Phóng sự TIME: Volodymyr Zelensky – nhân vật của năm

Cù Tuấn

(phần 2/3)

Zelensky  đã gọi đến Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos và hội nghị thượng đỉnh  NATO ở Madrid. Ông đã trả lời phỏng vấn của những người dẫn chương trình  talkshow và nhà báo, đồng thời tổ chức các cuộc  trò chuyện trực tiếp với sinh viên tại Stanford, Harvard và Yale. Ông đã  tận dụng danh tiếng của các siêu sao giải trí để khuếch đại lời kêu gọi  hỗ trợ quốc tế của mình. Jessica Chastain và Ben Stiller đã đến thăm  khu nhà chính phủ kiên cố của ông. Liev Schreiber đã đồng ý trở thành  đại sứ cho nền tảng gây quỹ chính thức của Ukraine. Sean Penn đã mang  một bức tượng nhỏ Oscar đến Kyiv và để lại nó cho Zelensky. Một lần,  Tổng thống cho phép một nhóm kỹ thuật viên tạo ra một hình ảnh ba chiều  3D về chân dung của ông, sau đó được chiếu tại các hội nghị trên khắp  châu Âu. Andriy Yermak, chánh văn phòng của Tổng thống nói: “Nguyên tắc  của chúng tôi rất đơn giản. “Nếu chúng ta không được thế giới để mắt  đến, chúng ta sẽ gặp nguy hiểm.” Sự chú ý của thế giới đã trở thành một  lá chắn bảo vệ.

Hiệu  ứng này là một dạng năng lực siêu nhân ảo đôi khi trở nên tẻ nhạt đối  với chính người dân Ukraine. Kyrylo Tymoshenko, cố vấn tổng thống, người  giám sát chương trình truyền hình marathon truyền tải thông điệp của  Zelensky tới các gia đình Ukraine, cho biết: “Chúng tôi luôn tìm kiếm  các định dạng mới. “Nhưng sớm muộn gì người ta cũng mệt mỏi với hàng  loạt tin tức.” Và họ đã bắt đầu điều chỉnh.

Việc  giải phóng Kherson đã mang đến cho cả nước một cơ hội hiếm có để ăn  mừng. Một đám đông đã tụ tập ở trung tâm quảng trường và ai đó đã hét  lên: “Vinh quang thay Ukraine!” Đáp lại là một điệp khúc, chủ yếu là  giọng của phụ nữ: “Vinh quang thay các anh hùng!” Mặc dù khiến bộ phận  an ninh phải lo lắng, Zelensky đã đến chào hỏi người dân, và đám đông  tràn về phía trước khi ông đến gần. Các phóng viên lao lên từ phía sau,  khóa chặt vị Tổng thống khiến các cận vệ không thể kiểm soát tình huóng.  Một người lính, quay lưng lại với Tổng thống, ánh mắt trở nên kinh  hoàng khi anh ta nhìn lướt qua các khuôn mặt trong đám đông để tìm kiếm  những nguy cơ nếu có. Zelensky mỉm cười và vẫy tay với đám đông. “Mọi  người có khỏe không?” ông nói. “Các bạn có sao không?”

Thành  công của Zelensky với tư cách là một nhà lãnh đạo thời chiến dựa trên  thực tế là lòng can đảm có thể lây lan mãnh liệt. Nó lan truyền qua giới  lãnh đạo chính trị của Ukraine trong những ngày đầu tiên của cuộc xâm  lược, khi mọi người nhận ra rằng Tổng thống vẫn ở đó và tiếp tục chiến  đấu. Nếu đó dường như là điều tự nhiên đối với một nhà lãnh đạo trong  một cuộc khủng hoảng, hãy xem xét tiền lệ lịch sử. Chỉ sáu tháng trước  đó, Tổng thống Afghanistan, Ashraf Ghani – một nhà lãnh đạo giàu kinh  nghiệm hơn nhiều so với Zelensky – đã chạy trốn khỏi thủ đô nước này khi  lực lượng Taliban tiếp cận. Vào năm 2014, một trong những người tiền  nhiệm của Zelensky, Viktor Yanukovych, đã chạy trốn khỏi Kyiv khi những  người biểu tình vây kín nơi ở của ông; hiện tại ông ta vẫn sống ở Nga.  Vào thời kỳ đầu Chiến tranh thế giới thứ hai, các nhà lãnh đạo của  Albania, Bỉ, Tiệp Khắc, Hy Lạp, Ba Lan, Hà Lan, Na Uy và Nam Tư đã chạy  trốn khỏi sự tiến công của Wehrmacht Đức và sống lưu vong trong suốt  cuộc chiến.

