Thoát Trung hay tạo cơ hội cho Trung ?

Vào ngày 2/4/ 2025 Donald Trump đã công bố một loạt thuế quan mới với mức thuế nhập khẩu cơ bản 10% áp dụng lên tất cả hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ. Ngoài ra, ông còn áp dụng mức thuế “có đi có lại” cao hơn đối với một số đối tác thương mại chính như Trung Quốc (34%), Việt Nam (46%), Liên minh châu Âu (20%) và Mexico (25%). Theo Trump, đây là một bước đi mang tính “Tuyên ngôn Độc lập Kinh tế”, nhằm bảo vệ các ngành công nghiệp nội địa và giảm thâm hụt thương mại của Mỹ.

Tuy nhiên, việc tăng thuế nhập khẩu một cách đơn phương không phải là một chiến lược mới. Trong lịch sử kinh tế thế giới, nhiều chính phủ đã sử dụng các biện pháp bảo hộ như vậy để thúc đẩy sản xuất trong nước, nhưng phần lớn đều dẫn đến hậu quả nghiêm trọng: giá cả tăng vọt, thị trường tài chính sụp đổ, chuỗi cung ứng bị gián đoạn, và quan trọng hơn cả, các quốc gia khác đáp trả bằng các biện pháp tương tự, gây ra chiến tranh thương mại kéo dài.

Một ví dụ điển hình là Đạo luật Thuế quan Smoot-Hawley năm 1930, được ban hành dưới thời Tổng thống Herbert Hoover. Chính sách này đã áp đặt mức thuế cao lên hơn 20.000 loại hàng nhập khẩu với mục tiêu bảo vệ nông dân và DN Mỹ. Kết quả là, các đối tác thương mại của Mỹ ngay lập tức trả đũa, dẫn đến sụt giảm mạnh trong xuất khẩu của Mỹ và góp phần làm trầm trọng thêm cuộc Đại Suy Thoái. Theo một báo cáo từ Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia (NBER), thương mại toàn cầu đã giảm 66% trong những năm sau khi đạo luật này có hiệu lực, kéo theo sự sụp đổ của nhiều ngành công nghiệp tại Mỹ.

Vậy, chính sách thuế quan mới của Trump có thể lặp lại kịch bản tương tự?

Khi thuế quan tăng lên, chi phí nhập khẩu hàng hóa vào Mỹ sẽ cao hơn, buộc các DN phải chịu phần chi phí này hoặc chuyển gánh nặng sang người tiêu dùng.

Ví dụ, trong ngành công nghệ, Apple, một trong những tập đoàn lớn nhất thế giới, nhập khẩu một lượng lớn linh kiện từ TQ và Việt Nam để lắp ráp các sản phẩm như iPhone và MacBook. Nếu phải chịu mức thuế 34% đối với hàng nhập khẩu từ TQ và 46% đối với Việt Nam, Apple sẽ phải tăng giá bán sản phẩm hoặc chấp nhận lợi nhuận bị giảm sút. Trên thực tế, ngay sau thông báo về thuế quan của Trump, Apple đã cảnh báo giá của các sản phẩm chủ lực như iPhone có thể tăng từ 10% đến 20% để bù đắp chi phí.

Không chỉ công nghệ, ngành thời trang cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Theo báo cáo của Hiệp hội Bán lẻ Quốc gia Mỹ (NRF), hơn 80% quần áo và giày dép bán tại Mỹ được sản xuất ở nước ngoài, chủ yếu tại Trung Quốc, Việt Nam, Bangladesh và Mexico. Với mức thuế mới, các công ty như Nike, Adidas và Levi’s có thể phải tăng giá sản phẩm ít nhất 15-20%, khiến hàng triệu người tiêu dùng Mỹ gặp khó khăn trong việc mua sắm.

Ngay sau khi Trump công bố chính sách thuế quan mới, Trung Quốc đã ngay lập tức thông báo mức thuế trả đũa 25% lên 50 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, bao gồm đậu nành, ô tô và máy bay.

