Cù Tuấn
– Cù Tuấn biên dịch phóng sự của New York Times.
Tóm tắt: Hàng trăm người đã bị thu hút đến một vùng hoang dã xa xôi ở đông nam Kenya vì bài giảng Ngày Tận thế của mục sư Paul Mackenzie. Người thân và các cựu tín đồ của giáo phái này đã cố gắng can thiệp, nhưng một số tín đồ không hề muốn được giải cứu.
Kiệt quệ vì đói, một tín đồ mà đã đưa gia đình đến sống với một giáo phái Cơ đốc giáo ngày tận thế ở một vùng hoang dã xa xôi ở phía đông nam Kenya, đã gửi một tin nhắn đầy đau khổ cho em gái của mình vào tuần trước. Trong khi cầu xin sự giúp đỡ của em mình để trốn thoát, anh vẫn nằm trong tầm ảnh hưởng của nhà thuyết giáo, người đã dụ anh đến đó và hứa hẹn sự cứu rỗi thông qua cái chết vì đói.
“Trả lời anh nhanh lên, vì anh không có nhiều thời gian. Em ơi, ngày Tận thế đã đến và mọi người đang tự đóng đinh,” Solomon Muendo, từng là một người bán hàng rong trên đường phố, nhắn tin với em gái mình. “Em hãy ăn năn hối lỗi để không bị bỏ lại phía sau, Amen.”
Anh Muendo, 35 tuổi, đã sống ở Rừng Shakahola từ năm 2021. Giống như hàng trăm tín đồ khác, anh rời bỏ nhà cửa và chuyển đến ở đó cùng vợ và hai con nhỏ.
Họ đi theo lời kêu gọi của Paul Nthenge Mackenzie, một cựu tài xế taxi sau này đã trở thành nhà truyền giáo. Mackenzie tuyên bố rằng thế giới sắp kết thúc, và giới thiệu Shakahola như là một thánh địa Cơ đốc giáo để cứu rỗi mọi người khỏi ngày tận thế đang đến rất nhanh.
Tuy nhiên, thay vì là một nơi ẩn náu, khu đất rộng 800 mẫu Anh này là một vùng đất hoang đầy cây bụi khẳng khiu bị nắng thiêu đốt. Giờ nó là một hiện trường tội ác khủng khiếp, với những ngôi mộ nông choèn rải rác của những tín đồ đã chết đói – hoặc, như ông Mackenzie đã tuyên truyền, xác chết của những người tự đóng đinh mình để họ có thể được gặp Jesus.
Tính đến tuần trước, 179 thi thể đã được khai quật và chuyển đến nhà xác bệnh viện ở thị trấn ven biển Malindi, cách Shakahola khoảng 100 dặm về phía đông, để nhận dạng và khám nghiệm tử thi. Các nhà nghiên cứu bệnh học hàng đầu của chính phủ Kenya đã báo cáo vào tuần trước rằng: trong khi việc bị đói khiến nhiều người chết, một số thi thể có dấu hiệu chết do ngạt thở, bị siết cổ hoặc bị đánh bằng dùi cui. Một số người đã bị mổ lấy nội tạng, theo một bản khai có tuyên thệ của cảnh sát.
Hàng trăm người khác vẫn đang mất tích, có lẽ đã bị chôn vùi trong những ngôi mộ chưa được khám phá. Những người khác thì lang thang trong khu vực này mà không có chút thức ăn nào, giống như ông Muendo – người có vợ con mất tích, em gái ông cho biết.
Quy mô khủng khiếp của sự kiện mà các phương tiện truyền thông Kenya gọi là “Vụ thảm sát Shakahola” đã khiến chính phủ Kenya phải nỗ lực để giải thích tại sao, ở một quốc gia được coi là một trong những quốc gia hiện đại và ổn định nhất châu Phi, cơ quan thực thi pháp luật đã bỏ qua quá lâu những gì rùng rợn đã diễn ra ở một vùng đất rộng nằm giữa hai địa điểm du lịch nổi tiếng là Vườn quốc gia Tsavo và bờ biển Ấn Độ Dương.