Không  có nhiều điều trong tiểu sử của Zelensky để dự đoán tinh thần sẵn sàng  đứng lên và chiến đấu của ông. Zelensky chưa bao giờ phục vụ trong quân  đội hoặc tỏ ra quan tâm nhiều đến các vấn đề của quân đội. Ông mới chỉ  là Tổng thống kể từ tháng 4 năm 2019. Bản năng nghề nghiệp của ông bắt  nguồn từ cả cuộc đời là một diễn viên trên sân khấu, một chuyên gia về  hài kịch ứng biến và một nhà sản xuất trong lĩnh vực kinh doanh điện  ảnh.

Trải  nghiệm đó hóa ra lại có những ưu điểm của nó. Zelensky có khả năng  thích nghi, và đã được huấn luyện để không mất tinh thần trước áp lực.  Ông biết cách đọc vị đám đông và phản ứng với tâm trạng cũng như kỳ vọng  của họ. Bây giờ khán giả của Zelensky là cả thế giới. Ông quyết tâm  không để họ thất vọng. Quyết định ở lại tòa nhà chính phủ ở Kyiv của ông  khi đối mặt với khả năng bị ám sát đã thành tấm gương sáng, khiến cấp  dưới của ông càng khó có thể bỏ chạy. Ruslan Stefanchuk, người phát ngôn  của quốc hội Ukraine, nói với các thành viên của mình vài giờ sau khi  cuộc xâm lược bắt đầu: “Bất cứ ai rời đi đều là kẻ phản bội.”

Thay  vì cắm cổ chạy thục mạng, nhiều người Ukraine chộp lấy bất cứ loại vũ  khí nào họ có thể tìm thấy và xông ra bảo vệ các thị trấn và thành phố  của họ trước lực lượng xâm lược được trang bị xe tăng và trực thăng tấn  công. “Lý thuyết quân sự không tính đến những anh chàng bình thường với  quần thể thao và súng săn,” chỉ huy quân sự hàng đầu của Ukraine, Tướng  Valeriy Zaluzhny, nói với tôi khi kể lại quá trình phòng thủ Kyiv trong  những tuần đầu tiên của cuộc xâm lược.

Zelensky  xứng đáng nhận được bao nhiêu công lao cho công cuộc phòng thủ Kyiv đó?  Trong những giờ đầu của cuộc xâm lược, vị Tổng thống này được thông báo  rằng Nga đang cố gắng đưa hàng nghìn binh sĩ đến sát Kyiv bằng máy bay  chở hàng quân sự, và ông đã ra lệnh ngăn những chiếc máy bay đó hạ cánh  bằng bất cứ giá nào. Một trong những cố vấn của ông, Mikhailo Podolyak,  chưa bao giờ thấy sếp của mình tức giận như vậy. “Ông ấy đưa ra mệnh  lệnh khắc nghiệt nhất có thể: Không thương xót. Sử dụng tất cả vũ khí có  sẵn.”

