– Cù Tuấn biên dịch phân tích của New York Times.
Tóm tắt: Các nhà lãnh đạo châu Âu đang cùng tham gia chuyến công du đến Washington để đảm bảo liên minh xuyên Đại Tây Dương vẫn được duy trì.
Lần này, khi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đến Phòng Bầu dục, ông sẽ mang theo lực lượng hỗ trợ.
Một loạt các Thủ tướng và Tổng thống các nước châu Âu đang bay đến dự cuộc họp vào thứ Hai để đảm bảo rằng một Ukraine vững mạnh, có khả năng phòng thủ sẽ tồn tại bất kể sự phân chia lãnh thổ nào sắp diễn ra trên bàn đàm phán.
Nhưng họ cũng có mặt để đảm bảo rằng liên minh xuyên Đại Tây Dương vẫn được duy trì nguyên vẹn. Việc Tổng thống Trump ngay lập tức đảo ngược quyết định về vấn đề quan trọng là đạt được lệnh ngừng bắn trước khi đàm phán về đất đai hoặc đảm bảo an ninh đã khiến nhiều người trong số họ bị lung lay, và tự hỏi liệu ông Trump có một lần nữa bị Tổng thống Nga Vladimir V. Putin thuyết phục hay không.
Theo hầu hết các nguồn tin, các quan chức châu Âu muốn đảm bảo rằng ông Trump không quá nghiêng về phía Nga, và không cố gắng ép buộc ông Zelensky ký kết một thỏa thuận mà cuối cùng sẽ gieo mầm cho sự tan rã của Ukraine. Và họ muốn bảo vệ lợi ích của mình khỏi nguy cơ Mỹ, trụ cột an ninh của châu Âu kể từ khi NATO được thành lập năm 1949, làm suy yếu lợi ích đó.
Trong cuộc gọi với ông Zelensky hôm thứ Bảy, ông Trump đã đề nghị hỗ trợ bảo đảm an ninh của Mỹ cho Ukraine sau chiến tranh, một sự thay đổi so với lập trường của ông rằng châu Âu nên gánh vác trách nhiệm bảo vệ đất nước, mặc dù các chi tiết cụ thể vẫn chưa rõ ràng.
Tại một cuộc họp báo hôm Chủ nhật tại Brussels, Ursula von der Leyen, chủ tịch nhánh hành pháp của Liên minh châu Âu, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo an ninh cho Ukraine và tôn trọng lãnh thổ của nước này. Tuy nhiên, bà cũng nói rằng điều tối quan trọng là phải “chấm dứt giết chóc” và kêu gọi các cuộc đàm phán giữa các tổng thống Nga, Ukraine và Mỹ “càng sớm càng tốt”.
Một nhà ngoại giao cấp cao châu Âu, người phát biểu với điều kiện giấu tên vì sợ làm ông Trump tức giận, đã mô tả cảm giác hoảng loạn diễn ra trong các đồng minh châu Âu. Nhà ngoại giao này chưa từng thấy một cuộc họp nào như cuộc họp dự kiến diễn ra vào thứ Hai lại diễn ra nhanh chóng đến vậy kể từ ngay trước Chiến tranh Iraq.
Nhà ngoại giao này cho biết, mối quan tâm hàng đầu là tránh một cảnh tượng tương tự như sự kiện diễn ra vào tháng Hai khi ông Zelensky gặp ông Trump trước ống kính truyền hình tại Nhà Trắng.
Tại cuộc họp đó, ông Trump đã chỉ trích tổng thống Ukraine, nói rằng “ông không có quân bài” trong cuộc chiến – về cơ bản là bảo một thế lực nước ngoài yếu kém phải khuất phục trước những yêu cầu của một thế lực mạnh hơn nhiều. Tổng thống đã làm như vậy một lần nữa vào tối thứ Sáu, sau khi ông Putin bay trở lại Viễn Đông của Nga, nói với một người phỏng vấn của Fox News rằng Ukraine sẽ phải thấy rằng Nga là một quốc gia “mạnh” hơn, và quyền lực đó đồng nghĩa với việc ông Zelensky sẽ phải nhượng bộ.