Đây không phải là lần đầu tiên Mỹ và Trung Quốc rơi vào một cuộc chiến thương mại. Dưới thời Trump vào năm 2018, Mỹ đã áp đặt mức thuế 25% lên hàng trăm tỷ USD hàng hóa TQ, và Bắc Kinh đáp trả bằng cách đánh thuế mạnh vào nông sản Mỹ. Kết quả là, xuất khẩu đậu nành của Mỹ sang Trung Quốc đã giảm 75% chỉ trong một năm, buộc chính phủ Mỹ phải trợ cấp hàng tỷ USD cho nông dân bị thiệt hại.

Tương tự, Liên minh châu Âu cũng không đứng ngoài cuộc. Theo thông báo từ Brussels, EU sẽ áp dụng mức thuế 20% đối với xe hơi nhập khẩu từ Mỹ, tác động trực tiếp đến các công ty như Ford, Tesla và General Motors.

Hơn nữa, chính phủ Mexico cũng tuyên bố áp thuế 25% lên thịt bò, sữa và rượu whisky nhập khẩu từ Mỹ – những mặt hàng có giá trị xuất khẩu cao nhất sang thị trường này.

Nếu tình trạng này tiếp diễn, Mỹ có thể rơi vào một vòng xoáy chiến tranh thương mại với nhiều đối tác quan trọng, dẫn đến tình trạng gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu và làm suy yếu nền kinh tế trong nước.

Ngay sau khi thông báo về thuế quan được đưa ra, thị trường tài chính Mỹ đã phản ứng tiêu cực. Chỉ số S&P 500 giảm 1,7%, Nasdaq 100 giảm 2,5%, trong khi giá cổ phiếu của các tập đoàn như Apple, Tesla và Boeing đều lao dốc từ 3-5%.

Lý do là vì các nhà đầu tư lo ngại các biện pháp thuế quan có thể dẫn đến lạm phát cao hơn, giảm tăng trưởng kinh tế và làm tổn hại lợi nhuận DN. Theo phân tích của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), nếu Mỹ tiếp tục leo thang căng thẳng thương mại với các đối tác lớn, GDP của nước này có thể giảm 1,2% vào năm 2026, tương đương với mức thiệt hại khoảng 300 tỷ USD.

Ngoài ra, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) có thể buộc phải tăng lãi suất để kiểm soát lạm phát, làm tăng chi phí vay vốn cho doanh nghiệp và người tiêu dùng, đồng thời gây áp lực lên thị trường nhà ở và tài chính cá nhân.

Ngành ô tô Mỹ phụ thuộc nhiều vào linh kiện nhập khẩu từ TQ, Mexico, Nhật Bản và châu Âu. Theo Hiệp hội Các nhà sản xuất Ô tô Mỹ (AAP), khoảng 47% linh kiện trong một chiếc xe do các hãng như Ford, GM hay Tesla sản xuất đến từ nước ngoài. Khi thuế nhập khẩu tăng, các hãng xe sẽ phải đối mặt với chi phí cao hơn, làm giá thành xe hơi tăng đáng kể.

Một nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Ô tô (CAR) ước tính thuế quan 25% lên ô tô nhập khẩu có thể làm giá trung bình của một chiếc xe tại Mỹ tăng thêm từ 3.000 – 7.000 USD, tùy thuộc vào mẫu xe và nguồn gốc linh kiện. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến doanh số bán hàng, mà còn làm suy giảm khả năng cạnh tranh của các hãng xe Mỹ trên thị trường toàn cầu.

Ford và GM đã cảnh báo nếu chính sách thuế này được áp dụng, họ có thể phải cắt giảm ít nhất 20.000 việc làm tại Mỹ do chi phí gia tăng và sụt giảm doanh thu.

Như đã đề cập trước đó, ngành công nghệ Mỹ phụ thuộc rất lớn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là từ TQ và Đông Nam Á. Apple, Microsoft, Dell, HP và nhiều công ty khác nhập khẩu phần lớn linh kiện từ các nhà máy tại TQ, Việt Nam và Đài Loan.

Nếu phải chịu thuế nhập khẩu cao, Apple có thể buộc phải tăng giá iPhone, MacBook và các thiết bị khác. Theo ước tính từ JP Morgan, nếu thuế quan 34% được áp dụng lên hàng công nghệ TQ, giá của một chiếc iPhone có thể tăng thêm 120 – 150 USD, trong khi MacBook có thể đắt thêm ít nhất 250 – 300 USD. Điều này có thể làm giảm nhu cầu của người tiêu dùng và ảnh hưởng trực tiếp đến doanh số của Apple, tạo ra xu hướng tìm đến sp công nghệ TQ.