Nhưng  các lực lượng vũ trang của Ukraine không cần sự chuẩn bị đặc biệt để  bảo vệ sân bay Kyiv nơi các máy bay Nga đang hướng tới. Bộ máy kháng  chiến của Ukraine đã hoạt động và Zelensky không phải là người cầm lái.  Ông đã mất nhiều tháng để thuyết phục người dân rằng không có nguy cơ  xảy ra một cuộc xâm lược toàn diện, ngay cả khi các cơ quan tình báo Mỹ  cảnh báo rằng nó sắp xảy ra. Khi cuộc chiến bắt đầu, ông cho phép các  tướng lĩnh của mình tự do lãnh đạo trên chiến trường và thay vào đó tập  trung vào khía cạnh của cuộc chiến mà ông có thể đạt được hiệu quả cao  nhất: đó là thuyết phục thế giới rằng Ukraine phải giành chiến thắng  bằng bất cứ giá nào. “Hãy chứng minh rằng các bạn ủng hộ chúng tôi,” ông  nói trong một bài phát biểu trước Nghị viện Châu Âu trong tuần đầu tiên  của cuộc xâm lược. “Hãy chứng minh rằng bạn sẽ không bỏ rơi chúng tôi.  Hãy chứng minh rằng các bạn thực sự là người châu Âu, và sự sống sẽ  chiến thắng cái chết, ánh sáng sẽ chiến thắng bóng tối”.

Từ  quảng trường trung tâm thành phố Kherson, đoàn xe của Tổng thống đi ra  khỏi thành phố, dừng lại dọc đường để vinh danh và ghi nhận những con  người đã bảo vệ nó. Đầu tiên là buổi lễ trao huân chương cho vài chục  binh sĩ, trong đó có ít nhất một người lính Mỹ tình nguyện tham gia giải  phóng thành phố. Một buổi lễ khác diễn ra tại một nhà kho được chuyển  đổi thành trung tâm viện trợ nhân đạo, chất đống những hộp cá đóng hộp,  giấy vệ sinh, dầu thực vật và mì spaghetti. Các công nhân làm việc của  họ trong khi Zelensky nhìn xung quanh. Một người đàn ông điều khiển xe  nâng có vẻ khó chịu khi đoàn tùy tùng của tổng thống cản đường, và chiếc  xe phát ra tiếng bíp bíp lớn khi chúng tôi cố gắng di chuyển xung quanh  anh ta.

Tiệc  chiêu đãi không hoành tráng lắm được tổ chức ở điểm dừng cuối cùng  trong chương trình nghị sự, một cuộc họp với ban chỉ huy quân sự trong  hầm chống bom của họ. Căn hầm được giấu bên dưới một cỗ máy cũ, có thể  vào được qua một cánh cửa kim loại nặng. Một hành lang tối đưa chúng tôi  đến một không gian dày đặc những chiếc giường tầng của binh lính và sĩ  quan. Một trong số các sĩ quan này tiếp tục chợp mắt trong hầu hết  chuyến thăm của chúng tôi, sau đó ngồi dậy trên giường, kéo đồng phục ra  ngoài chiếc quần dài và quay lại làm việc. Không ai đứng nghiêm hoặc  chào vị tổng tư lệnh đến thăm. Trong phòng ăn chung, bữa trưa được phục  vụ trong bát nhựa và cốc giấy: cơm với ragu, súp xúc xích với bánh mì  cũ. Kherson vẫn là một thành phố đang có chiến tranh. Sáng hôm đó, người  Ukraine đã phát hiện ra một máy bay không người lái giám sát của Nga  bay lơ lửng trên đầu Tổng thống. Nó đang theo dõi Zelensky, và an ninh  Ukraine đang theo dõi nó. Các cơ quan an ninh Ukraine đang tích cực săn  lùng các đặc vụ Nga. “Họ sống ngay giữa chúng tôi,” Zelensky nói với  tôi. “Trong các căn hộ, tầng hầm, giữa dân thường, và chúng tôi phải tóm  được chúng, bởi vì đó là một rủi ro lớn.”

