Các cụ xưa có câu “nhàn cư vi bất thiện”, nghĩa là khi con người ta không có việc gì tử tế làm, cứ nhàn nhã rảnh rỗi quá sẽ sinh điều không hay không tốt. Vì vậy, đối với đám người, nhất là dân chúng, cứ phải giao thật nhiều việc bắt chúng làm, để chúng không có thời gian rảnh rỗi nghĩ ngợi hoặc ngứa chân ngứa tay làm điều này nọ. Mọi cuộc thi đua, mọi phong trào, cuộc ra quân ra qiếc, áo đỏ áo xanh chiến dịch này nọ cũng đều nhằm đến mục đích sâu xa ấy.
Những chế độ độc tài hoặc “độc tài che đậy” đều rất thạo ngón nghề cai trị này. Nghe kể, ở Triều Tiên, từ thời Kim Nhật Thành, qua Kim Chính Nhật, tới Kim Chính Ân (Jong-un), các bạn í đều bắt dân ban ngày làm hết thời gian quy định, tối về ăn uống xong là phải đi tập trung sinh hoạt văn nghệ, ca hát nhảy nhót. Ai không biết cứ tưởng chính quyền tốt quá, hết sức chăm lo đời sống văn hóa tinh thần của dân chúng, đời sống văn hóa quá cao, nhưng đâu biết mẹo ấy đã vắt kiệt tinh thần, ý chí, suy nghĩ của con người, khiến họ không còn có tí thời gian nào mà nghĩ ngợi nữa, nghĩ về chế độ, về lãnh tụ, về đảng, về thân phận… lại càng không. Cứ thế ngày qua ngày, tháng qua tháng, năm này qua năm khác, con người chỉ còn như cái máy được lập trình: làm việc – ăn uống – ca hát – ngủ nghê – làm việc – ăn uống… Với dân chúng như thế, chế độ vững như bàn thạch, 100% dân tin yêu đảng, nguyện suốt đời theo đảng, ơn đảng ơn chính phủ.
Còn tôi thì không nhàn. Vợ sai phái suốt ngày, bới việc cho mà làm. Lại nhớ hồi bé học lớp 3 hay lớp 4 gì đó, thầy giáo Chất bắt phải thuộc bài, hồi đó gọi là học thuộc lòng, bài “Người ở với chủ nhà”, đúng cảnh mình bị “Đêm nằm cắt việc ra cho mà làm”, “Bờ lớn thì phải cuốc ra/bờ bé đắp lại cho bà con ơi”. Bận tối mắt tối mũi, có mà nhàn khối.
Nhân tiện đây, hôm trước kẻ bận vô tình mở mạng, thấy Đài tiếng nói Việt Nam (VOV) mục “Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt” giải thích câu thành ngữ “Nhàn cư vi bất thiện”, mấy ông bà nhà đài hỏi nhau “cư vi” là gì. Ối giời ôi, dám gộp “cư” vào với “vi” thì tôi đi chết đây. Càng thất vọng khi ngay cả một anh tiến sĩ có tên tuổi cũng cắt nghĩa giả nhời “cư vi là gì”, chứ nhẽ ra phải nói đó là làm hỏng ngôn ngữ.
Bố khỉ, chỉ cần người trình độ chữ nghĩa xóm ấp cũng biết câu này nếu ngắt ra thì có thể ngắt đôi “Nhàn cư/vi bất thiện”, hoặc ngắt ba “Nhàn cư/vi/bất thiện”. Nhàn nghĩa là thong thả, rảnh rỗi; cư là ở; vi là làm, là, ấy là; bất thiện là không tốt. Ở nhàn rỗi quá, không làm gì, dễ sinh điều không lành không tốt, như tướng Cương tá Mẫu chẳng hạn.
Tôi đã nói rồi, bận bịu lút đầu lút cổ, tinh việc không tên, nên chỉ tranh thủ lúc hơi ranh rảnh để viết điều… thiện. (còn tiếp)
Nguyễn Thông
