Cù Tuấn biên dịch phân tích của New York Times.
Tóm tắt: Các nhà lãnh đạo châu Âu đã bỏ tất cả để đến Washington nhằm đảm bảo Tổng thống Trump không ép buộc một thỏa thuận tồi tệ với Ukraine. Một lộ trình cho hòa bình vẫn còn mơ hồ.
Trong lịch sử ngoại giao xuyên Đại Tây Dương, cuộc gặp hôm thứ Hai giữa Tổng thống Trump và các nhà lãnh đạo châu Âu có thể sẽ được ghi nhận là một trong những hội nghị thượng đỉnh kỳ lạ nhất trong ký ức. Mang tính lịch sử, nhưng kết quả lại không chắc chắn; trọng đại, nhưng ảnh hưởng của nó đối với cuộc chiến ở Ukraine lại quá mờ nhạt; được dàn dựng công phu, nhưng lại bị chi phối bởi những thôi thúc của một người duy nhất – ông Trump.
Khi các nhà lãnh đạo châu Âu bắt đầu trở về thủ đô đang ngủ yên của mình, các nhà ngoại giao và chuyên gia chính sách đối ngoại đã phải vật lộn để lý giải cuộc gặp giữa mùa hè giữa ông Trump và Tổng thống Volodymyr Zelensky, một cuộc gặp thường mang tính chất như mơ – với những khoảnh khắc được dàn dựng cho truyền hình và những khoảnh khắc bất ngờ.
Bảy nhà lãnh đạo châu Âu đã thể hiện sự ủng hộ dành cho ông Zelensky và đoàn kết với nhau. Theo Thủ tướng Đức Friedrich Merz, họ đã giành được một sự ủng hộ tiềm năng, dù mơ hồ, từ ông Trump, về các đảm bảo an ninh hậu chiến cho Ukraine và né tránh thảo luận về nhượng bộ lãnh thổ.
Tuy nhiên, họ gần như chấp thuận việc ông Trump từ bỏ lệnh ngừng bắn giữa Nga và Ukraine như một điều kiện cho các cuộc đàm phán tiếp theo. Các nhà phân tích cho rằng điều này về cơ bản đã đặt các nhà lãnh đạo châu Âu vào vị trí trước cuộc gặp giữa ông Trump với Tổng thống Nga Vladimir V. Putin tại Alaska tuần trước: tùy thuộc vào niềm tin của Tổng thống Mỹ, rằng ông có thể đạt được một thỏa thuận với nhà lãnh đạo Nga để chấm dứt cuộc chiến tranh dai dẳng.
“Ở Anchorage và Washington, đó là một chiến thắng của sự mơ hồ trống rỗng và những cam kết vô nghĩa”, Gérard Araud, người từng là đại sứ Pháp tại Hoa Kỳ trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, cho biết. “Trong cả hai trường hợp, chưa có quyết định chắc chắn nào được đưa ra. Không có gì thay đổi.”
Ông Araud cho biết những lời trấn an của ông Trump về các đảm bảo an ninh, và việc không có bất kỳ sự căng thẳng nào giữa ông và ông Zelensky, đã khiến người châu Âu cảm thấy nhẹ nhõm. Tuy nhiên, ông cho rằng việc thiếu một kế hoạch đàm phán chi tiết và thống nhất với Nga có thể gây ra nhiều vấn đề trong tương lai. Kịch bản đáng lo ngại, theo ông Araud, là “những cuộc đàm phán liên miên, mà kết quả chỉ là sự hiểu lầm tiềm tàng”.
Các nhà ngoại giao chỉ ra rằng cảnh tượng đáng chú ý về việc các nhà lãnh đạo châu Âu phải bỏ dở kế hoạch nghỉ hè để vội vã đến Washington không phải do cơ hội hiếm hoi để tạo dựng hòa bình mà là do lo ngại rằng ông Trump có thể sẽ tìm cách bắt nạt ông Zelensky, như ông đã làm trong cuộc họp đầy biến động tại Phòng Bầu dục hồi tháng Hai. Lần này, nỗi lo ngại là ông Trump sẽ cố gắng ép buộc tổng thống Ukraine ký một thỏa thuận một chiều, đổi đất lấy hòa bình với Nga.
