Giáo dục không chính trị

Tôi hỏi thầy mình tại sao ngành báo chí chỉ nói về Vũ Trọng Phụng, Tam Lang trong khi báo chí là trong Nam ra nhưng hầu như sinh viên báo chí không hề được học hoặc nghe nhắc đến những cây bút, sản phẩm báo chí trước 1975 ở miền Nam.

Thầy cười và viết lên bảng lô lốc những quyển sách mà tôi có thể biết được góc khuất mà câu hỏi tôi vừa nêu. “Nội dung anh hỏi không nói ở đây”, thầy nói.

Cũng như nhiều học sinh trên đất nước Việt Nam, tôi không hề biết đến một trời thương nhớ văn học miền Nam trước 1975 không tồn tại trong sách giáo khoa. Những cái tên làm nên nền văn học miền Nam và văn học Việt Nam thời Việt Nam Cộng hoà như: Thanh Tâm Tuyền, Trần Dạ Từ, Du Tử Lê, Bùi Giáng, Nhã Ca, Mai Thảo, Duyên Anh… chưa bao giờ là một giá trị trong thời phổ thông.

Lứa học sinh chúng tôi, dẫu có ghét con mụ Đào đến thế nào thì cũng ráng đọc cho xong Mùa Lạc của Nguyễn Khải. Chúng tôi hận con sông Đà tận xương tủy nhưng vẫn thả những tình cảm giả dối trong những bài bình giảng, phân tích, chứng minh nó như cái cảm xúc ôn vật mà ông cố nội Nguyễn Tuân viết dở tệ trong tuỳ bút Người lái đò sông Đà.

Bởi đó đều là chính trị trong giáo dục.

Ở Việt Nam, ai cũng bảo không quan tâm chính trị nhưng nơi sinh hoạt chính trị sớm nhất chính là học sinh tiểu học.

Đó là khi bạn vui sướng choàng lên vai chiếc khăn quàng đỏ thắm. Để quàng nó, bạn phải là đội viên gương mẫu, học sinh khá, hạnh kiểm tốt, nghe lời thầy cô. Bạn sẽ vô cùng tự hào khi nói về ý nghĩa chiếc khăn quàng và bạn sẽ là đội viên. Nhưng bạn đã không nghĩ đó là hình thái đầu tiên của cấu trúc chính trị mà bạn đã bước vào.

Tôi đã từng vui như thế khi là đoàn viên thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh. Tôi đã cố học thuộc bài hát Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng của Phong Nhã. Tôi đã không nghĩ đó là chính trị nhưng sự thật, thầy cô giáo và thể chế đã nhồi nhét chúng quá sức tưởng tượng của tôi ngày ấy.

Đó cũng là cách vận hành khi tôi là đoàn viên Thanh niên. Và chính trị vẫn theo tôi, thế hệ tôi suốt thời hoa niên thơ mộng đầy ngây ngô.

Công việc những tháng ngày còn là học sinh của tôi là vô rừng kiếm củi và mót mì (sắn). Những hôm về trễ và đến lớp muộn sau 12h45’ chiều sẽ bị cờ đỏ điểm danh và sẽ bị thầy chủ nhiệm phạt cuối tuần. Nhiều lần tôi thuộc trường hợp đó vì sự trễ trong công việc nhà và học hành.

Tuy nhiên, ở nơi mà bạn của bạn có thể giám sát bạn thì đó là một cơ chế chính trị đấy. Đó là một hệ thống chính trị man rợ chỉ mang đến những đòn tra tấn trên lớp học mỗi chiều thứ Bảy hàng tuần.

Chính trị trong giáo dục thời xã hội chủ nghĩa khắc nghiệt và đầy bất công. Nơi đó, bạn sẽ phải sợ đội cờ đỏ của lớp khác. Nơi đó, bạn không được trái với những gì mà cái hệ thống chính trị chết tiệt đó đặt ra.

Để tránh nó, rất dễ, bạn hãy dối trá. Hãy hối lộ thằng cờ đỏ, hoặc chơi thân với nó hoặc năn nỉ nó. Bất cứ thứ giả dối nào, bạn vẫn có thể làm. Nhưng cuối cùng, bạn không bao giờ nghĩ sẽ thay đổi cái hệ thống chính trị khốn kiếp đó trong trường học.

Tôi đã từng như thế, tôi biết.

Hàng thế hệ lớn lên mà không hề biết, thật ra, chính trị trong giáo dục đã ghê tởm như thế nào. Nơi đó chất chứa đầy lòng thù hận và dối trá. Nơi đó, học sinh đã phân cấp, phân quyền rất rõ ràng như một mô hình xã hội chủ nghĩa mà theo cách gọi tuyên truyền là những con người mới xã hội chủ nghĩa.

Điều 10, Hiến pháp Việt Nam Cộng hoà 1965 nêu, giáo dục được tự trị. Nơi đó, học sinh được tôn trọng và chính trị phải được cách ly. Thế cho nên, đến giờ này, những người mà tôi gọi là cô, chú nếu học ở Văn Khoa, Vạn Hạnh thì họ luôn tự hào. Tôi cũng ngưỡng mộ họ mặc dù tôi cũng ngồi đúng cái vị trí mà họ đã từng ngồi trước đó.

Điều làm nên khác biệt chính là, giáo dục thời trước đã đặt ra giới hạn chính trị can thiệp vào giáo dục. Mọi định hướng chính trị không bao giờ là tốt trong môi trường sư phạm.

Ngày nay, Việt Nam xã hội chủ nghĩa loay hoay cải cách nhưng họ đã chưa bao giờ loại cái chính trị ra khỏi trường học. Cho nên, sách giáo khoa vẫn cứ địch thua ta thắng, kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, thứ hai trong các bài toán đố… trong khi, mạng xã hội thì rủa xã nó không thương tiếc.

Giáo dục tự trị ở Việt Nam xã hội chủ nghĩa ư? Chờ khi nào xuống hố cả nút đi, sẽ thành hiện thực.

Vậy đi he!