Việc rất nhiều người coi thường bản năng tồn tại cơ bản nhất của con người, và thay vào đó chọn cái chết bằng cách nhịn ăn đã đặt ra những câu hỏi nhạy cảm về giới hạn của tự do tôn giáo, một quyền được ghi trong Hiến pháp Kenya.
Cơ đốc giáo Tin lành — và các nhà truyền giáo tự do — đã trở nên phổ biến khắp châu Phi, như một phần của sự bùng nổ tôn giáo trên lục địa này. Nó trái ngược hoàn toàn với quá trình thế tục hóa nhanh chóng của các cường quốc thuộc địa cũ như Anh, vốn cai trị Kenya cho đến năm 1963. Khoảng một nửa dân số Kenya theo đạo Tin lành, một tỷ lệ cao hơn nhiều so với ở Mỹ.
Không giống như các nhà thờ Công giáo Roma hoặc Anh giáo, vốn được điều hành bởi thứ bậc và quy tắc, nhiều nhà thờ Tin lành được những nhà thuyết giáo độc lập điều hành mà không có ai giám sát.
Tổng thống Kenya, William Ruto – một tín đồ Tin lành nhiệt thành có vợ là một giáo sĩ – đã tỏ ra thận trọng với việc áp đặt các hạn chế đối với các hoạt động tôn giáo, mặc dù tuần trước, ông đã yêu cầu một nhóm các nhà lãnh đạo giáo hội và chuyên gia pháp lý đề xuất các cách để điều chỉnh mảng tín ngưỡng hỗn loạn của Kenya.
Đối với Victor Kaudo, một nhà hoạt động nhân quyền ở Malindi, người đã đến thăm Shakahola vào tháng 3, sự tự do được trao cho những nhà thuyết giáo như ông Mackenzie đã đi quá xa. Được những người đào tẩu khỏi giáo phái này mách nước, ông Kaudo đã tìm thấy những tín đồ tiều tụy, những người dù đang trong cơn hấp hối, vẫn nguyền rủa ông là “kẻ thù của Jesus” khi ông cố gắng giúp đỡ họ.
Một người phụ nữ bị bỏ đói, đầu bị cạo trọc theo lệnh của lãnh đạo giáo phái, đã giận dữ đập gậy xuống đất khi ông Kaudo tiến đến để đưa thức ăn cho cô, theo một đoạn video mà ông ghi lại.
Ông Kaudo nhớ lại: “Tôi muốn những người bị bỏ đói này được sống sót, nhưng họ lại muốn chết để được gặp Jesus. “Chúng tôi phải làm gì bây giờ? Tự do tín ngưỡng có thay thế quyền sống không?”
Ông Mackenzie đã nói với các nhà điều tra rằng ông không bao giờ ra lệnh cho những người đi theo ông không được ăn và chỉ đơn thuần rao giảng về những cơn hấp hối của Ngày Tận Thế được tiên tri trong Sách Khải Huyền, chương cuối cùng của Tân Ước. Mackenzie bị bắt vào tháng 4, được trả tự do và sau đó nhanh chóng bị bắt lại, và đang bị điều tra về các cáo buộc giết người, khủng bố và các tội ác khác. Luật sư của ông Mackenzie đã từ chối bình luận.
Xuất hiện một thời gian ngắn trước một tòa án ở Mombasa vào tháng này, ông Mackenzie, 50 tuổi, mặc một chiếc áo khoác màu hồng, đã tạo dáng vui nhộn với việc vẫy tay một cách hống hách từ bên trong một chiếc lồng kim loại để thu hút sự chú ý của thẩm phán. Thẩm phán đã phớt lờ ông ta và gia hạn thời gian giam giữ Mackenzie.
