Trong một phiên điều trần gần đây, dân biểu Jamie Raskin đã đưa ra một so sánh chấn động: “Khi những bình luận riêng tư của công chức liên bang bị soi mói vì bị cho là ‘anti-Trump bias,’ và họ có thể mất việc vì điều đó, thì chúng ta đã bước vào lãnh địa không chỉ của Vladimir Putin mà còn của Joseph Stalin.”
Phát biểu này không chỉ là lời cảnh báo tu từ. Nó vạch rõ một thực tế: nền dân chủ Mỹ đang đối diện nguy cơ bị xói mòn từ bên trong, khi quyền tự do ngôn luận – một giá trị cốt lõi của Hiến pháp – bị đe dọa bởi chính những người nắm quyền lực.
Từ “loyalty test” đến đàn áp chính trị
Một chính phủ dân chủ chấp nhận sự đa dạng quan điểm trong hàng ngũ công chức. Nhưng khi bình luận riêng tư, vốn không liên quan trực tiếp đến công vụ, lại trở thành lý do trừng phạt, thì đó là dấu hiệu của “loyalty test” – bài kiểm tra lòng trung thành chính trị.
Những bài kiểm tra kiểu này vốn là đặc sản của các chế độ độc tài: ở Liên Xô thời Stalin, công dân có thể mất việc, bị bắt hoặc thậm chí bị xử tử chỉ vì một câu nói riêng tư. Ở Nga hiện đại, dưới thời Putin, công chức và nhà báo thường xuyên bị theo dõi, mất việc hoặc bị truy tố chỉ vì phát ngôn trái ý chính quyền.
Nếu Hoa Kỳ đi theo vết xe đổ này, thì sự khác biệt căn bản giữa một nền dân chủ tự do và một chế độ chuyên chế sẽ bị xóa nhòa.
Tác động dây chuyền nguy hiểm
Việc soi mói quan điểm cá nhân của công chức không chỉ ảnh hưởng tới một vài cá nhân, mà có thể tạo ra hiệu ứng domino:
-
Tự kiểm duyệt (self-censorship): Công chức sẽ chọn cách im lặng, không chia sẻ suy nghĩ, thậm chí cả trong đời tư, vì sợ hậu quả.
-
Suy giảm chất lượng chính sách: Khi các chuyên gia phải im lặng trước những sai lầm hoặc chính sách nguy hiểm, chính quyền sẽ ngày càng rời xa thực tế.
-
Đánh mất lòng tin công chúng: Người dân không còn tin rằng bộ máy công quyền phục vụ họ, mà chỉ thấy một hệ thống bị biến thành công cụ bảo vệ cá nhân lãnh đạo.
Nói cách khác, đây chính là con đường đưa xã hội dân chủ đến tình trạng “chuyên chế mềm” – nơi luật pháp vẫn tồn tại nhưng quyền tự do thực chất đã bị bóp nghẹt.
Bảo vệ tự do tư tưởng của công chức
Để ngăn chặn xu hướng nguy hiểm này, Quốc hội và xã hội dân sự cần:
-
Xác lập ranh giới rõ ràng: Phân biệt giữa hành vi công vụ và phát ngôn riêng tư. Không thể để ý kiến cá nhân ngoài giờ làm việc trở thành cái cớ kỷ luật.
-
Tăng cường cơ chế bảo vệ whistleblower: Những công chức dám lên tiếng trước sai phạm phải được pháp luật bảo vệ, thay vì bị biến thành nạn nhân.
-
Thúc đẩy đối trọng thể chế: Quốc hội, truyền thông độc lập và các tổ chức nghề nghiệp cần giám sát chặt, không để hành pháp lạm dụng quyền lực để thanh lọc tư tưởng.
Kết
Khi Jamie Raskin nhắc đến Putin và Stalin, ông muốn nói rằng chúng ta không thể coi thường những dấu hiệu ban đầu của chuyên chế. Mất việc vì quan điểm riêng tư không chỉ là chuyện của một vài công chức, mà là dấu hiệu một hệ thống quyền lực đang tiến tới kiểm soát tư tưởng.
Nếu Hoa Kỳ cho phép điều đó xảy ra, thì di sản 250 năm dân chủ có nguy cơ bị chôn vùi trong chính căn nhà mà nó được sinh ra.
