Will Oremus
– Cù Tuấn dịch từ Washington Post.
Trong 18 năm, kể từ khi Mark Zuckerberg bắt đầu xây dựng Facebook trong phòng ký túc xá Harvard, Facebook đã không ngừng phát triển. Thông qua các vụ bê bối, phản ứng dữ dội, áp lực pháp lý và các mối đe dọa cạnh tranh, sản phẩm này đã không ngừng tăng trưởng – cho đến nay.
Ngày 29.1.2022, Meta – tên mới của công ty từng được gọi là Facebook, đã báo cáo rằng Facebook lần đầu tiên có số người dùng hàng ngày giảm so với quý trước. Trong khi toàn bộ công ty, bao gồm cả các ứng dụng Instagram và WhatsApp, tiếp tục phát triển, thì mạng xã hội hàng đầu Facebook – được gọi là ứng dụng màu xanh dương lớn (big blue app) trong nội bộ – chỉ dừng lại ở mức 2 tỷ lượt đăng nhập mỗi ngày.
Tin tức nói rằng Facebook có thể đạt đỉnh vào năm 2021 chỉ là điểm dữ liệu mang tính biểu tượng nhất trong một báo cáo thu nhập doanh nghiệp ảm đạm đã đưa cổ phiếu của Meta vào một kỳ giảm giá lịch sử và hoành tráng – giảm 220 tỷ đô la so với giá trị của nó và ám chỉ rằng sự thống trị của Facebook đối với mạng xã hội trực tuyến có thể không duy trì được lâu.
Đối với các nhà đầu tư, càng có nhiều dấu hiệu đáng lo ngại hơn liên quan đến nỗ lực của công ty trong việc kiếm tiền từ sản phẩm video dạng ngắn Reels của Instagram. Đây là câu trả lời của họ trước đối thủ TikTok của Trung Quốc; với việc ngăn chặn truy cập quyền riêng tư, Apple đã hạn chế khả năng nhắm mục tiêu quảng cáo trên iPhone của Facebook; và chi phí tăng vọt trong nỗ lực ấn tượng của công ty để xây dựng một tương lai thực tế ảo mà công ty gọi là “Metaverse”.
Bản thân việc sử dụng ứng dụng Facebook đã dần dần chững lại trong nhiều năm. Và 2 tỷ lượt đăng nhập hàng ngày vẫn là một con số khổng lồ, gần như không thể tưởng tượng nổi. Nó lớn hơn dân số của bất kỳ quốc gia nào.
Nhưng đó không phải là những gì Facebook hướng tới. Mục tiêu của Facebook là kết nối tất cả mọi người – toàn bộ thế giới, ngay cả những người chưa có quyền truy cập Internet. Mặc dù có thể Facebook sẽ tiếp tục tăng trưởng theo một số hình thức trong tương lai, nhưng sự sụt giảm hàng quý về chỉ số được đánh giá cao nhất của mạng xã hội, được gọi là số lượng người dùng hoạt động hàng ngày, là một dấu hiệu cho thấy giấc mơ của Zuckerberg khó có thể thành hiện thực, ít nhất là theo cách mà anh đã từng hình dung.
Đối với người dùng Facebook bình thường, điều này có thể không có nhiều ý nghĩa trong ngắn hạn. Facebook vẫn rất rộng lớn, không thể thiếu đối với nhiều người và sẽ không sớm biến mất. Đây không phải là “khoảnh khắc Myspace” của Facebook, ít nhất là chưa có dấu hiệu tàn lụi.
Thay vào đó, việc này báo hiệu về một sự thay đổi đang diễn ra tốt đẹp ở Menlo Park, nơi mà Facebook không còn là trung tâm của sự chú ý của Meta hay là trung tâm của những đổi mới quan trọng nhất, mà là một sản phẩm kế thừa có lợi nhuận cần được duy trì lâu dài. Việc suy giảm truy cập này có thể trấn an những người lo lắng về tác động của Facebook đối với quyền diễn đạt và dân chủ, nhưng nó có thể cắt giảm theo cả hai chiều: Việc suy giảm này có thể khiến việc xây dựng các chính sách nội dung ngày càng phức tạp và hệ thống kiểm duyệt trở nên ít được ưu tiên chiến lược hơn theo thời gian.