Hôm Chủ nhật, Ngoại trưởng Marco Rubio, người đã tham dự các cuộc họp với ông Putin tại căn cứ không quân Mỹ bên ngoài Anchorage, đã bác bỏ ý kiến cho rằng các nước châu Âu đến như một lực lượng đặc nhiệm để bảo vệ ông Zelensky khỏi việc lặp lại cuộc khẩu chiến hồi tháng Hai.
“Họ đến đây không phải để ngăn không cho Zelensky bị bắt nạt”, ông Rubio khẳng định với Margaret Brennan trên chương trình “Face the Nation” của CBS.
“Họ đến đây vào ngày mai vì chúng tôi đã làm việc với các nước châu Âu”, ông nói, đồng thời liệt kê nhiều cuộc họp mà Mỹ đã tham gia trước và sau chuyến thăm của Putin. “Chúng tôi đã mời họ đến.”
Các quan chức châu Âu cho biết hôm thứ Bảy rằng ông Trump đã nói với ông Zelensky rằng ông được tự do mời khách đến dự cuộc họp, và sau đó Nhà Trắng đã gửi lời mời đến một số nhà lãnh đạo châu Âu.
Bất kể động cơ nào khiến các nhà lãnh đạo đảo lộn lịch trình đột ngột, chắc chắn rằng các yếu tố của cuộc đàm phán sẽ thử thách sự gắn kết của liên minh Đại Tây Dương. Chương trình nghị sự của ông Putin không chỉ đơn thuần là chiếm một phần hoặc toàn bộ Ukraine. Trong gần một phần tư thế kỷ, tham vọng lớn nhất của ông là chia rẽ NATO, chia rẽ các đồng minh châu Âu khỏi Mỹ.
Trong khi châu Âu và Ukraine đang chật vật tìm cách thích ứng với việc ông Trump đột ngột thay đổi chiến lược chấm dứt một cuộc chiến đã kéo dài hơn ba năm, ông Putin lại có cơ hội mới để hiện thực hóa giấc mơ của mình. Mỹ và các đồng minh châu Âu hiện dường như đang theo đuổi các chiến lược đàm phán khác nhau.
Những bất đồng này đã âm ỉ từ lâu. Nhưng trong những tuần trước cuộc họp với Putin, chúng đã bùng nổ công khai. “Chúng tôi đã xong việc tài trợ cho hoạt động chiến tranh của Ukraine”, Phó Tổng thống JD Vance tuyên bố thẳng thừng một tuần trước.
Tuy nhiên, các nước châu Âu đã hứa sẽ tiếp tục hỗ trợ, thông qua một nhóm các quốc gia hoạt động bên ngoài liên minh NATO. Họ đã buộc ông Trump phải hứa cung cấp vũ khí, miễn là Mỹ được trả tiền từ ngân khố châu Âu.
Thông điệp rất rõ ràng: Bảo vệ Ukraine là vấn đề của châu Âu, không phải của Washington. Chính quyền Trump sẵn sàng đóng vai trò là nhà cung cấp vũ khí vì lợi nhuận, nhưng dường như không thấy có trách nhiệm bảo vệ đất nước này, vốn không phải là thành viên NATO.
Đó là một cái bẫy mà ông Putin đã tìm cách khai thác ở Anchorage, và ông đã làm điều đó một cách khéo léo.
Ông Trump đã áp dụng nhiều luận điểm của ông Putin, và một số ít luận điểm của phương Tây. Ngay cả trước khi gặp mặt trực tiếp với ông Putin, ông đã đảm bảo với nhà lãnh đạo Nga rằng đơn xin gia nhập NATO của Ukraine sẽ bị trì hoãn lâu dài – một lập trường mà người tiền nhiệm của ông, Joseph R. Biden Jr., cũng đã từng đưa ra. Nhiều lúc, ông ám chỉ rằng Ukraine đã kích động Nga xâm lược bằng cách nộp đơn xin gia nhập NATO và Liên minh Châu Âu.