“Zelensky và bảy nhà lãnh đạo châu Âu vội vã đến Washington vì một lý do”, R. Nicholas Burns, cựu đại sứ Mỹ tại NATO và Trung Quốc, cho biết. “Họ không tin tưởng vào cam kết của Trump đối với một nước Ukraine tự do và độc lập, cũng như sự say mê khó hiểu của ông ấy đối với Putin và tính cách độc đoán của ông ấy.”
Trong một trong những khoảnh khắc kịch tính nhất trong ngày, ông Trump đã ngừng tiếp khách để gọi điện cho ông Putin. Họ đã thảo luận về khả năng có một cuộc gặp song phương giữa ông Putin và ông Zelensky, và một cuộc gặp ba bên tiếp theo có sự tham gia của ông Trump.
Một nhà ngoại giao cấp cao châu Âu được thông báo về cuộc gọi cho biết ông Putin đã đề xuất Moscow làm địa điểm tổ chức, một đề nghị mà ông đã đưa ra lần đầu tiên tại Anchorage. Các nhà lãnh đạo châu Âu đã lo sợ trước viễn cảnh đó, nhưng ông Trump đã lịch sự từ chối ông Putin, nhà ngoại giao này cho biết.
Trong một khoảnh khắc kỳ lạ khác, người ta đã nghe lén ông Trump nói chuyện qua micro với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron: “Tôi nghĩ ông ấy muốn đạt được một thỏa thuận cho tôi. Ông có hiểu điều đó không? Nghe có vẻ điên rồ.”
Ông Macron có thể có nhiều kinh nghiệm hơn bất kỳ nhà lãnh đạo phương Tây nào về những thất vọng khi đàm phán với ông Putin. Ông đã dành đầu năm 2022 bay đi bay lại giữa Moscow và Paris để ngồi đối diện với tổng thống Nga trên một chiếc bàn dài trong một nỗ lực dài hơi, cuối cùng thì vẫn vô ích, nhằm thuyết phục ông Trump từ bỏ việc xâm lược Ukraine.
Tuy nhiên, vào thứ Hai, ông Macron đã rất lịch sự và lạc quan về triển vọng thành công của ông Trump sau thất bại. “Tổng thống của ngài thực sự rất tự tin về khả năng đạt được thỏa thuận này, đó là tin tốt cho tất cả chúng ta”, ông nói trong một cuộc phỏng vấn với NBC News.
Ông Macron cũng có rất nhiều kinh nghiệm trong việc đối phó với ông Trump, nhậm chức bốn tháng sau lễ nhậm chức đầu tiên. Mối quan hệ giữa hai nước đã có những thăng trầm. Một cuộc duyệt binh trên đại lộ Champs-Élysées năm 2017 đã làm ông Trump choáng ngợp, nhưng lại gây tranh cãi về Israel và Gaza tại cuộc họp G7 ở Canada vào tháng 6 khiến ông cáu kỉnh và phàn nàn rằng “Emmanuel” “luôn sai”. Nhưng vào thứ Hai, tổng thống Pháp đã làm theo một kịch bản đã được kiểm chứng qua thời gian để xoa dịu chủ nhà.
“Các nhà lãnh đạo châu Âu đã nắm bắt được chiến thuật của Trump và đang chơi rất tốt”, Mujtaba Rahman, chuyên gia về châu Âu tại công ty tư vấn rủi ro chính trị Eurasia Group, nhận định. “Giờ đây, châu Âu rõ ràng đã có một vị thế, thậm chí là rất nhiều vị thế”, ông nói thêm, đồng thời lưu ý rằng ngay cả Ủy ban châu Âu, vốn là mối lo ngại lâu nay của ông Trump, cũng được đại diện bởi chủ tịch Ursula von der Leyen.
