VOA
‘Dấu ấn’ duy nhất
Hoàn toàn chẳng có một dấu ấn nào đọng lại sau chuyến ‘đi chơi’ ở Hoa Kỳ của Ủy viên bộ chính trị kiêm Trưởng ban Dân vận Trung ương Trương Thị Mai từ ngày 29/11 đến 1/12 năm 2018.
Trạng thái trống vắng ấn tượng đối ngoại của bà Trương Thị Mai là khá tương phản với thành tích của một người đồng chức với bà trong Bộ Chính trị: Bộ trưởng quốc phòng Ngô Xuân Lịch.
Khi năm 2018 đã kéo lê cái hình hài lẩy bẩy do đói ăn dầu khí gần đủ thời gian của nó, hóa ra tướng Lịch lại là ủy viên bộ chính trị có thành tích đối ngoại đỡ gày guộc nhất: không chỉ một, mà có đến hai lần ông ta mời được Bộ trưởng quốc phòng Mỹ James Mattis sang Việt Nam – lần đầu tiên kéo theo sự hiện diện chưa có tiền lệ của hàng không mẫu hạm Mỹ USS Carl Vinson tại cảng Đà Nẵng vào tháng Ba năm 2018, và lần thứ hai vào tháng Mười Một cùng năm mà chẳng rõ nguồn cơn đích thực của ‘tăng cường hợp tác quốc phòng Việt – Mỹ’ là gì.
Dấu ấn duy nhất, nếu có thể gọi như vậy, của Trưởng ban Dân vận Trung ương Trương Thị Mai chỉ là ‘địch vận’: thuyết phục ‘kẻ thù số một’ (theo cách gọi của chính thể độc đảng ở Việt Nam về người Mỹ) công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường.
Chứ không phải ‘công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa’.
Kinh tế thị trường nào?
Từ năm 2013 – thời điểm mà Việt Nam bắt đầu phát sốt lên vì món lợi quá lớn từ Hiệp định TPP – đến nay, nhiều chuyến đi Mỹ của nhiều quan chức cấp cao như Trương Tấn Sang – khi đó còn là chủ tịch nước, Nguyễn Tấn Dũng – khi đó còn là thủ tướng mà chưa thể ‘trở về làm người tử tế’, thêm cả thủ tướng ‘Cờ Lờ Mờ Vờ’ Nguyễn Xuân Phúc, Phó thủ tướng Vương Đình Huệ và cả người không kịp hoàn thiện giấc mơ làm chủ tịch nước trọn khóa để sau đó trở nên tổng bí thư là Trần Đại Quang, vẫn một mực đề nghị “Mỹ sớm công nhận nền kinh tế thị trường của Việt Nam”. Mà không hề có tính từ “xã hội chủ nghĩa” gắn kèm cửa miệng.
Nhưng ở trong nước, sự thể tréo ngoe là không những không quan tâm đến “kinh tế thị trường”, với Nguyễn Phú Trọng thì chỉ có kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là thước đo duy nhất về đạo lý kinh tế cộng sản chứ không phải những tiêu chí mà bằng vào đó được ‘ăn ngay’.
“Nghị quyết trung ương 5 về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” được Nguyễn Phú Trọng chỉ đạo tung ra tại Hội nghị trung ương 5 của đảng cầm quyền diễn ra vào đầu tháng Năm năm 2017 – một văn bản bao gồm nhiều khái niệm bị giới chuyên gia và dư luận xem là hổ lốn, thực sự tréo ngoe với mọi tiêu chí về kinh tế thị trường tự do của cộng đồng quốc tế.
Vào giữa năm 2015, Bộ Trưởng Kế Hoạch Đầu Tư Bùi Quang Vinh đã trở thành một trong số những người dám nói thẳng ngay trong một cuộc tập huấn chính trị “có thứ đó đâu mà tìm,” khi ông được học viên hỏi về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thực chất là gì.
Không biết có phải vì lý do mạo phạm đến quy phạm đạo lý cộng sản như thế hay phải chịu trách nhiệm hành chính trong vụ ‘MobiFone mua AVG’, ba năm sau đó – vào tháng Mười Hai năm 2018 – ông Bùi Quang Vinh đã bị đảng của ông Trọng kỷ luật bằng hình thức khiển trách.
