Đăng vào Tháng Năm 25, 2018
1. Mở đầu:
Hiện nay, với sự phát triển bùng nổ của xã hội, những cách thức truyền thông luôn được đổi mới cùng những cuộc cách mạng công nghệ, cùng với đó là sự nâng cao nhận thức và yêu cầu của con người thì truyền thông đại chúng ra đời giúp cho con người phần nào thỏa mãn được nhu cầu cấp thiết này. Vẫn nằm trong những xu thế chung đó báo chí và các phương tiện truyền thông đang ngày càng phát triển và ngày càng được truyền bá rộng rãi trong cộng đồng. Sự hoàn thiện và trưởng thành không ngừng của lĩnh vực truyền thông đại chúng góp phần thu nhỏ “quả bóng thông tin” và giúp con người nắm bắt nó một cách đơn giản, dễ dàng hơn. Không những thế, nó còn là cơ sở thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành khoa học khác, là mũi tên đi đầu trong cuộc sống, phản ánh cuộc sống và nâng cao giá trị của tri thức nhân loại. Vì thế, truyền thông đại chúng trở thành một phương tiện tiếp nhận thông tin quan trọng và ngày càng khẳng định được vai trò là một cơ quan ngôn luận giúp cho xã hội cập nhật tin tức một cách nhanh chóng và đáng tin cậy. Vì vậy mà việc nghiên cứu về lĩnh vực này luôn nhận được nhiều sự quan tâm.
- Nội dung:
2.1. Khái niệm truyền thông và truyền thông đại chúng:
2.1.1. Truyền thông (Communication):
Truyền thông một quá trình truyền đạt thông tin, trong đó thông tin được truyền từ người này đến người khác, nơi này đến nơi khác, là một dạng hoạt động căn bản của bất cứ tổ chức nào mang tính chất xã hội.
Trong xã hội loài người, truyền thông là một điều kiện tiên quyết để hình thành một “cộng đồng” hoặc “xã hội”. Hoạt động truyền thông gắn liền với lịch sử phát triển loài người, giúp con người hình thành giao tiếp, chia sẻ kinh nghiệm, thoả mãn nhu cầu tự nhận thức, duy trì sự ổn định kinh tế và chế độ mỗi xã hội. Vòng tròn khép kín và mối quan hệ qua lại bởi thông tin nhiều chiều giữa nhà nước, các phương tiện thông tin và các tầng lớp xã hội có tác dụng thúc đẩy xã hội tiến lên, đó là quá trình vận động tất yếu của truyền thông.
Khi nghiên cứu về truyền thông có rất nhiều định nghĩa khác nhau và từ các phân tích ấy đưa ra một khái niệm: Truyền thông là một quá trình liên tục trao đổi hoặc chia sẻ thông tin, tình cảm, kỹ năng nhằm tạo sự liên kết lẫn nhau để dẫn tới sự thay đổi trong hành vi và nhận thức.
Theo đó, ta có thể hiểu các khía cạnh như: Thứ nhất, truyền thông là một quá trình, mang tính liên tục, nhằm trao đổi hoặc chia sẻ. Thứ hai, truyền thông phải dẫn tới sự hiểu biết lẫn nhau, yếu tố này cực kỳ quan trọng đối với mục đích và hiệu quả của truyền thông. Thứ ba, truyền thông phải đem lại sự thay đổi trong nhận thức và hành vi, nếu không, quá trình này sẽ trở nên vô nghĩa.
Người ta thường phân biệt truyền thông thành ba loại:
– Truyền thông liên cá nhân: được thực hiện thông qua ngôn ngữ và phi ngôn ngữ như ngôn ngữ hình thể, thái độ, cảm xúc.
– Truyền thông tập thể
– Truyền thông đại chúng
2.1.2. Truyền thông đại chúng:
Truyền thông đại chúng là quá trình truyền đạt thông tin một cách rộng rãi đến mọi người trong xã hội thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng.
