– Cù Tuấn biên dịch phóng sự của Bloomberg.
Tóm tắt:
* Cuộc đàn áp dạy thêm nhằm mục đích giảm bớt tình trạng học sinh phải học quá sức và tăng chi phí giáo dục
* Các bậc cha mẹ thuộc tầng lớp trung lưu cho biết học phí đã tăng khoảng 50%
Cuộc tấn công của Chủ tịch Tập Cận Bình vào việc dạy thêm sau giờ học của Trung Quốc được cho là sẽ giảm bớt gánh nặng cho các hộ gia đình. Nhưng đối với nhiều gia đình trung lưu, những nỗ lực đó đã có tác dụng ngược lại.
Vào tháng 7 năm 2021, chính phủ Trung Quốc đã tiến hành một cuộc đàn áp sâu rộng đối với lĩnh vực dạy thêm tư nhân, cấm họ mở các lớp học thêm về các môn học trong chương trình giảng dạy ở trường. Mục tiêu gồm hai phần: giảm bớt gánh nặng cho các gia đình, bao gồm cả những học sinh phải học quá sức và các bậc cha mẹ đang phải vật lộn để trả học phí, đồng thời hạn chế điều mà chính phủ cho là “sự mở rộng kinh doanh một cách vô trật tự” trong lĩnh vực nay đã trở thành ngành giáo dục có trị giá 100 tỷ đô la.
Chiến dịch nổi tiếng, được biết đến rộng rãi với tên gọi “Shuang Jian” trong tiếng Bắc Kinh, hay “Giảm đôi”, đã khiến vô số công ty dạy thêm rơi vào cảnh thua lỗ hoặc phá sản trong một số trường hợp, đồng thời thổi bay hàng tỷ đô la khỏi giá trị thị trường của các công ty dạy thêm đã niêm yết, dẫn đến hàng chục nghìn nhân viên bị sa thải.
Nhưng các cuộc phỏng vấn với một số phụ huynh ở các thành phố bao gồm Thượng Hải và Thâm Quyến cho thấy rằng chi tiêu cho việc dạy thêm sau giờ học thực sự lại tăng lên đối với nhiều hộ gia đình, đặc biệt là kể từ khi bắt đầu kỳ nghỉ hè – kỳ nghỉ học đầu tiên kể từ khi kết thúc các hạn chế của Covid-19. Các bậc cha mẹ mong muốn cho con mình một khởi đầu thuận lợi trong giáo dục cho biết họ phải tìm đến các dịch vụ gia sư chui rất đắt đỏ đang mọc lên như nấm trên khắp đất nước này.
Điều này cho thấy rằng sau hai năm kể từ cuộc đàn áp học thêm, một trong những chính sách kinh tế và xã hội tiêu biểu của Tập Cận Bình có thể đã không đạt được mục tiêu. Nó cũng nhấn mạnh những thách thức mà Trung Quốc phải đối mặt trong việc giải quyết một số trở ngại cơ cấu dài hạn, cụ thể là tỷ lệ sinh giảm và khoảng cách giàu nghèo ngày càng lớn.
Nhiều người đặt câu hỏi về tính hiệu quả của lệnh cấm như vậy khi mà hệ thống thi tuyển sinh, trong đó các trường trung học và cao đẳng nhận học sinh chỉ dựa trên điểm số của các bài kiểm tra mỗi năm một lần, vẫn còn phổ biến. Kỳ thi tuyển sinh đại học của Trung Quốc, hay gaokao (高考, Hán Việt: cao khảo), nổi tiếng là cạnh tranh, với hơn 10 triệu học sinh tham gia mỗi năm. Vào được một trường đại học ưu tú thường có nghĩa là có nhiều cơ hội hơn để đảm bảo một công việc được trả lương cao, nghĩa là nhu cầu luyện thi vẫn rất cao.
Sarah Wang, một bà mẹ 40 tuổi làm việc tại một công ty thương mại điện tử ở Thượng Hải, cho biết: “Gánh nặng của chúng tôi không hề giảm đi chút nào.” Wang mô tả cuộc cạnh tranh để vào trường tốt giống như “hàng ngàn quân lính và ngựa xô đẩy nhau để vượt qua một cây cầu ván đơn.”
Giờ đây, Wang đã phải chi nhiều hơn 50% so với trước đây cho các buổi dạy kèm trực tiếp cho đứa con duy nhất của mình, một học sinh lớp năm. Khi con gái cô bắt đầu học trung học cơ sở và phải học những môn học khó hơn như vật lý, cô dự đoán rằng học phí, hiện tại chỉ khoảng 300-400 nhân dân tệ (42-55 USD) mỗi buổi, sẽ tăng hơn nữa.
