Khi quân nổi dậy Syria tiến quân, Iran và các đồng minh mệt mỏi của họ có thể làm gì cho Assad?

Iran và liên minh dân quân khu vực của họ đang tìm cách một lần nữa bảo vệ chế độ đang bị bao vây của Tổng thống Syria Bashar al-Assad, khi phiến quân Hồi giáo Sunni giành được lãnh thổ nhanh chóng trong một cuộc tấn công bất ngờ.

Nhưng đội quân được không quân Nga hỗ trợ, đã đánh bại quân nổi dậy chống Assad và bảo vệ quyền lực của ông ta một thập kỷ trước trong giai đoạn đầu của cuộc nội chiến tàn khốc ở Syria, hiện đang yếu hơn và không tập trung vào Syria.

Iran và các chiến binh “Trục kháng chiến” khu vực, đứng đầu là Hezbollah người Lebanon, đều bị suy yếu và mất tập trung sau hơn một năm chiến tranh với Israel.

Quân đội chính phủ Syria đã tan rã trước cuộc tấn công được phát động vào tuần trước từ tỉnh Idlib ở phía tây bắc do phiến quân chiếm giữ. Chỉ trong vài ngày, các nhóm Hồi giáo do Hayat Tahrir al-Sham (HTS) cầm đầu, từng liên kết với Al Qaeda, đã chiếm được thành phố Aleppo thứ hai của Syria.

Đến thứ năm, phiến quân đã kiểm soát Hama, cách đó 80 dặm về phía nam. HTS, được Hoa Kỳ chỉ định là một nhóm khủng bố, đã gửi thông điệp tới các nhóm thiểu số Syria để trấn an họ về quyền tự do và sự bảo vệ, thúc đẩy những người theo đạo Thiên chúa ở Aleppo dựng đồ trang trí Giáng sinh.

Tuy nhiên, Iran đã lo lắng nhưng không hoảng loạn về khoản đầu tư hàng tỷ đô la trong nhiều năm, vừa để bảo vệ ông Assad vừa để tạo ra phe Trục, nhằm chống lại ảnh hưởng của Israel và Hoa Kỳ ở Trung Đông.

Các lực lượng dân quân Shiite do Iran hậu thuẫn từ Iraq được cho là đã cử hàng trăm chiến binh tới Syria để giúp bảo vệ một đồng minh của phe Trục đóng vai trò là tuyến đường vũ khí quan trọng giữa Iran và Lebanon. Hezbollah cũng đang cố gắng huy động lực lượng cho Syria, nhưng ban lãnh đạo của họ đã bị tiêu diệt và các đơn vị của họ bị suy yếu sau 14 tháng xung đột leo thang với Israel.

Cuộc chiến đó lên đến đỉnh điểm bằng lệnh ngừng bắn có hiệu lực vào ngày 27 tháng 11 – ngày quân nổi dậy Syria phát động cuộc tấn công.

“Toàn bộ sự việc này diễn ra vào thời điểm tồi tệ nhất đối với Iran và phe Trục, và tôi nghĩ cũng giải thích thời điểm phe phiến quân lợi dụng sự yếu kém tương đối của các đồng minh của ông Assad”, Hamidreza Azizi, một chuyên gia về vai trò của Iran tại Syria tại Viện các vấn đề quốc tế và an ninh Đức, cho biết.

“So với một thập kỷ trước, Iran có ít nguồn lực hơn để đầu tư vào phe Trục. … Vì vậy, tôi có thể hiểu tại sao họ khá lo ngại”, ông nói.

Hai sự kiện quan trọng đã thay đổi động lực an toàn cho ông Assad và Iran, ông Azizi nói. Sự kiện đầu tiên là cuộc xâm lược Ukraine của Nga vào tháng 2 năm 2022, khiến Moscow phải chuyển hướng sự tập trung và thúc đẩy nước này rút một số quân và giao một số căn cứ cho quân đội Syria ngay cả khi vẫn duy trì khả năng không quân tại quốc gia này.