1. ‘Ban đầu đó là một giáo phái bình thường’
Hành trình của ông Mackenzie từ một tài xế taxi túng quẫn trở thành thủ lĩnh một giáo phái với kênh truyền hình của riêng mình bắt đầu vào năm 2002 tại một khoảng sân lát đá đối diện một trường tiểu học Công giáo ở Malindi. Trường này thuộc sở hữu của Ruth Kahindi, người đã gặp ông Mackenzie tại một nhà thờ Baptist gần đó và mời ông đến giảng tại nhà của bà.
Họ cùng nhau thành lập giáo phái riêng, Good News International (Nhà thờ Tin mừng Quốc tế), sử dụng nhà của bà Kahindi làm cơ sở.
“Lúc đầu, đó là một giáo phái bình thường,” Naomi, con gái của bà Kahindi nhớ lại, người nhớ ông Mackenzie là một diễn giả hùng hồn, người ban đầu kiên định với thông điệp cứu rỗi tiêu chuẩn của Phúc âm chỉ nhờ đức tin vào Jesus Christ và Kinh thánh là kinh sách tâm linh tối cao .
Sau nhiều năm hợp tác chặt chẽ, bà Kahindi chia tay với ông Mackenzie vào khoảng năm 2008, con gái bà cho biết, sau khi ông ngày càng tập trung vào Thuyết tận thế trong việc rao giảng của mình.
Cũng có những cuộc cãi vã về tiền, con gái của bà Kahindi cho biết, đồng thời cho biết thêm rằng ông Mackenzie bị nghi ngờ bỏ túi một phần tiền quyên góp.
Đáp lại, cô con gái nói, “ông ấy bắt đầu buộc tội mẹ tôi là phù thủy.”
Bị cấm sử dụng nhà của bà Kahindi để rao giảng, ông Mackenzie, giờ không còn là một người nghèo khổ nữa, đã tự xây cho mình một nhà cầu nguyện lớn bằng bê tông trên mảnh đất mà ông đã mua ở Furunzi, ngoại ô Malindi và tuyên bố đây là ngôi nhà mới của giáo phái Good News International. Lời cảnh báo của ông về Trận chiến Armageddon được lan truyền khắp nơi.
Mặc dù bị bà Kahindi ghẻ lạnh một cách cay đắng, nhưng ông đã đưa một trong những cô con gái của bà, Mary, cùng đi với ông. Mary sau đó đã kết hôn với một trong những tín đồ nhiệt thành nhất của ông Mackenzie, Smart Mwakalama, một cựu nhân viên dọn dẹp khách sạn.
Ông Mwakalama hiện cũng đang bị bắt giữ. Vợ ông, Mary, và sáu đứa con của họ đều đã biến mất và được cho là nằm trong số những người chết được chôn cất ở Shakahola.
Theo chị gái Naomi của Mary nói, ông Mackenzie, “là một con quỷ” đã “hủy hoại quá nhiều cuộc đời.”
Trong số những người đang còn tìm kiếm trong đống đổ nát có Priscilla Riziki, một người dân làng nghèo khó đã giới thiệu cô con gái lớn của mình, Lorine, đến nghe bài giảng của ông Mackenzie cách đây một thập kỷ. Bị dằn vặt bởi cảm giác tội lỗi và đau buồn, bà đến nhà xác Malindi mỗi ngày để tìm kiếm con gái và ba đứa cháu của mình, tất cả đều chuyển đến nơi tu tập của ông Mackenzie vào năm 2021.
Bà Riziki nói: “Hy vọng duy nhất của tôi bây giờ là được nhìn thấy con gái mình – dù còn sống hay đã chết.”
Một đám đông cư dân giận dữ, một số trong số họ là người thân của các thành viên giáo phái mất tích, đã lục soát nhà thờ cũ của ông Mackenzie vào tuần trước, phá bỏ cổng trước màu hồng và đập vỡ bức tường xung quanh.
“Mọi người rất tức giận và đổ lỗi cho ông Mackenzie, nhưng tôi đổ lỗi cho chính phủ,” Damaris Muteti, thành viên của một nhà thờ Tin lành đối thủ và là nhà thuyết giáo lưu động, cho biết khi quan sát đống đổ nát.
