– Cù Tuấn dịch từ tạp chí Time.
Lần cuối cùng bạn khoe khoang về sự nhạy cảm của mình là khi nào?
Rất có thể, câu trả lời là không bao giờ. Có rất nhiều đặc điểm mà chúng ta tự hào nhưng “nhạy cảm” thường được coi là một điểm yếu. Nó từng có nghĩa là bạn mỏng manh, dễ bị kích động hoặc phản ứng thái quá. Đàn ông được bảo rằng họ không nên nhạy cảm chút nào, trong khi phụ nữ được bảo là không được “quá” nhạy cảm—một tập hợp những từ ngữ gây khó chịu cần phải loại bỏ.
Dù bằng cách nào đi nữa, thông điệp mà những người nhạy cảm nhận được không tôn vinh họ chút nào. Mà là bảo họ nên “vượt qua” sự nhạy cảm của mình và trở nên “cứng rắn” hơn. Phương pháp này không chỉ không hiệu quả, nó còn là sai lầm. Sự nhạy cảm phần lớn là do di truyền và không phải là thứ bạn có thể tắt nó đi. Đó là một đặc điểm liên quan đến năng khiếu và là điều chúng ta nên nắm lấy. Trên thực tế, theo ba thập kỷ nghiên cứu, đó không chỉ là một đặc điểm lành mạnh mà còn đóng vai trò là một lợi thế lớn.
Là một đặc điểm tính cách, nhạy cảm có nghĩa là bạn tiếp nhận nhiều thông tin hơn từ môi trường của mình và bạn làm được nhiều việc hơn với thông tin đó. Những người nhạy cảm được kết nối ở cấp độ não bộ để xử lý thông tin sâu sắc hơn những người khác. Điều đó bao gồm đầu vào cảm giác (chẳng hạn như nhận thấy kết cấu của vải), đầu vào cảm xúc (đọc được các tín hiệu xã hội) và ý tưởng (dành nhiều thời gian hơn để suy nghĩ thấu đáo mọi thứ và tạo ra nhiều mối liên hệ hơn giữa các khái niệm).
Nếu bạn nhạy cảm, quá trình xử lý sâu xa này sẽ thay đổi cách bạn nhìn thế giới. Bạn có thể nhận thấy những gì người khác bỏ lỡ, suy nghĩ và cảm nhận sâu sắc, và có một cuộc sống nội tâm sống động. Bạn cũng có thể bị kích thích quá mức trong những tình huống mà sẽ không làm bất kỳ ai khác thấy phiền lòng. Nếu bạn là vậy, bạn không hề đơn độc. Khoảng 30% tất cả mọi người, bất kể giới tính, đạt điểm cao về độ nhạy cảm. Những cá nhân này, đôi khi được gọi là những người nhạy cảm cao (HSP), được tạo hóa ban cho chiều sâu. Và chiều sâu đó đi kèm với quà tặng.
Món quà tặng cho sự nhạy cảm nổi tiếng nhất là sự sáng tạo. Có lẽ một điều khái quát là đúng: Những người nhạy cảm thường có tính sáng tạo cao, và nhiều người—có lẽ là hầu hết—các nghệ sĩ, nhạc sĩ và diễn viên bản thân họ cũng là những người nhạy cảm.
Nhưng sự sáng tạo không chỉ giới hạn trong nghệ thuật. Khả năng tương tự này chuyển thành sự đổi mới. Nhiều nhà tư tưởng và nhà khoa học vĩ đại nhất của chúng ta trong suốt lịch sử đều là những người nhạy cảm, trong đó có Charles Darwin, người không chỉ sáng tạo mà còn hay chiêm nghiệm, khiêm tốn, tận tâm và tràn đầy cảm xúc mạnh mẽ — hình mẫu của một người nhạy cảm. Những người nhạy cảm có khả năng đổi mới này bởi vì họ có xu hướng trở thành những nhà tư tưởng sâu sắc, những người dành nhiều thời gian và năng lượng hơn để lật đi lật lại vấn đề trong đầu—và cuối cùng nhìn thấy nhiều khả năng và giải pháp hơn.
Điểm mạnh thứ hai mà những người nhạy cảm có là khả năng ra quyết định của họ. Trong các nghiên cứu liên quan đến cả người và khỉ, những cá thể nhạy cảm—dựa trên việc có các biến thể gen liên quan đến sự nhạy cảm—có xu hướng vượt trội hơn những đối tượng khác trong nhiều nhiệm vụ nhận thức, đặc biệt là những nhiệm vụ đòi hỏi phải chú ý các mẫu và sử dụng chúng để dự đoán kết quả và đưa ra quyết định thông minh. .