Ông Rahman cho biết các nhà lãnh đạo không chỉ ứng xử tốt với ông Trump mà còn thể hiện một cách tiếp cận mạch lạc và nhất quán trong việc đối phó với ông. Mặc dù cả ông Merz và ông Macron đều nêu bật tầm quan trọng của lệnh ngừng bắn, nhưng không bên nào thúc ép đến mức gây bất bình cho ông Trump hay tạo ra rạn nứt trong mặt trận thống nhất của họ.
“Chúng tôi đã chuẩn bị kỹ lưỡng và phối hợp tốt”, ông Merz nói với các phóng viên sau cuộc họp. “Chúng tôi cũng đại diện cho cùng một quan điểm. Tôi nghĩ điều đó thực sự làm hài lòng Tổng thống Mỹ, theo nghĩa là ông ấy nhận thấy rằng chúng tôi, những người châu Âu, đang cùng chung một tiếng nói ở đây.”
Thủ tướng Anh Keir Starmer, người đi đầu trong nỗ lực của châu Âu nhằm xây dựng lực lượng gìn giữ hòa bình đa quốc gia cho Ukraine, đã nhấn mạnh sự cởi mở của ông Trump đối với vai trò của Mỹ trong nỗ lực đó. Ông cho biết giờ đây rõ ràng là sẽ không có thỏa thuận hòa bình nào được đàm phán để đổi lấy cái chết của ông Zelensky.
“Điều này cho thấy nguyên tắc rằng trong một số vấn đề này, dù là lãnh thổ, trao đổi tù nhân hay vấn đề rất nghiêm trọng là trả lại trẻ em, thì đó là điều mà Ukraine phải tham gia”, ông Starmer phát biểu trước khi trở về Scotland, nơi ông đang có kỳ nghỉ gia đình bị gián đoạn. (Hàng chục nghìn trẻ em Ukraine đã bị bắt cóc và trục xuất sang Nga trong chiến tranh, dẫn đến việc cha mẹ các em thường xuyên phải tìm kiếm một cách điên cuồng.)
Đối với các nhà lãnh đạo châu Âu, những sự kiện này nhấn mạnh mức độ thay đổi kể từ khi họ tập trung tại London vào tháng 3 sau cuộc gặp đầu tiên đầy căng thẳng giữa ông Trump và ông Zelensky. Tại đó, họ đã suy ngẫm về một tương lai mà Hoa Kỳ dường như quyết tâm từ bỏ vai trò bảo đảm hòa bình ở châu Âu sau Thế chiến II.
Kể từ đó, các thành viên NATO, được ông Trump thúc đẩy, đã cam kết tăng ngân sách quân sự. Họ đã cùng nhau xây dựng kế hoạch cho một “liên minh những người sẵn sàng” đầy tham vọng nhằm góp phần đảm bảo hòa bình ở Ukraine. Anh và Pháp đã thống nhất các học thuyết về việc sử dụng kho vũ khí hạt nhân của họ; Anh và Đức đã ký một hiệp ước phòng thủ chung; trong khi Liên minh Châu Âu đã thiết lập một cơ chế tài trợ cho phép các thành viên vay vốn để đáp ứng các cam kết quốc phòng lớn hơn của họ.
Tuy nhiên, các nhà ngoại giao và nhà phân tích cảnh báo, số phận của liên minh xuyên Đại Tây Dương vẫn còn bấp bênh, phụ thuộc vào một vị tổng thống Mỹ, người đã tỏ ra lịch sự khác thường với ông Zelensky và các vị khách châu Âu của ông hôm thứ Hai nhưng có thể thay đổi giọng điệu ngay lập tức, đặc biệt là sau cuộc gặp tiếp theo với ông Putin.
“Mặc dù Tổng thống Trump tỏ ra hiệu quả trong việc thuyết phục các đồng minh NATO cam kết tăng chi tiêu quốc phòng một cách lịch sử”, ông Burns, cựu đại sứ NATO, cho biết, “nhưng ông ấy đã không dẫn dắt được mối đe dọa lớn nhất đối với tương lai của liên minh này – một Vladimir Putin hung hăng và bạo lực.”
