BỖNG NHIÊN NGHĨ TỚI

[…] Vào khoảng hai ba năm trước, nhân lúc có phong trào yêu nước, ngẫu nhiên tôi đọc một bài xã luận trên báo đó, đại ý nói, một nước gặp lúc suy thường có hai dạng người ý kiến khác nhau. Một là những người chủ trương dân khí, nặng về cái khí khái của quốc dân, hai là những người chủ trương dân lực, chuyên chú trọng thực lực của quốc dân. Hạng trước nhiều thì cuối cùng nước sẽ suy, hạng sau nhiều thì nước sẽ mạnh. Tôi nghĩ, điều đó rất đúng; và chúng ta nên ghi nhớ trong lòng.

Đáng tiếc Trung Quốc xưa nay chỉ có người chủ trương dân khí là nhiều, đến bây giờ vẫn thế. Nếu cứ thế mãi, không thay đổi, thì “tái nhi suy, tam nhi kiệt”* tương lai, đến phân bua cũng không còn sức mà phân bua nữa. Cho nên trong lúc bất đắc dĩ tay không mà cổ vũ dân khí, thì đồng thời phải đặc biệt tìm cách tăng thêm thực lực của quốc dân, và còn phải mãi mãi làm như thế.

Do đó, cái gánh của thanh niên Trung Quốc nặng gấp mấy lần thanh niên nước khác. Bởi vì cổ nhân chúng ta đã đem hết tâm lực dùng vào những việc huyền ảo, phiêu diêu, bình yên vô sự mất rồi, để lại những việc khó khăn, thiết thực, đợi người sau làm bù, cần phải một người làm việc của hai ba người, bốn năm người, mười, một trăm người. Bây giờ đã đến lúc thử thách rồi đấy. Đối thủ lại là người Anh** kiên cường, núi đó có đá tốt, rất có thể dùng để rèn luyện. Giá thử hiện nay những thanh niên giác ngộ trung bình là hai mươi tuổi, lại giá thử cứ tính là người Trung Quốc dễ suy nhược, thì ít nhất cũng còn có thể cùng nhau kháng cự, cải cách, phấn đấu ba mươi năm. Không đủ, thì lại một thế hệ, hai thế hệ nữa. Con số ấy, từng cá nhân nhìn, thì hình như dễ sợ lắm, nhưng nếu chỉ từng ấy mà đã sợ, thì không có cách nào chạy chữa được nữa, đành cam tâm chịu diệt vong mà thôi. Bởi vì trong lịch sử một dân tộc, đó chỉ là một khoảng thời gian cực kỳ ngắn ngủi, ngoài ra không có con đường tắt nào nhanh hơn. Chúng ta không cần phải trù trừ, cứ tự rèn luyện, tự mưu cầu sự sống, cứ làm, không có ác ý với ai cả.

Nhưng hiện tại có ba nguy cơ đủ phá hoại không cho phong trào ấy giữ vững được: một là ngày đêm cứ lo tuyên truyền bề ngoài, khinh rẻ việc khác; hai là đối với đồng loại, quá nóng vội, hơi không hợp với mình thì cho là giặc, là nô lệ người phương Tây; ba là có những người xảo trá, lại lợi dụng cơ hội để kiếm cái lợi trước mắt cho bản thân mình.

—

*”Tái nhi suy, tam nhi kiệt”: Dẫn ở sách Tả truyện: “Phù chiến, dũng khí dã, nhất cố tác khí, tái nhi suy, tam nhi kiệt”, tạm dịch “Chiến tranh là dựa vào dũng khí, đánh trống lần thứ nhất, thì sĩ khí phấn chấn, lần thứ hai yếu dần, lần thứ ba mất hẳn.”

**Lỗ Tấn viết trong bối cảnh phong trào Ngũ Tạp năm 1925.

—
Hình: Không liên quan 🙂