Dẫn thông báo của bộ Tài Chính Mỹ hôm 24/07/2025, hãng tin Reuters cho biết chính quyền Trump đã dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt đối với một số đồng minh của các tướng lĩnh cầm quyền ở Miến Điện, vốn được áp đặt dưới thời người tiền nhiệm Joe Biden. Vậy điều gì đã thúc đẩy Washington đưa ra quyết định này? Phải chăng đây là khởi đầu cho sự thay đổi trong chính sách của Mỹ với Miến Điện?
Những thực thể giúp chính quyền quân sự nhập khẩu vũ khí
Cụ thể, các biện pháp trừng phạt đã được dỡ bỏ đối với ba doanh nghiệp và bốn cá nhân. Trong số đó có KT Services and Logistics cùng giám đốc điều hành của công ty này, người từng bị coi là “thân cận với chính quyền quân sự” sau khi cho một doanh nghiệp quân đội thuê cảng Rangoon với giá ba triệu đô la mỗi năm.
Ngoài ra còn phải kể tới các công ty chuyên sản xuất vũ khí Myanmar Chemical and Machinery Company và Suntac Technologies, cùng chủ sở hữu của chúng. Một công dân Miến Điện khác là Tin Latt Min, người mà Mỹ từng mô tả là ông chủ của “nhiều công ty có mối quan hệ chặt chẽ với chế độ”, cũng được loại khỏi danh sách trừng phạt.
Trả lời kênh ABC News của Úc, ông Sean Turnell, chuyên gia tại Ngân hàng Dự trữ Úc và là cựu cố vấn chính sách kinh tế cho chính quyền Aung San Suu Kyi, nhấn mạnh, các nhân vật này không phải là những người ngoài luồng mà có liên quan mật thiết đến “kinh tế chiến tranh của Miến Điện”, qua việc “tạo điều kiện cho chính quyền quân sự nhập khẩu vũ khí từ các nước như Trung Quốc và Nga”. Do vậy, theo ông Turnell, việc dỡ bỏ trừng phạt với những cá nhân và doanh nghiệp này “gửi đi một tín hiệu sai lầm”.
Đâu là tính toán của chính quyền Trump?
Kể từ sau thông báo của chính quyền Trump, giới chuyên gia đã cố gắng tìm hiểu điều gì đã thúc đẩy Washington quyết định dỡ bỏ trừng phạt. Với một số nhà phân tích, câu trả lời trước hết mang tính kinh tế.
Không lâu trước khi bộ Tài Chính Mỹ ra thông cáo, Donald Trump và Min Aung Hlaing đã trao đổi thư từ. Bức thư đầu tiên do tổng thống Mỹ gửi đi, nằm trong loạt thư được ông Trump gửi tới các nguyên thủ nước ngoài, với mục tiêu tăng thuế nhập khẩu vào Hoa Kỳ. Trong thư, ông đe dọa sẽ áp thuế 40% với các sản phẩm của Miến Điện nếu như hai bên không đạt được một thỏa thuận thương mại.
Đáp lại, tướng Min Aung Hlaing, người đứng đầu chính quyền quân sự, đã gửi một bức thư dài, đề xuất Mỹ giảm mức thuế xuống còn 10% đến 20%, đồng thời tuyên bố Miến Điện sẽ hạ thuế đối với hàng nhập khẩu từ Mỹ xuống mức từ 0% đến 10%. Ông nói sẵn sàng cử một đoàn đàm phán đến Washington nếu cần.
Ngoài ra theo Reuters, trong thư ông Min Aung Hlaing cũng không tiếc lời ca ngợi tổng thống Mỹ. Trong khi truyền thông Nhà nước Miến Điện đưa tin tướng Min Aung Hlaing “ghi nhận sự lãnh đạo mạnh mẽ của tổng thống Trump trong việc đưa nước Mỹ hướng tới thịnh vượng với tinh thần của một người yêu nước chân chính.”
Phải chăng đây là khởi đầu của một mối quan hệ nồng ấm mới? Trả lời đài France 24, bà Anna Roberts, giám đốc điều hành của tổ chức phi chính phủ Burma Campaign UK, đấu tranh cho nhân quyền và dân chủ của Miến Điện, nhận định điều đó còn khá xa vời. “Những bức thư của tổng thống Trump đều được viết theo cùng một khuôn mẫu. Điều này hoàn toàn không phải bằng chứng về sự quan tâm mới đối với Miến Điện hay mong muốn xích lại gần với chính quyền quân sự. Tuy nhiên, về phía các tướng lĩnh Miến Điện, điều đó chắc chắn đã khơi dậy hy vọng có thể đàm phán, đối thoại và từ đó bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ.”