Sau  bữa ăn, Zelensky đi sang phía bên kia của boongke, nơi các sĩ quan  chuẩn bị cho một cuộc họp giao ban quân sự. Mọi người được yêu cầu để  lại điện thoại của họ ở cửa phòng họp. Bên trong một bản đồ chiến đấu  treo trên tường, cho thấy quân Nga xâm lược đã bố trí quân như thế nào  sau hai chướng ngại vật nguy hiểm mà giờ đây chúng định dùng làm lá  chắn. Để tiến lên từ phía tây, quân Ukraine cần phải vượt qua Dnipro  dưới làn đạn pháo và súng máy có thể xảy ra. Để tiến lên từ phía bắc, họ  sẽ tiến vào nhà máy điện hạt nhân lớn nhất của Ukraine, mà người Nga đã  chiếm đóng vào đầu tháng Ba. Các lò phản ứng của nhà máy này hiện đang ở  tuyến đầu và Zelensky hiểu rằng việc đẩy mạnh chiến đấu xung quanh khu  vực đó sẽ có nguy cơ gây ra thảm họa. Ông phải cân nhắc xem người Nga,  khi rút lui, có thể làm gì với những lò phản ứng đó.

Những  câu hỏi như vậy không còn xa lạ với Zelensky. Ông đã trăn trở với chúng  trong nhiều tháng, phát triển các cách để sắp xếp suy nghĩ của mình  xung quanh những tình huống khó xử mà có thể đã từng khiến ông phải  choáng ngợp. Một trong những cố vấn quân sự của ông, Oleksiy Arestovych,  nói với tôi: “Zelensky từng có phẩm chất nhẹ nhàng. Động tác nhanh,  quyết định nhanh, nói nhiều, hay pha trò. Bây giờ bạn thấy một người đàn  ông đã dày dạn hơn,” anh nói, nheo mắt và đẩy vai về phía trước để bắt  chước. “Ông ấy đã đánh mất phẩm chất diễn viên đó, và đã trở thành một  ông chủ.”

Khi  nói đến các quyết định trên chiến trường, Zelensky thường tập trung vào  tính mạng con người – bao nhiêu người sẽ thiệt mạng nếu chúng ta đi  theo con đường này? “Lẽ ra chúng tôi có thể tiến vào Kherson sớm hơn,  với quân số lớn hơn. Nhưng chúng tôi hiểu có bao nhiêu người sẽ phải ngã  xuống,” ông nói. “Đó là lý do tại sao một chiến thuật khác đã được  chọn, và tạ ơn Chúa là nó đã thành công. Tôi không nghĩ đó là một động  thái thiên tài nào đó từ phía chúng tôi. Đó là lý trí đã chiến thắng,  trí tuệ đã chiến thắng tốc độ và tham vọng.”

Mặt  trời đã gần lặn khi chúng tôi quay lại đoàn tàu. Đầu máy của nó nghỉ  ngơi cách đó một khoảng cách so với nhà ga gần nhất. Vào những ngày bình  thường — nếu bất kỳ ngày chiến tranh nào cũng có thể được coi là bình  thường — Zelensky và các nhân viên của ông luôn phải vội vàng. Họ trao  đổi với nhau một loạt thông tin, báo cáo tình hình và các cuộc họp giao  ban quân sự, nhảy từ mục này sang mục khác trong chương trình nghị sự.  Các thói quen này trở nên chậm lại khi họ di chuyển trên tàu. Con tàu cố  tình bò với tốc độ khá chậm. Trong trường hợp tên lửa tấn công vào một  trong các toa xe, những toa khác sẽ chịu ít thiệt hại hơn ở tốc độ đó và  nhiều hành khách sẽ có khả năng sống sót hơn. Denys Monastyrsky, Bộ  trưởng Bộ Nội vụ, người đã tháp tùng Tổng thống trong một số chuyến công  du, cho biết: “Điều đó cho chúng tôi cơ hội để nói chuyện một cách rất  thư thái. Chúng tôi nói về những lo lắng riêng tư, gia đình, con cái của  chúng tôi.”