Các phương tiện thông tin đại chúng chính là các công cụ kĩ thuật mà nhờ đó, người ta có thể thực hiện được quá trình truyền thông đại chúng.
Như vậy truyền thông đại chúng chỉ thực hiện và phát triển được khi con người phát minh ra các công cụ kĩ thuật như phương tiện in ấn, kĩ thuật truyền phát sóng tín hiệu, máy thu thanh, thu hình, máy điện tử, cáp quang, vệ tinh nhân tạo, internet… Truyền thông đại chúng đáp ứng và thỏa mãn các nhu cầu giao tiếp manh tính phổ biến và tạo ra hiệu quả ở quy mô và phạm vi xã hội rộng lớn.
2.2. Xã hội học truyền thông đại chúng:
2.2.1. Truyền thông đại chúng là một quá trình xã hội:
Gồm ba thành tố:
– Hoạt động truyền thông – hoạt động nghiệp vụ sản xuất ra các sản phẩm truyền thông (chẳng hạn như đi lấy tin, quay phim, chụp hình… rồi viết bài, biên tập, cuối cùng là xuất bản, hoặc phát sóng)
– Các nhà truyền thông, gồm các tổ chức truyền thông như tòa soạn báo chí, đài phát thanh truyền hình,… và những người trực tiếp làm công tác truyền thông trong cơ cấu lao động truyền thông như – nhà lãnh đạo (quản lí, điều hành…), nhà sáng tạo (đạo diễn, nhà văn, soạn giả…), nhà báo (phóng viên, biên tập, phát ngôn…), kỹ thuật viên (họa sĩ, âm thanh, ánh sáng…)
– Công chúng truyền thông (các tầng lớp nhân dân rộng rãi): Đại được dùng để chỉ đối tượng công chúng truyền thông, tức độc giả của các tờ báo, khán thính giả của các kênh truyền thông nghe nhìn. Đại chúng bao gồm những người thuộc mọi thành phần xã hội, bất kể nghề nghiệp, trình độ học vấn hay tầng lớp xã hội nào, và thường là những cá nhân nặc danh do truyền thông hướng đến một lượng công chúng đông đảo.
2.2.2. Thiết chế/ Định chế truyền thông đại chúng:
Là một thiết chế xã hội mới, được hình thành cùng với sự ra đời và phát triển của báo chí, có những đặc trưng cơ bản như sau:
– Các phương tiện truyền thông đại chúng, là thiết chế mở rộng cửa cho tất cả mọi người, chỉ quan tâm, đề cập tới những vấn đề hoặc sự kiện có liên quan ít nhiều đến các thành viên trong xã hội.
– Định chế truyền thông đại chúng hoàn toàn không mang tính chất cưỡng bách đối với cá nhân.
– Truyền thông đại chúng là một ngành công nghiệp thực sự trong xã hội.
– Hoạt động của các phương tiện truyền thông đại chúng luôn luôn chịu sự chi phối và ràng buộc bởi một số quy tắc và chuẩn mực nhất định của mỗi quốc gia.
Ý nghĩa sâu xa của thiết chế chính là tạo ra một không gian công cộng trong xã hội nhân sự, trong đó mỗi công dân, về nguyên tắc, được xác lập quyền thông tin và quyền được thông tin về bất cứ chuyện gì xảy ra trong xã hội liên quan đến quyền lợi và vận mệnh của mình. Đây là một thiết chế độc đáo của xã hội dân chủ đặt cơ sở trên một nhà nước pháp quyền, vốn là những đặc trưng của xã hội hiện đại.
Report this ad
2.2.3. Những lĩnh vực nghiên cứu của xã hội học truyền thông đại chúng:
– Nghiên cứu công chúng: Nghiên cứu đặc điểm, ứng xử của công chúng đối với các phương tiện truyền thông đại chúng.