Các bậc cha mẹ thuộc tầng lớp trung lưu ở các vùng khác của Trung Quốc cũng nói về những trải nghiệm tương tự, với một số lý do thậm chí còn tăng giá cao hơn. Nhiều gia sư tư nhân từng dạy các lớp đông học sinh do các công ty giáo dục lớn điều hành, giờ phải dạy các nhóm nhỏ hơn, trong nhiều trường hợp là một thầy một trò, để tránh bị quan chức phát hiện. Theo phụ huynh và gia sư tư nhân, để bù đắp cho sự mất mát về số lượng học sinh, nhiều người đang nâng học phí lên cao hơn.
Cathy Zhu, một chuyên gia dịch vụ tài chính ở độ tuổi 40 tại Thượng Hải, cho biết học phí cho lớp dạy kèm toán của con trai cô đã tăng gần gấp đôi lên 300 nhân dân tệ (42 USD) mỗi buổi. Zhu nói: “Chừng nào hệ thống tuyển sinh trung học và đại học vẫn còn tồn tại, hoàn toàn không có cách nào để đạt được mức ‘giảm’ như chính phủ đưa ra.”
Bộ Giáo dục Trung Quốc đã không trả lời email yêu cầu bình luận của Bloomberg.
Có một số lớp dạy kèm trực tuyến quy mô lớn, được cấp phép chính thức với giá cả phải chăng hơn nhiều. Nhưng nhiều lớp học trực tuyến trong số này không được các bậc cha mẹ thuộc tầng lớp trung lưu quan tâm. Họ lo lắng rằng giáo viên các lớp này không hướng dẫn và giám sát đầy đủ.
Phí học thêm, hiện dễ dàng vượt quá 100.000 nhân dân tệ một năm ở các thành phố như Thượng Hải, hiện đang bị đổ lỗi là nguyên nhân làm trầm trọng thêm các vấn đề xã hội bao gồm tỷ lệ sinh thấp và bất bình đẳng ngày càng tăng. Theo các nhà phân tích, chi phí nuôi dạy con cái tăng cao cùng với giá nhà đất cao ngất ngưởng đang khiến những người trẻ tuổi không muốn kết hôn và sinh con. Các gia đình nghèo hơn không có khả năng chi trả cho việc học thêm, có khả năng khiến con cái họ gặp bất lợi ở trường học và sau này là sự nghiệp của chúng.
Cạnh tranh về gaokao và sự mở rộng chóng mặt của các trường đại học trong nước trong hai thập kỷ qua cũng đã dẫn đến tình trạng dư thừa sinh viên tốt nghiệp mà không có kỹ năng nghề thực tế mà nhiều nhà tuyển dụng cần. Sinh viên tốt nghiệp đại học ở Trung Quốc đang ngày càng khó tìm được công việc văn phòng trong bối cảnh nền kinh tế đang đi xuống. Trước tình trạng thanh niên thất nghiệp tăng vọt, chính phủ Trung Quốc đã kêu gọi đẩy mạnh việc đào tạo nghề.
“Đó là hậu quả của việc mở rộng hệ thống giáo dục đại học một cách tràn lan và không bền vững nhằm đáp ứng mong muốn của các bậc cha mẹ là con cái họ không phải bươn chải kiếm sống,” Andy Xie, nhà phân tích độc lập và cựu kinh tế gia trưởng châu Á của Morgan Stanley tại Hồng Kông, cho biết trong một chuyên mục xuất bản trong tháng này. “Giải pháp là điều chỉnh kỳ vọng của cha mẹ.”
===Đàn áp và lách luật===
Việc siết chặt giáo dục tư nhân là một phần trong kế hoạch tăng cường giám sát của Bắc Kinh đối với các doanh nghiệp, bao gồm các công ty công nghệ lớn như Ant Group Co. và Tencent Holdings Ltd.
