Kwan Wei Kevin Tan
Trong một buổi gây quỹ kín tại New Jersey mới đây, cựu Tổng thống Barack Obama đã bất ngờ chỉ trích gay gắt các công ty luật hàng đầu và các trường đại học danh giá vì đã “gạt sang một bên luật pháp” và cúi đầu trước chính quyền Donald Trump, không phải vì bị đe dọa tù tội, mà vì… không muốn trì hoãn việc tân trang nhà bếp tại biệt thự Hamptons.
Tưởng chừng chỉ là một câu mỉa mai, nhưng phát biểu của Obama đã đánh trúng một hệ bệnh lâu dài trong giới tinh hoa Mỹ: đó là sự hèn nhát được bọc trong bộ vest sang trọng, lương tâm bị đánh đổi để đổi lấy hợp đồng, vị trí và quyền tiếp cận.
“Big Law” và sự thoái hóa đạo đức của tầng lớp luật sư tinh hoa
Những công ty luật khổng lồ như Paul Weiss, Kirkland & Ellis, Perkins Coie, Covington & Burling… từ lâu đã được xem là “trụ cột của pháp quyền Mỹ”, nơi sản sinh ra các thẩm phán, học giả, và cả chính trị gia có ảnh hưởng. Nhưng trong những năm Trump nắm quyền, nhiều công ty đã im lặng hoặc thỏa hiệp, cung cấp “dịch vụ pháp lý miễn phí” cho các chương trình bảo thủ, hoặc âm thầm cắt đứt liên hệ với các tổ chức, cá nhân chỉ trích Trump.
Obama không chỉ phê phán hành vi ấy. Ông vạch trần động cơ thực sự: đó không phải vì đe dọa từ chính quyền, mà vì nỗi sợ mất hợp đồng béo bở, danh tiếng xã hội, và cuộc sống xa hoa. Tức là: đạo đức bị đem ra mặc cả vì tiền và tiện nghi.
Các trường đại học và cái giá của việc “bán linh hồn” để giữ ngân sách
Tương tự các công ty luật, một số trường đại học lớn – trong đó có Columbia, ngôi trường cũ của chính Obama – cũng đã nhượng bộ chính quyền Trump để tránh bị cắt giảm hàng trăm triệu USD tài trợ liên bang, điển hình là trong việc xử lý các cuộc biểu tình về chiến tranh Israel-Gaza.
Obama không ngần ngại nói thẳng:
“Nếu sứ mệnh cốt lõi của bạn là giảng dạy, bạn có thể dạy mà không đánh mất các giá trị học thuật độc lập.”
Thông điệp của ông là rõ ràng: không có số tiền nào xứng đáng để đánh mất nền tảng đạo đức và sứ mệnh của một tổ chức giáo dục.
Một lời cảnh báo cho giới trí thức: sự thỏa hiệp đang giết chết nền dân chủ
Obama từng là một phần của giới tinh hoa đó. Ông từng là cộng sự tại Sidley & Austin – một công ty luật lớn – và đã bước vào chính trị từ chính hệ sinh thái trí thức – pháp lý – học thuật. Vì vậy, những lời chỉ trích của ông không đến từ vị trí của một người ngoài cuộc mà từ sự thất vọng của một người trong cuộc với lương tâm còn tỉnh táo.
Ông cảnh báo rằng nước Mỹ đang trượt gần đến chế độ độc tài – không phải vì Trump mạnh đến mức không ai cưỡng lại, mà vì quá nhiều người có khả năng kháng cự lại đã im lặng, quay đầu, hoặc tính toán thiệt hơn cho cá nhân mình.
Khi giới tinh hoa bỏ chạy, ai sẽ đứng lên vì lẽ phải?
Đáng chú ý là trong khi một số công ty như Perkins Coie hay WilmerHale dám khởi kiện lại chính quyền Trump, thì số đông còn lại đã hợp tác, im lặng, hoặc rút lui, không vì bắt buộc mà vì “không đáng để mất hợp đồng”. Điều này khiến xã hội rơi vào tình trạng mất cân bằng đạo đức: những người có quyền lực để nói không lại chọn nói có, và cái sai dần trở thành chuẩn mực.
Obama không chỉ nhắm vào Trump. Ông đang nói với toàn bộ hệ thống, rằng nếu luật sư không bảo vệ pháp quyền, nếu trường đại học không bảo vệ tư duy phản biện, nếu các tổ chức lớn chỉ biết câm lặng khi bị uy hiếp tài chính – thì nền dân chủ Mỹ sẽ chết bởi sự hèn nhát tập thể.
Kết luận: Sự im lặng của người tốt là đất nuôi cái ác lớn lên
Obama đã gọi đích danh điều mà nhiều người khác không dám nói: sự thoái hóa của giới luật sư, học giả, và các định chế được cho là trụ cột đạo đức của xã hội. Ông nhắc nhở chúng ta rằng những kẻ như Trump có thể lên ngôi không chỉ vì sự ủng hộ mù quáng từ cử tri, mà còn vì sự im lặng đầy tính toán của giới tinh hoa.
Trong thời khắc định hình lịch sử này, điều nước Mỹ cần không phải là thêm một tỷ lệ tăng trưởng hay hợp đồng chính phủ, mà là những con người dám giữ lấy nguyên tắc, ngay cả khi cái giá là mất đi sự tiện nghi của bản thân. Như Obama đã nói, “Tôi không ấn tượng.” Và có lẽ, người dân cũng không nên như vậy.
https://www.yahoo.com/news/obama-slams-big-law-attorneys-090913446.html