– Nghiên cứu tổ chức truyền thông và các nhà truyền thông: Về nguồn gốc xã hội cũng như các đặc điểm xã hội khác của các nhà truyền thông ảnh hưởng đến phương thức và nội dung truyền thông, phân tích các vai trò của tổ chức truyền thông, nghiên cứu tính chất hoạt động truyền thông và cơ cấu tổ chức của các hoạt động này.
– Nghiên cứu nội dung truyền thông: Phân tích nội dung các thông điệp truyền thông
– Nghiên cứu hiệu quả truyền thông: Nghiên cứu về ảnh hưởng hay tác động xã hội của các phương tiện truyền thông đại chúng
2.3. Truyền thông đại chúng và quá trình hình thành dư luận xã hội (DLXH):
2.3.1. Khái niệm, cơ cấu và chức năng của dư luận xã hội:
2.3.1.1. Khái niệm:
Theo Nguyễn Văn Dững, dư luận xã hội là hiện tượng xã hội đặc thù – là phương thức đặc biệt của ý thức quần chúng – dạng thức biểu hiện thực tế và sinh động hàng ngày của ý thức xã hội; dư luận xã hội là biểu thị nhận thức và tình cảm, ý chí và nguyện vọng, ý kiến phán xét, đánh giá, thái độ, là sự phản ánh tâm lí và tâm trạng xã hội,… của các nhóm xã hội lớn hoặc của cộng đồng xã hội nói chung.
2.3.1.2. Cơ cấu dư luận xã hội:
DLXH được cấu thành bởi hai yếu tố là chủ thể và khách thể. Chủ thể của dư luận xã hội có thể là ý kiến của các nhóm xã hội, hay là ý kiến của cộng đồng; Khách thể của dư luận xã hội có thể là những vấn đề ở tầm vĩ mô (kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội… ) hay chỉ một vấn đề thuộc về cá nhân nào đó (Ví dụ: Đời tư của một người nổi tiếng,…).
2.3.1.3. Chức năng của DLXH:
– Chức năng vĩ mô (ở cấp độ hệ thống xã hội): DLXH đo mức độ liên kết, đoàn kết trong xã hội – trong một hệ thống xã hội hoặc các hệ thống xã hội khác nhau với nhau; DLXH cung cấp thông tin tư vấn cho quản lí xã hội và tạo sức ép với những hành vi sai lệch; DLXH giải tỏa sự căng thẳng xã hội.
– Chức năng vi mô (cấp độ sự kiện, hiện tượng xã hội): DLXH đánh giá, phán xét hành vi, sự kiện; DLXH kiểm soát, giám sát hành vi xã hội; DLXH điều chỉnh các mối quan hệ xã hội; DLXH giáo dục, khuyến khích các hành vi tốt, ngăn chặn hành vi xấu; DLXH cố vấn, đề ra các kiến nghị, các lời khuyên,…
2.3.1.4. Phân biệt dư luận xã hội với tin đồn:
Tin đồn là một sự khẳng định về một chủ đề được quan tâm mà không có đủ bằng chứng đáng tin cậy được đưa ra. Như vậy, tin đồn là sản phẩm của tâm lí xã hội, trong tin đồn, thông thường có một phần được cho là sự thật.
Report this ad
Dư luận xã hội khác với tin đồn ở chỗ dư luận xã hội xuất phát từ hiện thực khách quan, lan truyền với độ chính xác cao và liên quan đến lợi ích của người truyền tin. Còn tin đồn thì thực giả lẫn lộn, người truyền tin thường bỏ bớt chi tiết và hư cấu, thêm thắt suy nghĩ của mình vào cho thêm phần hấp dẫn người nghe. Vấn đề mà tin đồn đề cập đến càng quan trọng, càng hấp dẫn với cá nhân, càng mơ hồ bao nhiêu thì càng xuất hiện nhiều tin đồn bấy nhiêu.
