Cù Tuấn
– Cù Tuấn biên dịch phân tích kinh tế-chính trị của Hoàng Thị Hà trên Fulcrum(.)sg.
Tóm tắt:
* Việc Việt Nam tiếp cận nguồn tài chính từ Nhật Bản và Hàn Quốc, cũng như sự mất lòng tin của người dân đối với Trung Quốc, là những yếu tố khiến Việt Nam không đăng ký bất kỳ dự án BRI quan trọng nào
* Nhưng khi các khoản đầu tư do Trung Quốc hậu thuẫn làm thay đổi cục diện địa kinh tế của Lào và Campuchia, Việt Nam đang xem xét lại vị thế của mình.
Vào tháng 10, Chủ tịch nước Việt Nam Võ Văn Thưởng đã tham dự Diễn đàn Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRF) lần thứ ba, kỷ niệm 10 năm Sáng kiến Vành đai và Con đường – một chiến lược nổi bật đánh dấu sự trỗi dậy của Trung Quốc như một cường quốc kinh tế toàn cầu.
Trong các cuộc gặp với lãnh đạo Trung Quốc, ông Thưởng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khai thác chương trình cơ sở hạ tầng của Bắc Kinh để tăng cường kết nối, liên kết thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc. Tuy nhiên, bất chấp sự ủng hộ chính thức của Việt Nam đối với Sáng kiến Vành đai và Con đường thông qua các tuyên bố chung cấp cao và sự tham dự của các nhà lãnh đạo tại BRF, quốc gia này không đăng cai bất kỳ dự án quan trọng nào. Trên thực tế, Việt Nam tụt hậu so với các nước láng giềng Campuchia và Lào về mặt này.
Theo dữ liệu của Viện Lowy, đầu tư của Trung Quốc vào Lào và Campuchia đã vượt qua đầu tư vào Việt Nam trong một số lĩnh vực – năng lượng; nước và vệ sinh môi trường; thông tin liên lạc; ngành công nghiệp; xây dựng và khai thác mỏ; và vận tải và kho bãi – xét về số lượng dự án và tài chính được giải ngân từ năm 2015 đến năm 2021. Các dự án cơ sở hạ tầng do Trung Quốc tài trợ ở Việt Nam chủ yếu là các nhà máy nhiệt điện than, cải tạo hệ thống đường sắt và tuyến tàu điện ngầm ở Hà Nội.
Sự tham gia tương đối hạn chế của Việt Nam vào Sáng kiến Vành đai và Con đường có thể là do một số yếu tố. Quốc gia phân bổ chi tiêu công đáng kể ở mức 6% GDP để phát triển cơ sở hạ tầng và cũng có thể tiếp cận nguồn tài chính thay thế từ Nhật Bản, Hàn Quốc và các ngân hàng phát triển đa phương.
Những tranh cãi trước đây với các dự án do Trung Quốc tài trợ – như tuyến tàu điện ngầm Cát Linh-Hà Đông, nhà máy thép Thái Nguyên và khai thác bauxite ở Tây Nguyên – đã góp phần gây ra sự hoài nghi về Sáng kiến Vành đai và Con đường, mặc dù nhiều vấn đề trong số này xuất phát từ Trung Quốc, có những vấn đề xuất phát từ những thách thức quản trị ngay trong chính nội bộ Việt Nam.
Sự hoài nghi này được củng cố bởi sự thiếu tin tưởng phổ biến vào Trung Quốc của người Việt Nam, bất chấp năng lực kỹ thuật đã được chứng minh của Trung Quốc. Theo khảo sát Tình trạng Đông Nam Á năm 2019 của Viện ISEAS – Yusof Ishak, những người trả lời khảo sát tại Việt Nam thể hiện mức độ mất lòng tin cao nhất đối với Sáng kiến Vành đai và Con đường, so với người dân các quốc gia thành viên ASEAN .
Một trường hợp điển hình là việc hủy bỏ đấu thầu quốc tế cho dự án Đường cao tốc Bắc-Nam vào năm 2019. Quyết định này bề ngoài được đưa ra vì lý do an ninh và quốc phòng, nhưng được cho là do sự có mặt áp đảo của các công ty Trung Quốc trong quá trình đấu thầu ban đầu.
Trong khi Hà Nội vẫn duy trì cách tiếp cận thận trọng, việc phát triển cơ sở hạ tầng rộng khắp của Trung Quốc tại Lào và Campuchia đang mang lại sự chuyển đổi đáng kể trong bối cảnh địa kinh tế của khu vực lân cận Việt Nam.
Các dự án cảng, đường sắt, đường cao tốc và đường thủy do Trung Quốc tài trợ đã nâng cao năng lực hậu cần của Lào và Campuchia. Điều này đã và sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh quốc gia của Việt Nam, bao gồm cả việc nước này tự nhận mình là cầu nối kinh tế giữa Trung Quốc và ASEAN. Hai dự án nổi bật trên đã minh họa cho động lực phát triển này.
Đầu tiên, tuyến đường sắt Boten -Vientiane dài 414km nối thành phố cấp tỉnh Côn Minh của Trung Quốc với thủ đô của Lào, bắt đầu hoạt động vào năm 2021, đã trở thành một phần then chốt của hành lang kinh tế Vành đai và Con đường nối Trung Quốc với Đông Nam Á.