Sau hội nghị thượng đỉnh hôm thứ Sáu với ông Putin, ông đã tiến thêm một bước nữa. Ông Trump và các đồng minh châu Âu đã đồng ý vào đầu tuần rằng một lệnh ngừng bắn phải đi trước một hiệp định hòa bình, nhưng ông đã từ bỏ quan điểm đó và đứng về phía nhà lãnh đạo Nga.
“Với việc Trump từ bỏ lệnh ngừng bắn, nhưng không hề đề cập đến ‘hậu quả nghiêm trọng’ mà ông ấy đe dọa, chúng ta đang ở trong một thời điểm nguy hiểm cho liên minh”, James G. Stavridis, một đô đốc Hải quân đã nghỉ hưu, từng là Tư lệnh Tối cao Liên minh của NATO từ năm 2009 đến năm 2013, khi Mỹ vẫn coi Nga là một đối tác của NATO, mặc dù rất khó khăn.
Đây chính xác là kiểu chia rẽ mà các nhà lãnh đạo châu Âu đang cố gắng tránh sau khi ông Trump trở lại nắm quyền vào tháng 1. Tổng thư ký mới của NATO, Mark Rutte, cựu thủ tướng Hà Lan, đã thường xuyên đến Washington để có các cuộc họp kín với ông Trump. Ông quyết tâm tránh kiểu chia rẽ công khai đã xảy ra trong nhiệm kỳ đầu tiên, khi ông Trump đứng trước bờ vực rút Mỹ khỏi cái mà ông gọi là một liên minh “lỗi thời”.
Ông Rutte đã góp phần đưa ra thông báo vào tháng 6, tại một hội nghị thượng đỉnh NATO, rằng gần như tất cả các thành viên của liên minh đã cam kết chi 5% tổng sản phẩm quốc nội cho quốc phòng. (Trong đó, 1,5 phần trăm là chi tiêu cho cơ sở hạ tầng chỉ liên quan một phần nhỏ đến chi tiêu quân sự.) Điều đó đã mang lại cho ông Trump một chiến thắng sớm — và chứng minh rằng, dù đã muộn một thập kỷ, châu Âu đang nghiêm túc hơn trong việc tự chịu trách nhiệm về quốc phòng của mình. Ông Trump đã ăn mừng việc này và rời hội nghị thượng đỉnh trong khi ca ngợi những cải cách của NATO.
Sau đó, các nhà lãnh đạo châu Âu đã thiết kế chương trình mua vũ khí Mỹ cho Ukraine, nhận ra sức hấp dẫn của chương trình này đối với tổng thống. Mỹ có thể vẫn là nhà cung cấp vũ khí cho Ukraine, nhưng không gây tổn hại cho người nộp thuế Mỹ.
Chiến lược này dường như đã mang lại hiệu quả vài tuần trước, khi ông Trump chỉ trích ông Putin vì đã có những cuộc trò chuyện thân thiện trong khi vẫn tiếp tục giết hại dân thường. Ông đặt ra thời hạn và đe dọa sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với các quốc gia đang mua dầu từ Nga.
Lần đầu tiên kể từ khi ông Trump nhậm chức, cách tiếp cận của Washington, bao gồm cả việc đe dọa áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với dầu khí của Nga nếu không có lệnh ngừng bắn, và việc châu Âu liên tục gây áp lực quân sự và kinh tế dường như khá đồng nhất. Thứ Tư tuần trước, các nhà lãnh đạo châu Âu đã hội đàm với ông Trump, và ông đã đồng ý giữ vững lập trường với ông Putin rằng một lệnh ngừng bắn phải được thực hiện trước một cuộc đàm phán hòa bình kéo dài hơn.