Tiêu chí phân biệt:
| TIÊU CHÍ | DƯ LUẬN XÃ HỘI | TIN ĐỒN |
| Vấn đề được đề cập | Liên quan đến số đông, đại chúng, những lĩnh vực công cộng. | Chủ yếu là vấn đề cá nhân, đôi khi là vấn đề công cộng. |
| Khả năng kiểm chứng | Có nguồn kiểm chứng: Các cơ quan chức năng và các phương tiện TTĐC. | Khó kiểm chứng và không có cơ quan chức năng kiểm chứng. |
| Yếu tố tinh thần | Mức độ tham gia cao và có sự tham gia của yếu tố tư duy. | Mứa độ tham gia thấp và lan tỏa trong vô thức. |
| Kênh lan truyền | Chủ yếu thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng. | Lan tỏa, truyền thông liên cá nhân. |
| Tính ổn định | Ổn định, khó thay đổi | Không ổn định và dễ thay
đổi. |
Qua những tiêu chí này, chúng ta có thể định hướng cho bản thân một cách sáng suốt về các sự kiện đang xảy ra trong xã hội để hiểu được tầm quan trọng và khả năng ảnh hưởng của nó đối với bản thân cũng như cộng đồng.
2.3.2. Quá trình hình thành dư luận xã hội:
Quá trình hình thành dư luận xã hội gồm các bước:
Bước 1: Các cá nhân tiếp xúc, làm quen với thông tin về sự kiện, hiện tượng, quá trình xã hội đang diễn ra và tìm kiếm thêm thông tin, trao đổi thảo luận với nhau để có thể hình thành những ý niệm ban đầu về sự kiện, hiện tượng xã hội đó.
Bước 2: Các ý kiến cá nhân được trao đổi bàn bạc tong nhóm. Cơ sở cho việc thảo luận nhóm là lợi ích chung của nhóm và hệ thống giá trị chuẩn mực chi phối các khuôn mẫu tư duy và hành vi của các thành viên trong nhóm. Ở đây, ý thức cá nhân đã dần dần chuyển sang ý thức xã hội.
Bước 3: Các nhóm trao đổi, tranh luận với nhau cùng tìm đến những điểm chung trong những ý kiến, quan điểm của mỗi nhóm. Cơ sở cho quá trình này là lợi ích và hệ thống giá trị, chuẩn mực chung cùng được các nhóm chia sẻ và thừa nhận.
Bước 4: Trên cơ sở thảo luận, các nhóm đi đến những phán xét, đánh giá chung được đa số thừa nhận. Như vậy, DLXH được hình thành thể hiện thái độ của đông đảo cộng đồng người và thúc đẩy hành động thực tế của họ.
Trên thực tế, quá trình hình thành dư luận xã hội luôn diễn ra xuất phát từ một sự kiện nhất định. Luồng dư luận phản đối xuất bản truyện ngôn tình Trung Quốc hay vụ Công viên nước Hồ Tây ở Hà Nội trong thời gian qua cũng phản ánh rõ nét quá trình này.
Trên cơ sở đó, DLXH là sản phẩm của quá trình giao tiếp xã hội. Trong đó, truyền thông đại chúng là cơ chế hữu hiệu đảm bảo sự hình thành DLXH trên phạm vi rộng lớn và trong giới hạn thời gian phù hợp để đảm bảo tính thời sự.
DLXH sau khi được hình thành sẽ phát triển theo các chiều hướng khác nhau: Nếu DLXH được giải quyết thỏa đáng thì DLXH sẽ tiêu vong; Nếu không được giải quyết thỏa đáng, DLXH sẽ tăng thêm cường độ hoặc xuất hiện DLXH mới theo chiều hướng mới (có thể DLXH lắng xuống chuyển sang dạng tiềm ẩn; có thể DLXH chuyển sang dạng hành động).