Nhưng dù sao Bùi Quang vinh cũng được an ủi phần nào bởi… cộng đồng quốc tế.
Vì sao không thể ‘thu tô tín dụng’ cho đảng?
Nếu những năm trước các nước phương Tây như Mỹ và Liên minh châu Âu còn du di cho tình trạng lập lờ của “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” ở Việt Nam, thì từ tháng Bảy năm 2017 các tổ chức tín dụng lớn nhất như Ngân Hàng Thế Giới, Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế, Ngân Hàng Phát Triển Á Châu đã mặc nhiên yêu cầu Việt Nam phải vay tín dụng với những điều kiện không còn ưu đãi như trước, nghĩa là với mặt bằng lãi suất sẽ tăng gấp ba và thời gian ân hạn giảm xuống một nửa. Còn muốn có được một phần vay ưu đãi thì Việt Nam phải dứt khoát chuyển sang nền kinh tế thị trường theo đúng nghĩa.
“Đúng nghĩa” có nghĩa là phải minh bạch tài chính và tài khóa, công bằng giữa doanh nghiệp tư nhân với doanh nghiệp nhà nước, chống tham nhũng có thể chứng minh được, có những bằng chứng bảo đảm Việt Nam tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ… như những tiêu chí của kinh tế thị trường mà quốc tế quy định. Nhưng về tất cả những mặt này, Việt Nam vẫn luôn là “điển hình tiên tiến” trên thế giới khi nằm trong nhóm hàng đầu về tham nhũng và chót bảng về độ minh bạch.
Hậu quả của cơ chế “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” mà không có bất kỳ một thay đổi theo hướng cải cách thể chế là trong hai năm 2017 và 2018, Việt Nam chỉ vay mượn được rất ít tín dụng quốc tế so với những năm trước.
Bản nghị quyết “hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” của Nguyễn Phú Trọng đang thực sự ngáng chân giới chức chính phủ đang được giao chỉ tiêu phải ‘thu tô tín dụng’ cho đảng.
Trong những chuyến công du đối ngoại và khi nhắc lại đề nghị ‘công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường’, Thủ tướng Phúc làm thế nào để trả lời câu hỏi “làm thế nào để một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được vay vốn và quan hệ thương mại song phương?” của các tổ chức tài chính quốc tế?
Mà không vay được tiền thì lấy cái gì để đảo nợ cho những khoản nợ nước ngoài phải trả lên đến 10 – 15 tỷ USD mỗi năm? Không vay được tiền thì lấy cái gì để nuôi cái đảng sắp hết sạch tiền này?
Chứng quả đã lộ diện ngay trong chuyến đi Mỹ cuối tháng Năm năm 2017 của Thủ tướng Phúc: tại cuộc gặp giữa ông với Bộ Trưởng Bộ Thương Mại Mỹ Wilbur Ross, khi hai bên nhắc lại “Khởi động lại cơ chế trao đổi về quy chế thị trường cho Việt Nam”. Sau nhiều năm, mọi việc lại trở về điểm xuất phát zero…
Trong khi đó, các nguồn ngoại tệ khác vào Việt Nam lại mang tính ‘cách mạng’ đến kinh khủng. Trong cả năm 2017 và cho đến tận tháng Mười Hai năm 2018, Tổng cục Thống kê và các ban ngành liên quan vẫn không dám công bố bất cứ số liệu nào về kiều hối quốc gia hút được từ ‘khúc ruột ngàn dặm’ hay của ‘kiều bào ta’. Hiện tượng này cho thấy lượng kiều hối về Việt Nam trong hai năm 2017 và 2018 có thể chỉ bằng phân nửa kỷ lục 13,5 triệu USD của chính nó vào năm 2015.
Trong cái bối cảnh thê thiết ấy, chuyến công du Hoa Kỳ của Ủy viên bộ chính trị Trương Thị Mai cùng đề nghị ‘công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường’ đã phản ánh tâm thế bế tắc của người vừa trở thành chủ tịch nước nhưng chưa đi Mỹ trên cương vị ‘nguyên thủ quốc gia’ là Nguyễn Phú Trọng.