Đồng thời việc này giúp nhấn mạnh rằng Instagram, WhatsApp và ngày càng là Reality Labs – bộ phận được giao nhiệm vụ phát triển phần cứng và phần mềm thực tế ảo và tăng cường – là tương lai của Meta. Meta sẽ làm mọi thứ có thể để có thể tiếp tục phát triển, chống lại các đối thủ và tìm cách làm người dùng sử dụng Facebook nhiều hơn và kiếm nhiều tiền hơn từ các nhà quảng cáo.
Khi xây dựng Facebook, Zuckerberg và công ty của anh không chỉ muốn xây dựng mạng xã hội lớn nhất. Họ bắt đầu xây dựng một thứ gì đó thực sự phổ biến, thứ mà tất cả mọi người sẽ sử dụng, thứ mà sẽ trở thành một phần của cấu trúc xã hội toàn cầu – thứ mà mọi người đều phải sử dụng, chỉ đơn giản là vì những người khác đều đã dùng nó. Và họ đã đạt đến gần mục tiêu hơn so với trí tưởng tượng của hầu hết mọi người. Chỉ là chưa đến cuối con đường mà thôi.
Để hiểu mức độ tăng trưởng không thể thiếu – vốn là bản sắc của Facebook, bạn nên xem lại một bản ghi nhớ mà giám đốc điều hành Andrew “Boz” Bosworth, hiện là CTO của Meta, đã gửi cho công ty vào năm 2016.
“Trạng thái tự nhiên của thế giới là không được kết nối với nhau,” Bosworth viết trong bản ghi nhớ, được BuzzFeed tiết lộ và xuất bản vào năm 2018. “Thế giới là không thống nhất. Nó bị phân mảnh bởi biên giới, ngôn ngữ và ngày càng nhiều bởi các sản phẩm khác nhau. Sản phẩm tốt nhất sẽ không giành được chiến thắng. Sản phẩm mà mọi người đều sử dụng sẽ chiến thắng. ”
“Điều tối thượng” của Facebook, theo lời Bosworth nói – đó là sản phẩm mà mọi người đều sử dụng, là công cụ cuối cùng hợp nhất một thế giới loài người đang bị phân mảnh trong một mạng lưới rộng lớn. Và Facebook sẽ theo đuổi mục tiêu đó bằng bất kỳ giá nào, thậm chí chấp nhận bỏ mặc tính mạng của người dùng, “bởi vì đó là những gì chúng ta đang làm”, ông viết. “Chúng ta kết nối mọi người.”
Sau khi bản ghi nhớ này bị rò rỉ ra ngoài, Bosworth sau đó khẳng định rằng anh đã viết nó trên tinh thần tranh luận, và anh không thực sự tin những gì mình đã viết. Zuckerberg cũng nói như vậy. Tuy nhiên, các hành động của Facebook đã chứng tỏ tinh thần của bản ghi nhớ này trong nhiều năm.
Việc Facebook sẽ kết nối tất cả mọi người trên thế giới bằng kết nối Internet thậm chí vẫn còn chưa đủ. Vào năm 2013, trước khi tốc độ tăng trưởng người dùng bắt đầu chậm lại trên toàn cầu, Zuckerberg – người luôn có suy nghĩ dài hạn, luôn lường trước mối đe dọa tiếp theo – đã thấy trước rằng Facebook cuối cùng sẽ bị hạn chế bởi thực tế rằng khoảng một nửa thế giới này không có truy cập Internet đáng tin cậy. Vì vậy, anh đã nghĩ ra kế hoạch kết nối “5 tỷ người tiếp theo” bằng cách cung cấp phiên bản Internet giới hạn, tập trung vào Facebook miễn phí cho người nghèo trên toàn thế giới.
Được gọi là internet.org và sau đó được đổi tên thành Free Basics, ý tưởng này của Facebook phần lớn không đạt được dấu ấn của mình. Nó tạo ra lợi nhuận ở một số thị trường chính nhưng lại tụt dốc ở những thị trường khác vì sự thiếu tin tưởng của công chúng, chủ nghĩa dân tộc trên nền kỹ thuật số và cách tiếp cận quá tự tin của công ty. Tuy nhiên, Facebook vẫn tiếp tục phát triển khi ngày càng có nhiều người trên thế giới lên mạng mà không cần Facebook và công ty đã nỗ lực rất nhiều để thu hút nhiều người dùng quốc tế hơn vào năm 2014. Ngay cả vào năm 2018, khi việc sử dụng Facebook ở Hoa Kỳ và Canada lần đầu tiên giảm sút, trên toàn cầu số người dùng Facebook đã tăng do sự tăng trưởng ở những nơi khác.