Sự đồng thuận đó chính là điều đã gây ra sự đổ vỡ tại Anchorage.
“Tất cả đều quyết tâm rằng cách tốt nhất để chấm dứt cuộc chiến kinh hoàng giữa Nga và Ukraine là đi thẳng đến một Hiệp định Hòa bình”, ông Trump viết trên trang mạng xã hội của mình vào sáng sớm thứ Bảy.
Những lời lẽ thay đổi chóng mặt của ông Trump trái ngược với quyết tâm của ông Putin trong việc duy trì tiến trình chiến tranh, ngay cả khi số người Nga thiệt mạng đã tăng vọt. “Hòa bình sẽ đến khi chúng ta đạt được mục tiêu”, ông tuyên bố vào cuối năm 2023.
Ngay cả khi đó, ông Putin vẫn kín đáo phát đi tín hiệu rằng ông sẵn sàng thảo luận về một lệnh ngừng bắn, nhưng chỉ khi lệnh này đóng băng các chiến tuyến hiện có – nghĩa là Ukraine sẽ phải nhượng lại quyền kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ của mình. Những lời đề nghị của ông đã bị từ chối vào thời điểm đó.
Nhưng giờ đây, quân đội Nga đang đạt được những thành tựu đáng kể, vì vậy ông Putin không còn hứng thú với một lệnh ngừng bắn nữa.
“Nga cảm thấy như mình đang có đà tiến trên chiến trường”, ông Rubio nói, “và thẳng thắn mà nói, họ chẳng quan tâm, dường như chẳng mấy quan tâm đến việc có bao nhiêu binh sĩ Nga thiệt mạng trong nỗ lực này”.
“Đó là một cái cối xay thịt”, ông nói thêm, “và họ chỉ cần xay thêm nhiều thịt nữa thôi”.
Thực tế đó dường như cho thấy thời điểm này khó có thể là thời điểm thích hợp cho một thỏa thuận hòa bình. Ông Putin có thể tính toán chiến lược tốt nhất của mình là kéo dài các cuộc đàm phán.
Nhưng khi các quan chức châu Âu và Mỹ tập trung tại Nhà Trắng vào thứ Hai, họ sẽ có nhiều điều để thảo luận hơn là chỉ riêng về ranh giới. Châu Âu phải tìm cách thuyết phục ông Trump tham gia vào các đảm bảo an ninh cụ thể cho Ukraine – có thể bao gồm một lực lượng gìn giữ hòa bình để ngăn chặn ông Putin tái khởi động chiến tranh trong vài năm tới.
Trong cuộc trò chuyện với các nhà lãnh đạo châu Âu sau hội nghị thượng đỉnh Putin, ông Trump lần đầu tiên gợi ý rằng ông có thể sẵn sàng tham gia nỗ lực đó, mặc dù giả định là ông sẽ đóng góp thông tin tình báo của Mỹ chứ không phải điều động quân đội.
Tại London hôm Chủ nhật, sau một cuộc họp trực tuyến của các nước châu Âu tự gọi mình là “liên minh thiện chí” – một cụm từ được sử dụng trong các cuộc chiến tranh Iraq và Afghanistan – Thủ tướng Keir Starmer của chính phủ Anh đã ra một tuyên bố khen ngợi ông Trump vì “cam kết cung cấp các đảm bảo an ninh cho Ukraine”.
Câu nói đó dường như nhằm mục đích ràng buộc ông Trump vào nỗ lực này. Tuyên bố nhắc lại rằng Vương quốc Anh và các quốc gia châu Âu khác sẵn sàng “triển khai lực lượng trấn an sau khi các cuộc giao tranh chấm dứt, đồng thời giúp bảo vệ bầu trời và vùng biển của Ukraine cũng như tái thiết lực lượng vũ trang của Ukraine”.
Mỹ chưa bao giờ tuyên bố cụ thể như vậy.