Trong năm đầu tiên vận hành, tuyến đường sắt này đã vận chuyển khối lượng hàng hóa là 11,2 triệu tấn – gấp đôi tổng khối lượng vận tải của cả Việt Nam là 5,7 triệu tấn. Nhiều nhà xuất khẩu nông sản Thái Lan hiện nay lựa chọn sử dụng đường sắt này của Lào do tính hiệu quả về thời gian, không phải trung chuyển qua Việt Nam. Các quan chức Việt Nam đã nêu lên mối lo ngại về việc tăng cường cạnh tranh về đường sắt mà hàng nông sản Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc khi so sánh với các nước Đông Nam Á khác.
Theo đánh giá sơ bộ, kênh đào Funan Techo ở Campuchia có thể có tác động đáng kể đến nền kinh tế và sinh thái của Việt Nam. Tuyến đường thủy dài 180km này nhằm mục đích khai thác nước từ sông Mê Kông để giúp Campuchia có lối ra biển trực tiếp để vận chuyển hàng hóa, bỏ qua nhu cầu vận chuyển thông thường qua cảng Việt Nam. Chính phủ Việt Nam đang tiến hành đánh giá tác động đa chiều của dự án kênh đào đối với nước mình.
Khi những dự án mang tính chuyển mình này đã và sẽ xác định lại động lực của kết nối khu vực, chính phủ Việt Nam đang ở trong một tình thế khó khăn phức tạp. Nước này phải cân nhắc lợi ích tiềm tàng của việc đi theo dự án Vành đai và con đường để nâng cao khả năng cạnh tranh quốc gia, như Lào và Campuchia đã làm, trước những rủi ro kinh tế và an ninh – cũng như phải đối mặt với phản ứng dữ dội tiềm ẩn của người dân trong nước. Mặc dù chi tiêu công đáng kể cho cơ sở hạ tầng, Việt Nam vẫn phải đối mặt với mức thiếu hụt hàng năm từ 15 tỷ USD đến 18 tỷ USD để duy trì sự tăng trưởng kinh tế.
Đã có những dấu hiệu cho thấy Việt Nam đang trở nên dễ tiếp thu hơn đối với các dự án Vành đai và Con đường, đặc biệt là việc kết nối đường sắt với Trung Quốc. Vào tháng 2 năm nay, Bộ Chính trị Việt Nam đã ban hành quyết định đưa ra phương hướng phát triển đường sắt của Việt Nam. Vào tháng 10, chính phủ Việt Nam đã ban hành một nghị quyết tiếp theo nhấn mạnh đến sự cần thiết phải hợp tác với Trung Quốc về vận tải đường sắt xuyên biên giới và tăng xuất khẩu của Việt Nam sang các nước thứ ba, sử dụng đường sắt Trung Quốc.
Trọng tâm vẫn là tăng cường kết nối đường sắt giữa các trung tâm kinh tế phía Bắc của Việt Nam và các khu vực giáp ranh với Trung Quốc, đặc biệt là tuyến Đường sắt cao tốc Hà Nội-Lào Cai-Hải Phòng nối tới Côn Minh. Xây dựng cơ sở hạ tầng và kết nối giao thông được nhấn mạnh trong các tuyên bố chung được đưa ra trong dịp Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng thăm Bắc Kinh năm 2022 và chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Phạm Minh Chính vào tháng 6.
Trong chuyến thăm Nam Ninh tiếp theo vào tháng 9, Thủ tướng Chính đã tổ chức các cuộc gặp với các công ty lớn của Trung Quốc, bao gồm Tập đoàn Đường sắt Trung Quốc, Power China và Huawei, đồng thời hoan nghênh sự tham gia của họ vào các dự án cơ sở hạ tầng của Việt Nam. Trong chuyến thăm Hà Nội gần đây của Tổng bí thư Trung Quốc Tập Cận Bình, hai bên đã ký một số thỏa thuận liên quan đến kết nối, tập trung vào vận tải đường sắt và đường bộ xuyên biên giới.
Mặc dù những diễn biến này có thể cho thấy lập trường đang thay đổi của Hà Nội, nhưng vẫn còn phải xem liệu chúng có chuyển thành các dự án cơ sở hạ tầng đáng kể do Trung Quốc tài trợ hay không. Sự không chắc chắn này không chỉ xuất phát từ những hạn chế của Việt Nam mà còn xuất phát từ mức độ ưu tiên mà Trung Quốc dành cho Việt Nam trong Sáng kiến Vành đai và Con đường, do sự nghi ngờ lẫn nhau và căng thẳng địa chính trị giữa hai quốc gia này.
Việc giải ngân tài chính của Trung Quốc cho Việt Nam ở mức thấp là dấu hiệu cho thấy sự do dự của Bắc Kinh. Trong tương lai, một dấu hiệu quan trọng cho thấy sự tham gia của Hà Nội vào Sáng kiến Vành đai và Con đường sẽ là mức độ tham gia của Trung Quốc vào việc xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Bắc-Nam đầy tham vọng của Việt Nam. Các tập đoàn Trung Quốc, trong đó có Công ty Xây dựng Truyền thông Trung Quốc, đã bày tỏ sự quan tâm sâu sắc, nhưng Chính phủ Việt Nam ở thời điểm hiện tại vẫn đang nghiêng về phía Nhật Bản.
Tác giả: Hoàng Thị Hà là Nghiên cứu viên cao cấp và Điều phối viên Chương trình Nghiên cứu Chính trị và Chiến lược Khu vực, Viện ISEAS – Yusof Ishak .
Hình ảnh: Hành khách chờ tàu của tuyến đường sắt trên cao Cát Linh-Hà Đông tại Hà Nội, được xây dựng theo Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc. Bản quyền ảnh của Tân hoa xã.
Nguồn :