Vậy có phải Washington đang nhắm đến đất hiếm, thứ tài nguyên dồi dào ở Miến Điện? Hiện nay, quốc gia hưởng lợi chính từ nguồn tài nguyên quý giá này lại chính là đối thủ thương mại lớn nhất của Washington: Trung Quốc, vốn đã là nước dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực này.
Kể từ năm 2021, Miến Điện đã tăng gấp đôi sản lượng đất hiếm xuất khẩu sang Trung Quốc, theo một nghiên cứu công bố năm 2024 của tổ chức phi chính phủ Global Witness, chuyên đấu tranh chống nạn khai thác tài nguyên ở các nước đang phát triển. Số lượng mỏ đất hiếm, chủ yếu nằm ở bang Kachin sát biên giới hai nước, đã bùng nổ, vượt quá 300 mỏ.
Liệu việc dỡ bỏ trừng phạt có phải lả bằng chứng về một chiến lược mới của Mỹ nhằm tiếp cận nguồn khoáng sản này? Bà Roberts nhận định : “Nếu đúng vậy, thì điều đó cực kỳ rủi ro bởi Trung Quốc từ lâu đã là đồng minh lớn nhất của chính quyền quân sự và có ảnh hưởng sâu rộng tại Miến Điện.”
Vẫn theo chuyên gia này, “ngay cả trong trường hợp Mỹ thành công trong việc tiếp cận các mỏ này, khả năng cao là họ cũng không thể khai thác được bao nhiêu.” Bà cho biết thách thức về hậu cần là rất lớn, nhất là khi “một số mỏ nằm trong khu vực hiện do Quân đội Độc lập Kachin (KIA), một trong những nhóm sắc tộc nổi dậy chống lại chính quyền quân sự, kiểm soát.”
Hậu quả để lại cho phong trào dân chủ ở Miến Điện
Động cơ khiến Washington dỡ bỏ trừng phạt nhắm vào những nhân vật thân cận với chính quyền quân sự có thể còn mơ hồ, nhưng hậu quả đối với phong trào đấu tranh dân chủ ở Miến Điện là tất yếu. Ông John Sifton, giám đốc mảng châu Á tại Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch), cảnh báo rằng việc tổng thống Trump dỡ bỏ trừng phạt với các nhân vật thân cận với chính quyền quân sự Miến Điện “làm dấy lên lo ngại về một sự thay đổi lớn trong chính sách của Mỹ, vốn cho đến nay vẫn tập trung vào các lệnh trừng phạt đối với chế độ quân sự Miến Điện.” Theo ông Sifton, điều này sẽ “gây ra mối lo ngại sâu sắc cho các nạn nhân của chính quyền quân đội cũng như tất cả những người đang đấu tranh và hoạt động để phục hồi chế độ dân chủ.”
Đồng quan điểm, bà Anna Roberts lên án : “Thông điệp mà tổng thống Donald Trump gửi đi là một thảm họa. Chính sách của ông đã gây ra nhiều thiệt hại cho người dân Miến Điện, đặc biệt việc cắt giảm ngân sách của USAID đã khiến nhiều người mất đi sự trợ giúp thiết yếu. Lần này, ông lại đang giúp chính quyền quân sự đúng vào lúc họ tìm kiếm sự hợp pháp hóa và công nhận quốc tế.”
Thời gian gần đây, chính quyền quân sự đã thông báo dỡ bỏ tình trạng khẩn cấp, vốn được áp dụng kể từ cuộc đảo chính, nhằm tổ chức bầu cử Quốc Hội vào tháng 12/2025 hoặc tháng 01/2026. Quân đội hy vọng qua đó củng cố quyền lực và tạo ra vẻ ngoài hợp pháp, trong khi thực tế, nhiều khu vực lớn của đất nước vẫn nằm dưới sự kiểm soát của phong trào ủng hộ dân chủ. Về phía các nhóm đối lập, họ đã công khai tuyên bố sẽ tẩy chay cuộc bầu cử.
Bà Anna Roberts nhắc lại rằng “quân đội đã từng làm điều tương tự trong một cuộc đảo chính hồi năm 2010. Họ tổ chức bầu cử, thả tù nhân và tạo ra vẻ bề ngoài như mọi thứ đã trở lại bình thường. Điều đó đã đủ để giảm áp lực từ cộng đồng quốc tế.” Do vậy theo bà, lần này “chúng ta cần rút ra bài học từ quá khứ và không mắc lại bẫy cũ. Đây không phải lúc để giảm bớt hành động quốc tế. Điều này đồng nghĩa với việc duy trì, thậm chí siết chặt các lệnh trừng phạt.”
(Nguồn : France 24, ABC News, Reuters)
