (0%) | Việt Nam nhấn mạnh lịch sử kháng chiến chống thực dân (như chống Pháp/Mỹ), nhưng qua lăng kính ý thức hệ cộng sản, không phải “quá khứ huy hoàng” dân tộc cực đoan. Không có chiến dịch mythologizing lớn. |
| 2. Rejection of Modernism and Liberalism | Phản đối dân chủ, đa nguyên, bình đẳng giới. | Có (70%) | Chính phủ bác bỏ “chủ nghĩa tự do phương Tây” như suy đồi, cấm các nhóm dân chủ độc lập. Tuy nhiên, có tiến bộ về bình đẳng giới (luật pháp), nhưng đàn áp LGBTQ+ và phụ nữ bất đồng. |
| 3. Action Over Reason | Ưu tiên hành động bốc đồng hơn lý trí. | Không (20%) | Quyết định thường tập trung, nhưng dựa trên quy trình đảng ủy, không phải “impulsive gestures”. |
| 4. Dissent Equals Treason | Bất đồng = phản bội dân tộc. | Có (90%) | Bất đồng chính kiến bị cáo buộc “tuyên truyền chống nhà nước” (Điều 117 Bộ luật Hình sự), dẫn đến tù dài hạn cho 43 nhà hoạt động năm 2024. |
| 5. Fear of Difference | Phân biệt chủng tộc, bài ngoại, kỳ thị. | Có (60%) | Đàn áp dân tộc thiểu số (Montagnard, Khmer) qua luật chống khủng bố, phân biệt trong tiếp cận đất đai và tôn giáo. Có kỳ thị người tị nạn và LGBTQ+. |
| 6. Appeal to a Disgruntled Middle Class | Lôi kéo trung lưu bất mãn bằng dân tộc chủ nghĩa. | Có (50%) | Tuyên truyền chống “thế lực thù địch” (Mỹ, Trung Quốc) thu hút một phần trung lưu, nhưng chủ yếu qua kiểm soát kinh tế, không phải “nationalist anger” mạnh mẽ. |
| 7. Obsession with Conspiracy | Ám ảnh âm mưu bí mật chống quốc gia. | Có (80%) | Chính phủ cáo buộc “thế lực thù địch” (NGO, phương Tây) âm mưu lật đổ, dùng để biện minh bắt giữ (ví dụ: vụ Dak Lak 2023). |
| 8. Enemy as Weak Yet Dangerous | Kẻ thù vừa yếu vừa nguy hiểm. | Có (70%) | Các nhà bất đồng bị miêu tả là “phản động yếu ớt” nhưng “đe dọa an ninh quốc gia”, dẫn đến bắt giữ hàng loạt. |
| 9. Pacifism as Cowardice | Hòa bình = hèn nhát, tôn vinh chiến tranh. | Không (10%) | Việt Nam nhấn mạnh hòa bình ngoại giao (ASEAN), không glorifying war; tập trung chống “xâm lược” lịch sử hơn. |
| 10. Contempt for the Weak | Coi thường người yếu thế. | Có (60%) | Đàn áp người khuyết tật, dân nghèo, và tù nhân chính trị (tra tấn, điều kiện tù khắc nghiệt). |
| 11. Cult of Heroism and Death | Thần thánh hóa hy sinh và tử đạo. | Không (20%) | Tôn vinh anh hùng cách mạng (Hồ Chí Minh), nhưng không khuyến khích “martyrdom” hiện đại hoặc bạo lực cá nhân. |
| 12. Exaltation of Machismo | Tôn vinh nam tính độc hại, thống trị. | Không (30%) | Không có yếu tố misogynistic rõ rệt; lãnh đạo đa dạng giới tính hơn, dù vẫn nam giới thống trị. |
| 13. Selective Populism | Chỉ lãnh đạo đại diện “nhân dân”. | Có (80%) | Đảng Cộng sản tuyên bố là “đại diện ý chí nhân dân”, cấm đảng đối lập. |
| 14. Use of Simplified Propaganda | Khẩu hiệu đơn giản để kiểm soát tư tưởng. | Có (70%) | Tuyên truyền nhà nước dùng khẩu hiệu lặp lại (“bảo vệ Tổ quốc”), kiểm soát giáo dục và truyền thông. |
| 15. Disdain for Human Rights | Quyền con người hy sinh vì “lợi ích lớn”. | Có (95%) | Thường bác bỏ khuyến nghị quốc tế về nhân quyền, ưu tiên “an ninh quốc gia”; vi phạm ICCPR qua bắt giữ tùy tiện và tra tấn. |
| 16. Control of Media and Technology | Kiểm soát truyền thông, dùng công nghệ thao túng. | Có (100%) | Kiểm duyệt nghiêm ngặt (Decree 147/2024), ép Meta/Google xóa nội dung (93% tuân thủ); cấm báo chí độc lập. |
| 17. Undermining Democracy and Elections | Phá hoại bầu cử tự do và định chế dân chủ. | Có (90%) | Bầu cử “rubber stamp” (99% cho Đảng), không có đối lập; tòa án thiếu độc lập. |
| 18. Fusion of Religion and Nationalism | Kết hợp tôn giáo với dân tộc chủ nghĩa. | Có (50%) | Kiểm soát tôn giáo (cấm nhóm độc lập như Cao Đài, Phật giáo), dùng để củng cố “đoàn kết dân tộc”; đàn áp nhóm thiểu số tôn giáo. |
| 19. Glorification of Violence | Tôn vinh bạo lực như “làm sạch”. | Có (60%) | Sử dụng bạo lực nhà nước (đàn áp biểu tình, tra tấn tù nhân) để “bảo vệ ổn định”; không công khai glorifying nhưng ngầm chấp nhận. |
| 20. Perpetual State of Crisis | Duy trì khủng hoảng liên tục để lãnh đạo cứu. | Có (70%) | Luôn nhấn mạnh “mối đe dọa an ninh” từ “thế lực thù địch”, biện minh đàn áp (ví dụ: sau vụ Dak Lak). |
Phân tích thêm
- Những trùng hợp mạnh nhất (8/20): Tập trung vào đàn áp (4, 15, 16, 17) và kiểm soát (7, 13, 20), phản ánh thực thi pháp luật ưu tiên “an ninh” qua Điều 117/331, dẫn đến 124 bản án từ 2018-2025. Xã hội chịu ảnh hưởng qua kiểm duyệt mạng xã hội và bắt giữ tùy tiện (25 trường hợp từ 1/2024-10/2024).
- Những không trùng hợp: Thiếu yếu tố dân tộc cực đoan hoặc quân sự hóa, vì Việt Nam tập trung vào phát triển kinh tế và ngoại giao đa phương.
- Hàm ý: 12 trùng hợp cho thấy xu hướng authoritarian, nhưng Việt Nam vẫn khác biệt do ý thức hệ xã hội chủ nghĩa. Để cải thiện, cần thực thi ICCPR tốt hơn, như thả tù nhân chính trị và độc lập tư pháp.
