Sáng nay, tôi đọc một bài viết của nhà văn Trần Mộng Tú – kể về cái chết của một người di dân vô danh, bị xe tông chết khi hoảng loạn chạy trốn ICE ở gần tiệm Home Depot.
Một độc giả bình luận: “Bài viết thấy xót xa cho nạn nhân nhưng trật tự cho xã hội sao không nhắc đến?”
Cảm ơn bạn đã nêu ra một khía cạnh quan trọng: trật tự xã hội. Tuy nhiên, trật tự không thể tồn tại bền vững nếu được thiết lập bằng sự sợ hãi, bắt bớ tùy tiện, hay xâm phạm quyền con người – đặc biệt là tại một quốc gia xây dựng trên nền tảng pháp trị như Hoa Kỳ.
Hiến pháp Mỹ không phân biệt công dân hay không công dân khi nói đến quyền được xét xử công bằng, quyền được bảo vệ khỏi việc bắt giữ tùy tiện, và quyền được trình bày hoàn cảnh cá nhân trước tòa. Đó là cốt lõi của trật tự công lý – the rule of law, điều phân biệt Mỹ với các quốc gia độc tài.
Nếu một người di dân không có giấy tờ, họ hoàn toàn có thể bị trục xuất – nhưng phải thông qua quy trình pháp lý đầy đủ, minh bạch và có sự bảo vệ nhân quyền. Việc một người bị lực lượng ICE hóa trang, không có bảng tên, truy đuổi ngoài đường, khiến họ hoảng sợ và bỏ chạy đến mức lao vào xe và chết ngay trên đất Mỹ, đó không còn là “thi hành pháp luật” nữa, mà là một thất bại nhân đạo và pháp trị.
Trật tự thật sự không thể có nếu cái giá phải trả là cái chết vô nghĩa của một con người chỉ vì anh ta cố tìm một công việc trong ngày để sống.
Đừng để “trật tự” biến thành vỏ bọc của đàn áp
Nếu chỉ nhìn thấy “trật tự” trong việc trục xuất thật nhanh, bắt thật gắt, mà quên đi lý do vì sao những con người này phải rời bỏ quê hương để đến Mỹ – đó là chiến tranh, đói nghèo, bất công – thì chúng ta đang đứng ở phía bên kia của lương tâm.
Và nếu chấp nhận cho chính quyền có quyền sử dụng bất kỳ biện pháp nào, bất kể Hiến pháp hay công lý, để duy trì “trật tự”, thì điều gì khác biệt giữa chúng ta và những chế độ độc tài cộng sản từng đàn áp người dân chính vì lý do đó?
Giữ được Hiến pháp – Giữ được linh hồn quốc gia
Bài viết của Trần Mộng Tú không chỉ là một lời than khóc cho một người vô danh đã chết, mà còn là lời cảnh tỉnh lương tâm tập thể. Bởi nếu một người có thể chết vì sợ bị bắt giữ mà không cần xét xử, thì ngày mai, bất kỳ ai – kể cả người hợp pháp – cũng có thể trở thành nạn nhân khi quyền được bảo vệ không còn là bất khả xâm phạm.
Hiến pháp là linh hồn của nước Mỹ. Giữ được Hiến pháp – là giữ được trật tự. Mất đi sự thượng tôn pháp luật – là mất đi lương tri.