Ngoài ra, thuế quan cũng có thể khiến các công ty công nghệ Mỹ mất lợi thế cạnh tranh. Khi giá thành sản xuất tăng cao, nhiều DN có thể chuyển dây chuyền sản xuất sang các quốc gia khác, làm mất thêm việc làm tại Mỹ.

Ngành nông nghiệp là một trong những nạn nhân lớn nhất của các cuộc chiến thương mại, vì sản phẩm nông sản dễ bị trả đũa. Trong giai đoạn 2018-2019, khi Trump tiến hành cuộc chiến thương mại với TQ, Bắc Kinh đã ngay lập tức áp thuế cao lên đậu nành, thịt bò và thịt heo nhập khẩu từ Mỹ. Kết quả là xuất khẩu đậu nành của Mỹ sang TQ giảm 75%, buộc chính phủ phải bơm hơn 28 tỷ USD để trợ cấp cho nông dân.

Nếu Trung Quốc và Mexico áp thuế trả đũa một lần nữa, ngành nông nghiệp Mỹ có thể mất thêm hàng chục tỷ USD doanh thu. Ví dụ, chỉ riêng Mexico là thị trường lớn nhất của Mỹ về thịt bò, bắp và sữa, chiếm hơn 25% tổng xuất khẩu nông sản Mỹ. Nếu thuế 25% được áp lên những mặt hàng này, hàng triệu nông dân Mỹ sẽ gặp khó khăn nghiêm trọng.

Một báo cáo của Viện Chính sách Nông nghiệp Mỹ dự đoán nếu các biện pháp thuế quan tiếp tục leo thang, khoảng 30.000 – 50.000 nông dân có thể phá sản hoặc buộc phải bán trang trại của mình trong vòng 5 năm tới.

Ngành bán lẻ Mỹ phụ thuộc lớn vào hàng nhập khẩu giá rẻ từ châu Á. Walmart, Target, Costco và hàng loạt chuỗi bán lẻ khác nhập khẩu hơn 60% hàng hóa từ Trung Quốc, Việt Nam và Bangladesh. Khi thuế quan tăng, các chuỗi này sẽ phải tăng giá bán, gây ra một làn sóng lạm phát tiêu dùng.

Theo một báo cáo từ Hiệp hội Bán lẻ Quốc gia Mỹ (NRF), nếu thuế quan 10% được áp dụng trên toàn bộ hàng nhập khẩu, giá của hàng tiêu dùng như quần áo, giày dép, đồ gia dụng có thể tăng trung bình 8 – 12% trong vòng một năm.

Walmart đã cảnh báo nếu chi phí nhập khẩu tăng, họ có thể phải cắt giảm nhân sự hoặc đóng cửa hàng trăm cửa hàng trên toàn nước Mỹ, gây ảnh hưởng đến ít nhất 30.000 việc làm.

Ngay sau khi chính sách thuế quan mới được công bố, Trung Quốc đã tuyên bố sẽ áp thuế trả đũa lên 100 tỷ USD hàng nhập khẩu từ Mỹ, bao gồm:

Đậu nành (thuế 25%)

Thịt bò (thuế 30%)

Máy bay Boeing (thuế 20%)

Ô tô Mỹ (thuế 35%)

Điều này sẽ tác động nghiêm trọng đến các nhà xuất khẩu Mỹ, đặc biệt là nông dân và ngành hàng không.

Còn EU đã tuyên bố sẽ kiện Mỹ lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và có thể áp thuế 20% lên xe hơi, rượu whisky và sản phẩm công nghệ nhập khẩu từ Mỹ.

Mexico, đối tác thương mại lớn thứ hai của Mỹ, tuyên bố áp thuế 25% lên thịt bò, sữa và rượu whisky Mỹ, khiến nhiều nhà xuất khẩu Mỹ rơi vào cảnh lao đao.