Khả năng ra quyết định này có thể mang lại cho những người nhạy cảm một lợi thế tiến hóa. Trong một mô phỏng chọn lọc tự nhiên trên máy tính năm 2008, những sinh vật dành nhiều nguồn lực hơn để xem xét các lựa chọn của mình và so sánh chúng với kết quả trong quá khứ, như những người nhạy cảm vẫn làm, sẽ vượt lên dẫn trước về lâu dài so với những sinh vật kém nhạy cảm hơn. Họ tích lũy được nhiều tài nguyên hơn theo thời gian và vượt xa những người khác. Ở nơi hoang dã, điều đó có thể có nghĩa là họ có khả năng theo dõi con thú khi mọi người đều đã bó tay. Trong phòng họp công ty, khả năng này đồng nghĩa với việc đưa các công ty đến vị trí hàng đầu trong ngành của họ.
Nhưng có lẽ ưu điểm lớn nhất của những người nhạy cảm là cái mà chúng tôi gọi là “Hiệu ứng tăng cường”. “Hiệu ứng tăng cường” có nghĩa là những người nhạy cảm nhận được nhiều động lực hơn từ những thứ giúp ích cho mọi người. Ví dụ, một nghiên cứu năm 2022 đã xem xét hàng trăm cặp vợ chồng có nguy cơ ly hôn. Các cặp đôi đã được huấn luyện về mối quan hệ để cải thiện hôn nhân của họ, và thoạt nhìn, nó có vẻ hữu ích: Những cặp được huấn luyện có nhiều khả năng sẽ ở bên nhau hơn. Nhưng khi các nhà nghiên cứu cho các đối tượng kiểm tra tính cách, họ phát hiện ra rằng chính những người nhạy cảm có nhiều khả năng sử dụng quá trình đào tạo để cứu vãn hôn nhân của họ. Không chỉ vậy, những cặp đôi có ít nhất một người nhạy cảm cho biết chất lượng mối quan hệ nói chung được cải thiện—họ trở nên hạnh phúc hơn với nhau. Các cặp vợ chồng khác không có lợi ích như vậy.
Hiệu ứng tăng cường này không giới hạn trong các mối quan hệ. Nhiều lần, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những người nhạy cảm được kích hoạt bởi bất kỳ hình thức đào tạo hoặc hỗ trợ nào. Nếu bạn là một người nhạy cảm, bạn có thể kích hoạt khả năng này bằng cách sắp xếp một môi trường hỗ trợ xung quanh mình—chẳng hạn như một nhóm bạn bè hỗ trợ bạn—và bằng cách tìm kiếm các nguồn hỗ trợ khác như cố vấn, đào tạo, trị liệu hoặc huấn luyện.
Tuy nhiên, những người nhạy cảm cũng phải trả giá cho những món quà này khi có thể trở nên quá khích. Kích thích quá mức là điều xảy ra khi đơn giản là có quá nhiều thông tin để não tiếp tục đào sâu phân tích. Cảm giác như có sương mù trong não, mệt mỏi, lo lắng và cảm giác choáng ngợp; điều này xảy ra trong những tình huống quá ồn ào, quá hỗn loạn hoặc quá xúc động. (Một ngày làm việc vội vã và xung đột với bạn tình đều là những nguyên nhân phổ biến.) Đây là thời điểm duy nhất khi những người nhạy cảm thực sự có vẻ ít “cứng rắn” hơn những người khác, nhưng những người nhạy cảm có thể học cách ngăn chặn phần lớn điều đó—đặc biệt là bằng cách xây dựng thời gian riêng vào mỗi ngày, đơn giản là để tâm trí xử lý và “bắt kịp” thực tế. Đối với những người nhạy cảm, thậm chí cả những người hướng ngoại nhạy cảm, một chút thời gian yên tĩnh một mình sẽ giúp ích rất nhiều cho họ.
Nếu bất kỳ điều nào trong số này nghe có vẻ giống bạn, thì bạn có thể nhạy cảm hơn là bạn tưởng. Nếu vậy, có lẽ bạn đã cảm thấy áp lực phải che giấu nó. Nhưng đó là một cái bẫy. Bạn không thể khiến mình bớt nhạy cảm hơn hiện tại và cố gắng làm như vậy chỉ khiến bạn mất đi những món quà trời cho của mình.
Thay vào đó, bước quan trọng nhất mà bạn có thể thực hiện cho chính mình là làm ngược lại điều mà xã hội đã bảo bạn phải làm trong suốt cuộc đời, rằng bạn hãy che giấu sự nhạy cảm của mình. Ngược lại, bạn hãy nắm bắt nó, và cho cả thế giới thấy sự nhạy cảm và óc sáng tạo của bạn.
