Hiệp Nghĩa Hay Hiệp Sĩ?

Nhà báo Trung Bảo

Ngoài rạp đang chiếu phim Death Wish do tài tử Bruce Willis đóng vai một bác sĩ có vợ và con bị bọn cướp sát hại. Anh bác sĩ chờ cảnh sát thực thi công lý lâu quá bèn tự kiếm cây súng đi báo thù, sẵn thay trời hành đạo. Hình ảnh một người dân không còn tin vào hệ thống pháp luật rồi tự ra tay trừ gian diệt bạo vô cùng phổ biến trong văn hoá của Đông lẫn Tây. Có khác chăng là ở phương Tây đa số “hiệp sĩ” thường xuất phát từ những dồn nén, mất mát cá nhân chứ không vì đại nghĩa mà dấn thân như hình ảnh của “hiệp sĩ” phương Đông.

Nếu ở phương Tây, Hiệp sĩ là một tước phong do nhà vua ban cho một người, thường là giai cấp quý tộc, thì ở phương Đông lại khác. Hiệp sĩ của phương Đông lại do đám đông công nhận từ những việc làm của họ. Ở Việt Nam, thời thế lại khác và có vẻ có sự dung hoà cả Đông lẫn Tây. Cơ quan công an lại trao thưởng và bằng khen cho những ai tự giác bắt cướp, qua đó gián tiếp công nhận họ là “hiệp sĩ” và khuyến khích những “hiệp sĩ” thường dân này tham gia việc giữ gìn trị an xã hội. Cho nên, khoảng hơn 10 năm trở lại đây bỗng hình thành các nhóm “hiệp sĩ đường phố” tự giác tổ chức bắt cướp, tuần tra, chiến đấu với các thành phần xấu trong xã hội. Thậm chí có những thành viên trong đó tự cho mình nhiệm vụ “đấu tranh chống phản động” trên mạng lẫn ngoài đời.

Ngày 13-5-2018, hai “hiệp sĩ” đã bỏ mạng sau một vụ bắt cướp tại Sài Gòn. Không ai trong số họ từng được huấn luyện hoặc được trang bị khả năng chiến đấu. Tất cả những gì họ có là tinh thần dũng cảm và mong muốn tiễu trừ cái ác. Họ có tinh thần hiệp nghĩa; họ nghĩ mình là “hiệp sĩ”, nhưng đáng tiếc điều đó không bảo vệ tính mạng của họ trước mũi dao của kẻ cướp cùng đường. Bất kỳ “hiệp sĩ” nào cũng chỉ là người dân thường. Không ai trong số họ có khả năng hay có quyền tổ chức thành một lực lượng chiến đấu chuyên nghiệp. Việc làm của họ đầy tinh thần hiệp nghĩa, nhưng đó lại là một việc làm sai luật, đẩy chính bản thân mình lẫn người quanh họ vào vòng nguy hiểm.

Lực lượng công an có thể khen ngợi việc tham gia bắt cướp của người dân nhưng bắt cướp vẫn là việc của công an. Không thể khuyến khích người dân lao ra đường đi tuần tra bắt cướp. Công an phải có những khuyến nghị người dân không được phép tổ chức thành những lực lượng tự phát, với các rủi ro như vậy. Tính mạng của ai cũng đều đáng quý. Cái chết của hai “hiệp sĩ” chỉ để lại mất mát đối với gia đình. Kẻ cướp, cho đến cùng vẫn là dân. Sử dụng người dân “hiệp sĩ” để đối đầu với người dân “ăn cướp” là khuyến khích mầm bạo lực trong xã hội và từ chối nhiệm vụ của lực lượng được xã hội giao bảo vệ trị an. Đó dường như là một nghịch lý.

Trong khi các hoạt động ôn hoà của những tổ chức xã hội dân sự khác bị ngăn cản thì việc các tổ chức “hiệp sĩ đường phố” – thực chất cũng là những tổ chức xã hội dân sự, lại được công khai ủng hộ dù tiềm tàng rất nhiều nguy hiểm cho từng cá nhân “hiệp sĩ” lẫn cho toàn xã hội. Giải thích nghịch lý này như một hiện tượng xã hội cần được nhìn từ nhiều phía nhưng từ phía nào cũng thấy lồ lộ sự vô trách nhiệm của chính những cơ quan công quyền. Có thể những lực lượng vũ trang của chính quyền hiện tại đa phần đều thấm nhuần cương lĩnh “chiến tranh nhân dân” nên xem việc nhân dân tự tổ chức chiến đấu chống lại các thế lực xấu là điều bình thường?

Cho đến giờ lực lượng công an vẫn thường nhắc đi nhắc lại “thế trận an ninh quốc phòng toàn dân”, liệu rằng việc khuyến khích và để tồn tại các lực lượng hiệp sĩ tự phong này cũng nằm trong cái “thế trận” ấy chăng? Cũng có lời giải thích rằng những nhân viên công an cấp thấp khi nhìn vào khối tài sản khổng lồ của những tướng lãnh trong ngành đều thấy chạnh lòng với mức lương không đủ sống của mình nên chẳng dại gì dấn thân. Vì vậy, họ để tồn tại các lực lượng “hiệp sĩ” tự phát này để chia sẻ bớt những nguy hiểm rủi ro.

Tất cả đều là giả thiết và không thể nào chứng thực được. Nhưng, cái chết của những “hiệp sĩ” vừa qua là có thật. Và sự thất trách của lực lượng được giao gìn giữ trị an cũng có thật. Chống tội phạm không phải là một cuộc chiến tranh, không thể dùng lực lượng “du kích” để “tiêu hao sinh lực địch”. Không người dân nào có nghĩa vụ liều thân mình để bảo vệ trị an. Cũng không luật pháp nào trao quyền cho một nhóm người dân để họ có thể tổ chức tuần tra hay bắt giữ nghi phạm. Cả “hiệp sĩ” lẫn “kẻ cướp” đều chịu sự kiểm soát của pháp luật và ai trong họ cũng không được phép miễn trừ trách nhiệm pháp lý. Có thể khâm phục tinh thần hiệp nghĩa nhưng không thể cổ vũ người dân tự đấu tranh bảo vệ mình. Chỉ có những xã hội vô chính phủ thì người dân mới phải lập ra các đội tự vệ để tự lo cho trị an. Tinh thần hiệp nghĩa rất cần nhưng, tiếc thay, xã hội hiện đại với tinh thần pháp quyền không thể cho phép các tổ chức hiệp sĩ tự phong hoạt động sai luật.

Theo Trí Việt News