Theo ước tính từ Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York, nếu Trump áp thuế 25% lên tất cả hàng hóa nhập khẩu từ TQ, giá tiêu dùng tại Mỹ có thể tăng 5 – 7% chỉ trong vòng 12 tháng đầu tiên. Một số mặt hàng bị ảnh hưởng nặng nề nhất bao gồm:

Điện thoại thông minh: Giá có thể tăng thêm 150 – 200 USD.

Máy tính xách tay: Giá có thể tăng thêm 250 – 400 USD.

Quần áo và giày dép: Giá tăng trung bình 12 – 18%.

Đồ nội thất: Giá tăng 20 – 25%.

Trong năm 2019, khi Trump áp thuế lên hàng Trung Quốc trị giá 250 tỷ USD, một nghiên cứu từ Hiệp hội Kinh tế Quốc gia Mỹ (NABE) cho thấy các hộ gia đình Mỹ trung bình phải chi thêm 460 USD mỗi năm chỉ vì giá cả hàng hóa tăng. Nếu mức thuế quan cao hơn được áp dụng trên diện rộng, con số này có thể lên tới 800 – 1.200 USD/năm.

Nếu chi phí sản xuất tăng cao, các DN Mỹ có thể phải giảm quy mô hoạt động, dẫn đến việc làm bị cắt giảm. Một nghiên cứu từ Viện Chính sách Kinh tế (EPI) dự đoán nếu chiến tranh thương mại leo thang, Mỹ có thể mất tới 1,5 – 2 triệu việc làm trong 3 năm tới.

Các ngành bị ảnh hưởng nặng nề nhất bao gồm:

Nông nghiệp: Xuất khẩu bị gián đoạn, giá nông sản giảm.

Sản xuất: Chi phí nguyên vật liệu tăng, mất lợi thế cạnh tranh.

Bán lẻ: Giá hàng hóa tăng, nhu cầu tiêu dùng giảm.

Theo ước tính của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), nếu Mỹ tiếp tục áp thuế trên diện rộng, GDP của nước này có thể giảm 0,8 – 1,2% trong vòng 2 năm, làm chậm tốc độ tăng trưởng kinh tế và đẩy nước Mỹ vào nguy cơ suy thoái.

Một trong những tác động dài hạn đáng lo ngại nhất là sự dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi Mỹ. Khi chi phí sản xuất tại Mỹ tăng do thuế quan, các doanh nghiệp có thể tìm cách chuyển nhà máy sang các nước khác có chi phí thấp hơn như Mexico, Ấn Độ.một số nước ĐNA

Ví dụ:

Apple đang xem xét chuyển 30% dây chuyền sản xuất iPhone khỏi Trung Quốc sang Việt Nam hoặc Ấn Độ.

Nike và Adidas đã giảm tỷ lệ sản xuất tại Trung Quốc xuống dưới 20% và đang mở rộng sang Đông Nam Á.

Tesla đã xây dựng nhà máy mới tại Trung Quốc để tránh thuế nhập khẩu vào thị trường này.

Điều này có thể làm mất hàng trăm nghìn việc làm sản xuất tại Mỹ trong dài hạn, làm suy yếu năng lực sản xuất công nghiệp trong nước.

Việc VN và một số nước ĐNA chịu mức thuế cao liệu có làm dịch chuyển sx trở lại TQ?

Nhìn lại cuộc chiến thương mại Mỹ – Nhật (1980s – 1990s)

Vào những năm 1980, Mỹ áp thuế cao lên ô tô và linh kiện Nhật Bản để bảo hộ ngành công nghiệp ô tô Mỹ. Tuy nhiên, các hãng xe Nhật Bản (Toyota, Honda, Nissan) đã tìm cách mở nhà máy ngay tại Mỹ để tránh thuế.

Hậu quả:

Ngành ô tô Mỹ không những không phục hồi mà còn tiếp tục mất thị phần.

Các hãng xe Nhật trở thành những nhà tuyển dụng lớn tại Mỹ, thay thế dần các công ty nội địa.

Giá xe hơi tại Mỹ tăng mạnh, gây bất lợi cho người tiêu dùng.

Điều này cho thấy thuế quan không phải lúc nào cũng bảo vệ được doanh nghiệp trong nước, mà đôi khi còn làm giảm khả năng cạnh tranh.