Sau những chuyến đi Mỹ còn xa mới được coi là thành công của Nguyễn Xuân Phúc vào năm 2017, Vương Đình Huệ vào năm 2018, kể cả Hoàng Bình Quân – Trưởng ban đối ngoại trung ương, việc Nguyễn Phú Trọng phải chọn Trương Thị Mai – một nhân vật ‘bên đảng’ đi làm thuyết khách về kinh tế thị trường cho thấy ông Trọng có thể không còn tin tưởng vào ‘thành tích đối ngoại’ của giới quan chức chính phủ mà phải cử một nhân vật đảng phụ trách dân vận đi vận động kinh tế và vay mượn tiền bạc.
Tiền trạm?
Cũng không loại trừ một ẩn ý không thể nói trắng ra là chuyến đi của bà Trương Thị Mai nhằm ‘bắn ý’ để Washington mời Nguyễn Phú Trọng đến ‘thăm và làm việc tại Hoa Kỳ’ trong vai trò mới cứng là chủ tịch nước – một hiện tượng khá tương đồng với lời gợi ý lộ liễu chưa từng có của trang thông tin điện tử của chính phủ Việt Nam vào tháng Ba năm 2017 về ‘Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc sẵn sàng đi thăm Mỹ’.
Trước chuyến đi của bà Trương Thị Mai, phó thủ tướng và cũng là nhân vật được bổ sung vào Bộ Chính trị khóa 12 sau khi đã thất bại trong ý đồ trở thành ủy viên bộ chính trị vào năm 2013 – Vương Đình Huệ – đã chợt có một chuyến đi đến Hoa Kỳ từ ngày 25-27/6/2018, nhưng không được thông báo trước trên các phương tiện thông tin đại chúng – một chuyến đi mà nhiều khả năng không chỉ liên quan đến chức trách của ông Huệ mà còn có thể mang nhiều hàm ý và ẩn ý về ‘không ngừng nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế’, tiền trạm cho một ‘đoàn cấp cao’ và cả… xin viện trợ.
Chuyến đi Mỹ của Phó thủ tướng Vương Đình Huệ được xác định là ‘tiền trạm cho một đoàn cấp cao’ của giới chóp bu Việt Nam sang Hoa Kỳ trong thời gian tới. Rất có thể đó chính là Nguyễn Phú Trọng.
Vào năm 2015, dù chỉ là ‘đảng trưởng’ nhưng Nguyễn Phú Trọng đã được tổng thống Mỹ khi đó là Barak Obama đặc cách tiếp tại Phòng Bầu Dục và tiếp như một nguyên thủ quốc gia.
Nguyễn Phú Trọng có vẻ đang muốn tái hiện ‘mình phải như thế nào người ta mới tiếp như thế chứ’ của ông ta ở Mỹ vào năm 2015, đồng thời ‘phát huy thắng lợi’ từ chuyến công du Pháp của ông ta vào tháng Ba năm 2018.
Còn Tô Lâm – bộ trưởng công an – thì sao? Hẳn ông ta cũng có ý muốn ‘đi Mỹ’, hay chưa biết làm cách nào để thổ lộ cái mục đích thật khó công khai ấy? Ai sẽ tiền trạm cho Tô Lâm?
Phạm Chí Dũng là nhà báo độc lập, tiến sĩ kinh tế sống và làm việc tại Sài Gòn, Việt Nam. Trước năm 2013, đã có thời gian 30 năm làm việc trong quân đội, chính quyền và khối đảng. Do viết bài chống tham nhũng, từng bị công an bắt vào năm 2012. Năm 2013, tuyên bố từ bỏ đảng Cộng sản Việt Nam. Năm 2014, cùng các cộng sự thành lập Hội nhà báo độc lập Việt Nam và giữ cương vị chủ tịch của tổ chức này. Cũng trong năm 2014, được Tổ chức phóng viên không biên giới vinh danh ‘Anh hùng thông tin’.
