Câu hỏi của bạn rất xác đáng, đặc biệt trong bối cảnh thảo luận về việc chính phủ Mỹ, cụ thể là dưới thời Tổng thống Trump, sử dụng ngân sách liên bang để can thiệp vào thị trường công nghệ bán dẫn. Dưới đây là phần giải thích rõ ràng về:
Ngân sách trong Đạo luật CHIPS được sử dụng để làm gì?
Đạo luật CHIPS và Khoa học (CHIPS and Science Act), được Tổng thống Joe Biden ký thành luật vào năm 2022, cung cấp tổng cộng khoảng 280 tỷ USD, trong đó có 52.7 tỷ USD dành riêng cho lĩnh vực sản xuất chip và nghiên cứu công nghệ bán dẫn.
1. Mục tiêu của ngân sách này:
-
Khôi phục năng lực sản xuất chất bán dẫn trong nước: Tránh phụ thuộc quá mức vào châu Á (đặc biệt là Đài Loan và Hàn Quốc).
-
Tăng cường an ninh quốc gia: Vì chip là yếu tố cốt lõi trong thiết bị quân sự, công nghệ cao, và hạ tầng quốc gia.
-
Thúc đẩy đổi mới công nghệ: Đầu tư vào R&D (nghiên cứu và phát triển) để Mỹ không bị tụt hậu so với Trung Quốc.
2. Ngân sách được phân bổ như sau:
-
$39 tỷ USD: trợ cấp trực tiếp cho các công ty xây dựng nhà máy sản xuất chip tại Mỹ (Intel, TSMC, Micron…).
-
$11 tỷ USD: đầu tư vào nghiên cứu & phát triển.
-
$2 tỷ USD: hỗ trợ sản xuất chip cũ phục vụ xe hơi, quốc phòng, và các lĩnh vực không cần chip hiện đại.
-
$200+ tỷ USD còn lại: hỗ trợ STEM, đào tạo nguồn nhân lực, tài trợ cho các trường đại học, phòng thí nghiệm quốc gia, thúc đẩy chuỗi cung ứng.
Khoản ngân sách này có được “hoàn trả” lại không?
Đây là một câu hỏi quan trọng vì nó liên quan đến hiệu quả sử dụng tiền thuế của dân.
✔️ Không hoàn trả trực tiếp nhưng có cơ chế thu hồi gián tiếp:
-
Đây không phải là khoản vay, mà là trợ cấp, khuyến khích đầu tư → không bắt buộc hoàn trả như khoản vay truyền thống.
-
Tuy nhiên, các công ty phải đáp ứng điều kiện:
-
Tạo số lượng việc làm nhất định.
-
Không được chi ngân sách cho mua cổ phiếu (stock buybacks).
-
Phải báo cáo định kỳ về tiến độ xây dựng và sản xuất.
-
-
Nếu vi phạm các điều kiện, chính phủ có quyền yêu cầu hoàn trả hoặc phạt.
-
Về dài hạn, “lợi tức” chính phủ nhận lại là gián tiếp: thông qua thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân từ nhân công, giảm nhập khẩu, tăng năng suất quốc gia.
⚠️ Điều gì khiến thỏa thuận gần đây với Trump và Intel gây tranh cãi hơn?
Dưới thời ông Trump, theo các báo cáo gần đây, thay vì dùng trợ cấp theo luật hiện hành, ông đã yêu cầu Intel “bán cổ phần” cho chính phủ để đổi lấy tài trợ — nghĩa là chính phủ Mỹ trở thành cổ đông của công ty tư nhân. Điều này chưa từng có tiền lệ và tạo ra nhiều câu hỏi:
-
Có vi phạm nguyên tắc thị trường tự do không?
-
Chính phủ có quyền can thiệp vào điều hành doanh nghiệp không?
-
Nếu thua lỗ, ai chịu trách nhiệm?
Đây là lý do vì sao nhiều nghị sĩ Cộng hòa – vốn theo đường lối thị trường tự do – hoặc im lặng hoặc tỏ ra e ngại, vì cách tiếp cận này gần giống mô hình “doanh nghiệp nhà nước” của Trung Quốc.
✅ Tóm lại:
-
Ngân sách trong Đạo luật CHIPS là đầu tư chiến lược, không hoàn trả trực tiếp nhưng kỳ vọng mang lại lợi ích dài hạn qua việc củng cố năng lực sản xuất, tạo việc làm và tăng thuế.
-
Việc chuyển sang mô hình “mua cổ phần” như Trump đề xuất là một biến thể chưa từng có, mang lại rủi ro cao về chính sách và có thể thay đổi mối quan hệ nhà nước – doanh nghiệp tại Mỹ theo hướng nhiều người coi là “phi Mỹ”.