Sự kiện thứ hai là cuộc tấn công vào Israel vào tháng 10 năm 2023 của Hamas, một thành viên của phe Trục. Sự kiện này đã kích hoạt các cuộc tấn công bằng tên lửa đầu tiên của Hezbollah vào Israel để thể hiện sự đoàn kết, cũng như các cuộc tấn công từ các nhóm được Iran hậu thuẫn ở Iraq và Yemen, với mục đích chính là ngăn chặn cuộc tấn công của Israel vào Gaza.

“Rõ ràng là mọi người trong phe Trục bắt đầu bị phân tâm và tập trung vào mặt trận Gaza, đặc biệt là những bên có sự hiện diện đáng kể trong cuộc chiến tranh Syria”, ông Azizi nói.

Lãnh tụ tối cao của Iran, Đại giáo chủ Ali Khamenei đã phàn nàn trên X tuần này rằng những kẻ cực đoan dòng Sunni là “tin tốt cho kẻ thù” của Hồi giáo khi thu hút sự chú ý của thế giới khỏi “vấn đề Palestine”.

“Thời điểm hiện tại [ở Syria] cho thấy lực lượng Iran và được Iran hậu thuẫn quan trọng như thế nào, vì họ có thể ngăn chặn những bước tiến xa hơn của quân nổi dậy. Nhưng khi không có ai trên mặt đất ở những khu vực đó, họ [quân nổi dậy] lại xuất hiện”, ông Azizi nói. “Đó là vấn đề: Chỉ riêng sức mạnh không quân không thể đảm bảo chiến thắng”.

Chắc chắn, Israel đã sử dụng các cuộc không kích để giết chết một số chỉ huy cấp cao của Iran thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo, những người chịu trách nhiệm cho các hoạt động ở Syria và Lebanon.

“Iran có khả năng làm gì và không có khả năng làm gì? Rõ ràng là cấu trúc chỉ huy của họ ở Syria đã bị phá vỡ”, Mohammad Ali Shabani, biên tập viên của trang web tin tức Amwaj.media có trụ sở tại London, tập trung vào Iran, Iraq và các quốc gia Bán đảo Ả Rập, cho biết.

Những mạng lưới đó, vốn đã có mối quan hệ cá nhân lâu đời, sẽ mất thời gian để thiết lập lại. Nhưng ông cho biết Iran có thể chi trả cho hoạt động quân sự của mình ở Syria và không gặp vấn đề về nhân lực nói chung, xét đến vai trò cố vấn trước đây của họ và việc triển khai tương đối ít quân đội của chính họ.

“Đây là những mối quan hệ cá nhân khó có thể khôi phục lại”, ông Shabani nói, lưu ý ví dụ như Tướng Mohammad Reza Zahedi, người đã thiệt mạng trong một cuộc không kích của Israel vào tháng 4 tại một khu nhà ngoại giao của Iran ở Damascus.

Tướng Zahedi phụ trách toàn bộ Levant và chuyển vũ khí cho Lebanon và Syria. Ông được cho là người duy nhất không phải người Lebanon ngồi trong Hội đồng Shura cấp cao nhất của Hezbollah, đồng thời cũng thực hiện “quyền phủ quyết” đối với Hội đồng Jihad quân sự cấp dưới của họ. Cái chết của ông đã gây ra một cuộc trả đũa trực tiếp chưa từng có của Iran đối với Israel, với 300 tên lửa và máy bay không người lái.

“Nhiều thành viên khác, nếu không muốn nói là tất cả, của Hội đồng Jihad [cũng] đã chết. Vì vậy, tất cả họ đều đang trong tình trạng tái thiết các cấu trúc này”, ông Shabani, người đầu tiên đưa tin về tầm quan trọng của Tướng Zahedi, cho biết trên trang web của mình.