Paul Krugman, nhà kinh tế học từng đoạt giải Nobel, cho rằng:

“Thuế quan không phải là giải pháp để bảo vệ việc làm, mà chỉ làm tăng chi phí cho người tiêu dùng và DN Mỹ. Đó là một chính sách lỗi thời và có thể phản tác dụng.”

Việc Mỹ áp thuế 46% lên 90% hàng nhập khẩu từ Việt Nam không chỉ là cú sốc lớn đối với nền kinh tế VN.

VN là một trong những nước hưởng lợi nhiều nhất từ căng thẳng thương mại Mỹ – Trung trong những năm qua. Việc nhiều doanh nghiệp quốc tế, đặc biệt là các tập đoàn Mỹ như Apple, Nike, Intel… chuyển sản xuất sang Việt Nam đã giúp nước ta trở thành trung tâm sản xuất mới của thế giới.

Tuy nhiên, với mức thuế 46%, gần như toàn bộ hàng xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ sẽ bị ảnh hưởng nặng nề. Các ngành bị tác động mạnh nhất bao gồm:

Dệt may, da giày: Đây là ngành có kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ lớn nhất, chiếm hơn 20 tỷ USD/năm. Với mức thuế 46%, giá sản phẩm sẽ đội lên cao, làm mất sức cạnh tranh.

Các tập đoàn như Samsung, Intel, LG có thể phải cân nhắc lại kế hoạch đầu tư tại Việt Nam do chi phí xuất khẩu tăng đột biến.

Nông sản, thủy sản: Cá tra, tôm, hạt điều, cà phê – những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Mỹ – sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Với mức thuế này, doanh nghiệp Việt Nam gần như không thể giữ được thị phần tại Mỹ. Để tiếp tục xuất khẩu, họ buộc phải:

Giảm giá bán, nhưng điều này làm giảm lợi nhuận, có thể dẫn đến sa thải lao động.

Dịch chuyển sản xuất sang nước thứ ba (Mexico, Ấn Độ) để tránh thuế, nhưng điều này tốn kém và mất thời gian.

Tìm thị trường thay thế (EU, Nhật Bản), nhưng đây không phải giải pháp dễ dàng.

Tóm lại, thuế 46% sẽ làm DN Việt Nam tổn thất hàng chục tỷ USD, ảnh hưởng đến hàng triệu lao động trong nước.

Nhiều người nghĩ rằng áp thuế cao lên hàng nhập khẩu sẽ giúp bảo vệ nền sản xuất Mỹ. Nhưng thực tế, DN và người tiêu dùng Mỹ mới là những đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp.

Khi hàng Việt Nam bị áp thuế cao, các sản phẩm thay thế từ Mỹ hoặc nước khác sẽ có giá cao hơn. Người tiêu dùng Mỹ sẽ phải trả nhiều tiền hơn cho:

Quần áo, giày dép vì VN hiện là nước xuất khẩu giày dép lớn thứ 2 vào Mỹ. Khi bị áp thuế, giá một đôi Nike hoặc Adidas có thể tăng 20 – 30 USD.

Điện thoại, máy tính và nhiều linh kiện của Apple, Dell được sản xuất tại Việt Nam. Thuế cao sẽ đẩy giá lên ít nhất 10 – 15%.

Thực phẩm, hải sản: Giá cá tra, tôm nhập khẩu từ Việt Nam sẽ tăng, đẩy chi phí của các nhà hàng và siêu thị Mỹ lên cao.

Nhiều công ty Mỹ đã đầu tư vào Việt Nam như một phần trong chiến lược đa dạng hóa chuỗi cung ứng sau căng thẳng với Trung Quốc. Nếu Việt Nam bị áp thuế cao, các công ty này có thể gặp khó khăn trong việc tìm nguồn cung thay thế.

Apple, Google có thể phải quay lại sản xuất ở Trung Quốc, đi ngược lại chiến lược “thoát Trung”.

Nhà bán lẻ Walmart, Target sẽ chịu tổn thất lớn vì nhiều sản phẩm họ nhập từ Việt Nam.

Các hãng chế biến thực phẩm tại Mỹ mất nguồn cung nông sản giá rẻ từ Việt Nam, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh.

Rõ ràng, mức thuế 46% không chỉ tác động đến Việt Nam mà còn làm suy yếu chính doanh nghiệp Mỹ.