Trong thời ký quá độ lên chủ nghĩa xã hội, trong điều kiện tồn tại nhiều thành phần kinh tế, ngoài lợi ích chung thống nhất, còn có lợi ích riêng. DLXH đối với một sự kiện nào đó cũng có thể đúng cũng có thể sai. Người nghiên cứu DLXH, phải tìm hiểu phân tích sâu sắc DLXH, làm rõ cái đúng, cái sai mà hướng dần dư luận phát triển theo hướng đúng, tức là theo đường lối quan điểm của Đảng và pháp luật của nhà nước. Có thể có ý kiến khác nhau giữa các cộng đồng người với nhau.
2.3.3. Tác động hai chiều giữa truyền thông đại chúng và dư luận xã hội:
àTác động của truyền thông đại chúng đối với dư luận xã hội:
– Truyền thông đại chúng khơi nguồn dư luận xã hội.
– Truyền thông đại chúng phản ánh và truyền dẫn dư luận xã hội.
– Truyền thông đại chúng định hướng dư luận xã hội.
– Truyền thông đại chúng điều hòa (giải quyết) dư luận xã hội.
– Truyền thông đại chúng tạo ra chương trình nghị sự xã hội (những vấn đề
mà xã hội quan tâm, hướng sự chú ý của DLXH đến những vấn đề cốt yếu).
à Ảnh hưởng của dư luận xã hội đối với truyền thông đại chúng
– Dư luận xã hội cung cấp nguồn sự kiện và vấn đề vô tận – đề tài, nguồn tin phong phú cho báo chí và truyền thông đại chúng.
– Cùng với sự tác động của kỹ thuật và công nghệ truyền thông, dư luận xã hội có thể làm thay đổi tư duy và phong cách tác nghiệp của nhà báo.
– Dư luận xã hội là nguồn tin tiềm tàng, nguồn sự kiện nuôi sống và làm tươi mới sản phẩm báo chí và nhận thức của nhà báo. Dư luận xã hội là tác nhân làm thay đổi truyền thông đại chúng.
Truyền thông đại chúng và dư luận xã hội có mối quan hệ hai chiều. Dư luận xã hội tích cực là một điều kiện dẫn đến ổn định chính trị xã hội. Từ dư luận xã hội sẽ dẫn đến các hành vi xã hội rộng lớn, tạo sức ép thúc đẩy, tạo ra những khuôn khổ bắt buộc đối với việc nhận thức và giải quyết tốt các vấn đề chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Bởi truyền thông là phương tiện chủ yếu tuyên truyền hệ tư tưởng chính trị, truyền thông đại chúng thiết lập và củng cố thông tin trong công chúng, hợp pháp hoá các thể chế quyền lực. Truyền thông đại chúng là một nhân tố của sự kiểm soát xã hội, được giới cầm quyền sử dụng để hợp pháp hoá các chính sách, ổn định hoá hệ thống chính trị và kinh tế.
- Tổng kết:
– Dù xuất hiện trễ (khoảng cuối thế kỉ XIX trở đi) nhưng hoạt động truyền thông đã trở thành một hoạt động cơ bản của bất cứ một tổ chức, xã hội nào.
– Truyền thông đại chúng là một quá trình xã hội trong đó thông tin được truyền đạt một cách rộng rãi đến mọi người trong xã hội thông qua các phương tiện thông tin đại chúng như: Báo chí, phát thanh, truyền hình…
– Truyền thông đại chúng tạo ra một không gian công cộng, là nhân tố hình thành và định hướng dư luận xã hội.
– Cùng với đà chuyển biến ngày càng dị biệt hóa và ngày càng mang tính chất bất định của các xã hội hiện đại, cùng với sự phát triển ngày càng nhanh của các tiến bộ kĩ thuật, thế giới truyền thông đại chúng ngày càng ảnh hưởng sâu rộng trong xã hội. Vì vậy, mà nhu cầu nghiên cứu về xã hội học truyền thông đại chúng ngày càng nhận được nhiều sự quan tâm.