Tuy nhiên, ông Shabani giải thích lý do tại sao, về mặt thực tế và chính trị, Iran có thể không khẩn trương hỗ trợ ông Assad.

“Tôi có tin rằng [lực lượng ủng hộ Assad] có thể chiếm lại toàn bộ Syria không? Không. Họ thậm chí còn không thể làm được điều đó vào năm ngoái hoặc tháng trước”, ông nói. “Nhưng liệu điều đó có đủ để giữ Assad nắm quyền không? Hãy cầm một bản đồ và xem mục tiêu của Iran ở Syria là gì”.

Những mục tiêu đó bao gồm đảm bảo các tuyến đường xuyên quốc gia cho vũ khí của Iran đến Lebanon và các điểm đến quan trọng ở Syria, bao gồm Damascus, các khu vực gần Cao nguyên Golan do Israel chiếm đóng và Qusayr, nơi Hezbollah đã giành chiến thắng đáng kể vào năm 2012.

“[Quân nổi loạn] đã chiếm Aleppo. Chắc chắn là một thất bại. Nhưng liệu điều này có phải là một phần không thể thiếu để Assad duy trì quyền lực không? Không. Nó có phải là một phần không thể thiếu đối với các lợi ích cốt lõi của Iran tại Syria không? Không”, ông Shabani nói. “Tôi không thấy Iran vội vã hỗ trợ Assad. Không phải vì họ không muốn giữ ông ta tại vị… mà vì họ muốn ông ta đánh giá cao hơn vai trò của mình”.

Bốn ngày sau khi cuộc tấn công của quân nổi loạn nổ ra, Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi đã bay đến Damascus để trấn an ông Assad. Theo các bản tin, hai người đã nêu chi tiết về sự hỗ trợ cần thiết cho Syria.

Trong một động thái tỏ ra bình tĩnh, sau đó ông Araghchi đã được quay phim khi đang ăn tại một nhà hàng thức ăn nhanh ở Damascus. Nhưng trong một nỗ lực ngoại giao, sau đó ông đã bay đến Ankara để gặp người đồng cấp từ Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia đã ủng hộ các phe phái đối lập Syria.

Truyền thông Iran đưa tin hôm thứ Hai rằng Tướng Javad Ghaffari của Lực lượng Quds Iran đã đến Damascus để chỉ huy các “cố vấn quân sự” Iran và giúp quân đội Syria chiến đấu với quân nổi dậy đang tiến công. Ông thường được ca ngợi ở Iran vì đã bảo vệ Aleppo vào năm 2016, nhưng đã bị những người phản đối Iran gọi là “Đồ tể Aleppo” vì họ nhớ lại các chiến thuật tàn bạo ở đó.

Tại Quốc hội vào ngày 1 tháng 12, Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian đã kêu gọi các quốc gia Hồi giáo “can thiệp và không cho phép Mỹ và Israel lợi dụng” ở Syria. Tuy nhiên, khi được hỏi trên truyền hình nhà nước vào ngày hôm sau về khả năng Iran tham gia quân sự trực tiếp vào Syria, ông Pezeshkian đã hai lần né tránh câu hỏi và thay vào đó lưu ý đến những nỗ lực ngoại giao của chính phủ ông.

Hiện vẫn chưa rõ liệu hàng trăm chiến binh được Iran hậu thuẫn từ Iraq đã đến Syria như đã đưa tin hay chưa, hoặc liệu lệnh chiến đấu có được đưa ra cho những thành viên của phe Trục đã có mặt trên thực địa ở Syria hay không, những người chủ yếu là người Afghanistan theo đạo Shiite.

Khi quân nổi dậy tiến vào thứ năm, chỉ huy HTS, Abu Mohamed al-Jolani, đã đưa ra yêu cầu với các chính trị gia Iraq “làm nhiệm vụ” để ngăn chặn các lực lượng dân quân liên kết với Iran can thiệp “vào những gì đang diễn ra ở Syria”.