Nhưng báo cáo thu nhập hôm 29.1 cho thấy rằng sự phát triển của Facebook đã bị đình trệ ở mọi nơi. Sự sụt giảm lớn nhất trong việc sử dụng hàng ngày không phải ở Hoa Kỳ mà là ở một khu vực mà nước này gọi là “phần còn lại của thế giới”, bao gồm Châu Mỹ Latinh và Châu Phi. Meta nói thêm rằng việc tăng giá gói dữ liệu ở Ấn Độ vào năm ngoái cũng góp phần làm tăng trưởng của Facebook chậm hơn dự kiến.
Tất cả những điều đó tạo nên sự đổi tên ấn tượng của Facebook và xoay trục để “xây dựng metaverse” theo một cách nhìn mới. Zuckerberg đã biết từ trước rằng mạng xã hội không còn đủ để duy trì vị thế của công ty. Giờ đây, anh đang cố gắng tạo ra một tầm nhìn mới to lớn về một thế giới kỹ thuật số, trong đó tất cả chúng ta đều có một cuộc sống ảo diễn ra thông qua các hình đại diện mà sinh sống trong một không gian và thế giới ảo.
Zuckerberg có một bảng thành tích dài trong việc tái tạo lại Facebook và đã bù đắp cho sự sụt giảm tốc độ của nó trong một thời gian. Vài năm trước, công ty nhận ra rằng họ đã đạt đến mức bão hòa của người dùng tại Hoa Kỳ và Canada, và công ty đã sửa đổi lại thuật toán News Feed cốt lõi của mình để ưu tiên sự tương tác – khiến cho người dùng Facebook hiện tại dành nhiều thời gian hơn khi vào ứng dụng.
Công ty cũng đã mua Instagram và WhatsApp, vốn là các tài sản của Facebook vẫn tiếp tục phát triển ngay cả khi sản phẩm Facebook mà Zuckerberg xây dựng khi còn là sinh viên đại học đang đạt đỉnh. Và việc mất người dùng không có nghĩa là mất tiền trong ngắn hạn: doanh thu tính trên mỗi người dùng của Facebook vẫn tiếp tục tăng so với quý trước.
Để lấy lại vị thế của mình, Meta sẽ phải tăng cường tập trung vào việc phát triển và kiếm nhiều tiền hơn từ Instagram. Công ty sẽ phải thực hiện các kế hoạch để làm cho các dịch vụ khác nhau của mình có thể tương tác tốt hơn ở giao diện và tầng tương tác ngầm – ví dụ như cung cấp cho những người sử dụng Messenger khả năng kết nối với người bán hàng trên Instagram.
Thành công của Meta ở các khu vực tăng trưởng tiềm năng như châu Phi, nơi Facebook cực kỳ phổ biến, cũng vẫn phụ thuộc vào việc mở rộng truy cập Internet. Theo GSMA, tổ chức công nghiệp cho các nhà khai thác mạng di động trên toàn thế giới, dưới một nửa số người ở châu Phi cận Sahara có điện thoại thông minh và nhiều người bị hạn chế băng thông trên điện thoại trả trước.
Meta đã báo cáo trong ngày 29.1 rằng Reality Labs đang phát triển nhanh chóng, mặc dù chi phí của nó cũng đang tăng nhanh hơn. Có lẽ một ngày nào đó, cuối cùng nó sẽ là metaverse của Facebook mà sẽ kết nối tất cả chúng ta.
Tuy nhiên, sự kết thúc của kỷ nguyên tăng trưởng của Facebook đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử của mạng xã hội và Internet. Nếu Zuckerberg không thể kết nối toàn thế giới với Facebook, dù cho anh có tất cả các nguồn lực và động lực khổng lồ cũng như đam mê mà anh có, nhiều khả năng là không một mạng xã hội nào có thể làm được việc này.
https://www.facebook.com/tuan.cu.5/posts/5081925165179456
https://www.washingtonpost.com/technology/2022/02/03/facebook-user-growth-zuckerberg-connect-world/
