Thấy báo Dân Trí có bài “Ngôi chợ gần 100 tuổi được người ve chai gom tiền xây, tặng TPHCM” thật tếu. Trong đó khẳng định: “Là ngôi chợ cổ lớn nhất nhì TPHCM, biểu trưng cho văn hóa của một vùng đất rộng lớn, ít ai biết, chợ Bình Tây (thường gọi Chợ Lớn) lại được một người ve chai gom tiền xây dựng và tặng cho TPHCM”.
Đúng là chợ này do ông Hoa kiều Quách Đàm xây, nhưng xây để làm gì?
Trong sách “Sài Gòn năm xưa”, cụ Vương Hồng Sển chép: “Đàm mua đất vùng Bình Tây nguyên là đất ruộng, mua xong Đàm nghĩ ra một kế để biến đất ruộng trở nên đất thổ trạch châu thành. Đàm hi sinh một số vốn to tát, tự mình xuất tiền đúc một chợ ciment cốt sắt vĩ đại, nay vẫn còn đồ sộ và khéo léo, quen gọi là Chợ Quách Đàm (Chợ Bình Tây)”. “Chợ xây rồi, chung quanh đó, Đàm dựng nhà lầu kiểu phố buôn bán và toa rập với chính phủ Pháp định dời Chợ Lớn về đây, trước dẹp chợ cũ xấu xí, sau mở mang thành phố thêm tráng lệ”.
Tuy nhiên, tính toán của Quách Đàm lúc đó “thất bại một phần”. Vì “không ngờ địa lợi chưa thuận, thêm dân cư thuở ấy không được đông đúc như bây giờ, vả lại các thương gia Huê kiều đã yên nơi yên chỗ cũng không muốn dời [đến] phố mới xa xôi thêm hao tốn”.
Túm lại, Quách Đàm là một tay buôn bất động sản lão luyện và có tầm nhìn kinh bang tế thế, nay ta gọi là thao túng chính sách! “Âm mưu” của ông là xây một cái chợ hoành tráng, rồi kéo dân về để biến đất ruộng mà mình mới tậu xung quanh đó thành đất vàng. Chứ đây không phải là một hoạt động từ thiện!
Còn có chi tiết thú vị nữa trong việc Quách Đàm xây chợ Bình Tây. “Đàm xin chánh phủ đặt tượng đồng của Đàm nơi cửa chánh môn. Tượng do Đàm xuất tiền đúc nắn, ăn vận triều phục Mãn Thanh, nón nhỏ, áo ngắn phủ trên một chiếc áo thụng, đầu để bín, tay cầm một bản đồ, dưới bệ đá trắng có mấy con giao long bằng đồng phun dòng nước bạc”.
Nói thêm, Quách Đàm đúng là “khởi nghiệp” bằng nghề ve chai nhưng sau buôn bán đủ thứ và giàu có bậc nhất, đến quan lại cũng phải cầu cạnh làm thân. Đàm là người đa mưu. Kể một ví dụ: Đàm thu mua và xuất khẩu lúa sang Singapore, nhưng rủi, khi lúa đã đầy kho thì đột ngột bên kia mất giá và ngưng mua, nhưng Đàm vẫn thản nhiên, sai lính tiếp tục gom lúa, còn mua với giá cao hơn lúc đầu, và giả vờ căn dặn dân chúng không bán cho ai khác. Đồng thời, Đàm làm thế nào đó mà có được một cái điện tín từ bên Sing gửi sang, nói rằng giá lúa đang tiếp tục vọt lên cao. Thế là thương lái Nam kỳ tranh nhau mua lúa. Lúc này Đàm nằm nhà hút thuốc phiện và xuất lúa bán tống ra. Phen ấy các ông chủ lớn chỉ đành ngậm đắng nút cay với Đàm…
Còn chuyện “tặng [chợ Bình Tây] cho TPHCM” thì mắc cười, vì ông Quách Đàm không sống đến năm 1976 để tặng được!
Viết mấy dòng này không phải để phủ nhận ông Quách Đàm, mà chỉ muốn nói cho rõ thêm cái động cơ của một “doanh nhân”, mong [báo chí] không vì thói quen của “cảm hứng ngợi ca” mà quên đi thực tế vốn phong phú và phức tạp. Một ví dụ: Lúc còn làm nghề ve chai, Quách Đàm “bị một phu vác lúa làm khổ, móc túi lấy mất giấy thuế thân để ép Đàm phải chuộc 5 xu, một hào mỗi bữa có đủ tiền uống rượu trà giấc trưa. Như vậy mà Đàm không thù hiềm, khi đắc thời Đàm tìm cho được anh phu ân cần mời về cho làm sếp bọn vác lúa, không khác chuyện Hàn Tín đối đã với tên ác thủ đời Tây Hán”…
Thái Hạo