“Mackenzie là một người tốt, nhưng quỷ sứ đã lợi dụng ông ta,” cô nói. “Đã xảy ra sự cố.”
2. Bán đất không sở hữu
Một người bán đậu phộng tên là Titus Katana, người đã gia nhập nhà thờ Good News vào năm 2015 và trở thành phó mục sư, cho biết ban đầu ông rất ngưỡng mộ ông Mackenzie và cách giảng dạy của ông ta. “Ông ấy đã thay đổi vì những lời tiên tri sai lầm của mình” về ngày tận thế, ông Katana nói. “Mối quan tâm chính của ông ấy đã chuyển dần sang kiếm tiền chứ không còn là việc rao giảng cho thế giới.”
Katana nhớ lại, vào năm 2017, ông Mackenzie đã bắt đầu nói với những người thờ phượng không nên gặp bác sĩ hoặc cho con cái của họ đến trường. Mackenzie đã thành lập trường học trả phí, không đăng ký của riêng mình tại chính nhà thờ của mình. Ông cũng tuyên bố mình có khả năng chữa bệnh dùng tâm linh, và tòa án cũng buộc tội ông đã lừa dối về việc này.
Katana nhớ lại: “Ông ấy nói với tôi rằng ông ấy đã nhận được sự mặc khải từ Chúa” về việc giáo dục và y học là tội lỗi. “Mọi thứ tồi tệ từ đó đã bắt đầu.”
Vào thời điểm này, ông Mackenzie đã mở rộng phạm vi hoạt động của mình ra ngoài bờ biển Kenya nhờ thành lập Times TV, một kênh Phúc âm chiếu những bài giảng ngày càng sôi nổi của ông trên internet và phổ biến khắp Châu Phi. Trong số những người mất tích ở Shakahola có một công dân Nigeria và một tiếp viên hàng không người Kenya.
Elizabeth Syombua, có một người anh đã chết đói, cho biết cô và anh trai đã các chương trình truyền hình của ông Mackenzie làm bị mê hoặc. “Bạn sẽ nghiện những gì ông ấy nói,” cô nói, nhớ lại cô đã từng vội vã chạy về nhà sau giờ làm tại một xưởng may ở Mombasa để có thể cùng anh trai xem chương trình.
Syombua nói: “Ông ta giống như một ma quỷ xấu xa với sức mạnh kỳ lạ nhằm dụ dỗ mọi người vào bẫy.”
Tuy nhiên, sự nổi tiếng ngày càng tăng của ông Mackenzie cũng thu hút sự chú ý của chính quyền.
Ông bị bắt vào tháng 10 năm 2017 với bốn tội danh, bao gồm cực đoan hóa và thúc đẩy niềm tin cực đoan, những tội ác trước đây chủ yếu quy cho những người Hồi giáo chịu trách nhiệm về một số vụ tấn công khủng bố ở Kenya. Ông Mackenzie không nhận tội và được tuyên bố trắng án.
Ông Mackenzie lại bị bắt giữ vào năm 2019 và được tại ngoại. Cuộc đối đầu của Mackenzie với chính phủ bắt đầu leo thang, ông đã lên án việc đưa ra mã số căn cước công dân là “việc đánh dấu cho những con thú” – và là một dấu hiệu khác của ngày tận thế đang đến gần.
Bị đe dọa truy tố thêm, ông Mackenzie đã khiến những người theo ông choáng váng vào năm 2019 khi tuyên bố rằng ông sẽ đóng cửa nhà thờ, bán tài sản của giáo phái và rút lui về Rừng Shakahola. Ông mời những người đi theo ông cùng đi và mua những mảnh đất nhỏ trên nơi mà ông nói sẽ là một Thánh địa mới.