Có những dấu hiệu cho thấy các nhà hoạch định chính sách đang bắt đầu xóa bỏ một số hạn chế trong một nỗ lực rõ ràng nhằm tăng cường niềm tin của các doanh nhân khi nền kinh tế lớn thứ hai thế giới trì trệ. Hôm thứ Tư 19/7/2023, Đảng Cộng sản và chính phủ Trung Quốc cho biết họ sẽ đối xử với các công ty tư nhân giống như các doanh nghiệp nhà nước. Lập trường của đảng đối với khu vực tư nhân được theo dõi chặt chẽ trên thị trường toàn cầu và thông báo này được coi là ví dụ mới nhất về sự thay đổi trong giọng điệu. Tuy nhiên, hầu hết các nhà phân tích cho biết động thái này, trong khi phản ánh sự háo hức muốn củng cố niềm tin kinh doanh sau những hạn chế làm tê liệt của đại dịch, đã không thể hiện một sự đảo ngược chính sách nào đáng kể.
Khi kỳ nghỉ hè bắt đầu vào đầu tháng này, có rất ít dấu hiệu thay đổi khi các bậc phụ huynh trên khắp Trung Quốc vẫn tìm kiếm gia sư để giúp con học trong kỳ nghỉ hè. Bên cạnh học phí cao, phàn nàn phổ biến của phụ huynh là khó tìm được gia sư có trình độ trong khi không có thông tin công khai về bằng cấp của giáo viên.
Trong một tòa nhà thương mại xây bằng gạch đỏ ở quận Jingan, trung tâm thành phố Thượng Hải vào một ngày cuối tuần gần đây, một nhà báo của Bloomberg đã chứng kiến rất nhiều phụ huynh nói chuyện với nhân viên của một công ty dạy kèm tư nhân, hỏi về chương trình giảng dạy và trình độ của giáo viên. Trong một nỗ lực rõ ràng để lách qua các quy định, các tờ rơi tiếp thị của công ty này đã dán nhãn cho lớp học thêm toán của họ là “học tư duy”, trong khi lớp học thêm tiếng Trung được gọi là “lớp ngôn ngữ văn học”. Học phí được niêm yết vào khoảng 300-500 nhân dân tệ mỗi buổi.
Khi chiến dịch chống học thêm sắp bước sang năm thứ hai vào tuần tới, các nhà chức trách trên khắp Trung Quốc đang tăng cường giám sát lĩnh vực dạy thêm. Trong một báo cáo gần đây, tờ Nhật báo giáo dục Trung Quốc do nhà nước điều hành đã cảnh báo về việc các gia sư đã cung cấp dịch vụ học thêm bất hợp pháp được ngụy trang dưới hình thức các chương trình ngoại khóa như thanh nhạc hoặc vẽ tranh.
Tại Hợp Phì, thủ phủ của tỉnh An Huy phía đông, chính quyền địa phương đã thực hiện 77 cuộc đột kích vào các cơ sở giáo dục vào ngày 28 tháng 6, theo báo cáo của Nhân dân nhật báo, tờ báo hàng đầu của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Nhiều người vi phạm việc dạy thêm đã bị bắt quả tang đang dạy thêm trong các khách sạn và tòa nhà chung cư. Họ dạy thêm bám theo chương trình giảng dạy chính thức dưới các nhãn hiệu như “tư vấn giáo dục”, theo báo cáo cho biết.
Giang Tô, một tỉnh ven biển giàu có giáp với Thượng Hải, gần đây đã gia hạn chiến dịch trấn áp các lớp dạy thêm bất hợp pháp được ngụy trang dưới hình thức “quản gia” hoặc “tư vấn”, theo truyền thông nhà nước đưa tin. Chiến dịch này trong hai năm qua đã cắt giảm số lượng các công ty dạy thêm sau giờ học trong tỉnh từ gần 9.000 xuống chỉ còn 205. Tỉnh Phúc Kiến phía đông nam gần đây đã phát động một cuộc đàn áp tương tự, huy động các ủy ban khu phố tiến hành kiểm tra các hoạt động dạy thêm, bao gồm cả các trại hè. Nó cũng kêu gọi mọi người gọi cho các văn phòng chính phủ để báo cáo việc dạy thêm bất hợp pháp.
Những gia sư bất hợp pháp như vậy bao gồm cả các giáo viên trường công làm thêm ngoài giờ sau giờ học.
“Hầu hết họ đều có một khoản nợ thế chấp và con cái cần phải chăm sóc,” Lily, người từng tuyển sinh viên cho các chương trình luyện thi ở nước ngoài của New Oriental Education & Technology Group, Inc., ở An Huy, cho biết. Cô hiện đang điều hành một doanh nghiệp dạy kèm tiếng Anh cho học sinh chuẩn bị đi du học và biết các giáo viên trong trường kiếm thêm đồng lương ít ỏi bằng cách làm gia sư riêng. “Họ không thể bỏ dạy thêm chỉ vì lệnh cấm.”