3. Trẻ em sẽ là đối tượng bị hủy hoại đầu tiên
Ông Katana, cựu phó mục sư của ông Mackenzie, cho biết ông đã mua một khoảnh đất rộng 1 mẫu Anh với giá 3.000 shilling Kenya, khi đó trị giá khoảng 30 đô la – một mức giá thấp nhưng vẫn có lợi cho ông Mackenzie, vì ông không sở hữu hợp pháp mảnh đất mà ông đang bán.
Sự xuất hiện của đại dịch Covid ở Kenya vào năm 2020 đã làm tăng sức hấp dẫn của việc mua bán đất của ông Mackenzie và đối với nhiều người đó là lời chứng cho thông điệp lâu năm của ông rằng thế giới sắp đến hồi kết thúc.
Ngày càng bị ngày tận thế sắp tới ám ảnh, ông Mackenzie, theo ông Katana, đã ban hành “chỉ thị mới” vào tháng 1 năm 2023 cho hàng trăm người đã chuyển đến Shakahola, nơi mà nhà truyền giáo đã chia thành các quận có tên trong Kinh thánh như Jericho và Jerusalem.
Ông Mackenzie đã tự cho mình là một nhân vật giống Jesus Christ, sống ở một khu vực mà ông gọi là Galilê – theo tên khu vực Palestine nơi Jesus đã sống phần lớn cuộc đời của mình.
Ông Katana cho biết, các chỉ thị này đưa ra một kế hoạch có tổ chức với phương pháp tự sát hàng loạt bằng cách tự bỏ đói. Những người đầu tiên thiệt mạng là trẻ em, chúng đã “nhịn ăn dưới ánh nắng mặt trời để được chết nhanh hơn,” ông Katana nói, nhớ lại lời của ông Mackenzie. Vào tháng ba và tháng tư, sẽ đến lượt phụ nữ, tiếp theo là đàn ông.
Ông Mackenzie, theo ông Katana, nói rằng ông sẽ sống sót để giúp dẫn dắt những người theo ông đến “gặp Jesus” thông qua việc nhịn đói, nhưng một khi công việc này hoàn thành, ông cũng sẽ tự bỏ đói chính mình trong bối cảnh ông đã mô tả là sự kết thúc sắp xảy ra của toàn thế giới.
Trong một video đăng trực tuyến vào tháng 3, ông Mackenzie nói rằng ông đã “nghe thấy tiếng nói của Jesus Christ nói với tôi rằng ‘công việc rao giảng các thông điệp về Ngày tận thế mà tôi giao cho bạn trong chín năm đã kết thúc.'”
Ông Katana cho biết lúc đó ông đã chia tay với ông Mackenzie và không ở Shakahola khi chương trình tự sát bắt đầu, nhưng đã nghe về điều đó từ những tín đồ của ông Mackenzie. Ông Katana đã đến gặp cảnh sát để báo cáo rằng có “những đứa trẻ đang chết” trong rừng.
Ông nói: “Cảnh sát đã không có bất kỳ hành động nào cho đến khi quá muộn.”
Vào tháng 4, anh Muendo, người từng bán hàng rong đã chuyển đến Shakahola vào năm 2021 cùng gia đình, đã gọi điện cho em gái của anh ở Mombasa và nói với cô em gái rằng “gia đình anh đang bắt đầu nhịn ăn để có thể đến gặp Jesus Christ ở Golgotha,” ám chỉ đến địa điểm Jesus đã bị đóng đinh trong Kinh Thánh.
“Tôi nói với anh ấy: ‘Em đang cầu nguyện cho anh nhưng chúng em rất cần anh, vì vậy anh đừng tự đóng đinh mình’”, chị Syombua kể lại.
Anh Muendo, theo lời em gái anh, yêu cầu cô hiểu rằng anh không có lựa chọn nào khác ngoài việc phải “đi đến cùng”.
Người em gái nói: “Anh ấy rất vui, vì anh ấy nghĩ rằng mình sẽ sớm chết để được gặp Jesus.”
Về phần ông Mackenzie, cô nói thêm, “ông ấy là một kẻ giết người.”
