Mặc dù không đơn độc trong các hoạt động phá hoại, hạm đội hung hãn của Bắc Kinh gây ra những thảm họa nhân đạo và có một sứ mệnh quân sự độc nhất.
Christopher Pala, Foreign Policy
30/11/2020
Dịch bởi: Người Mỹ Gốc Việt
Vào ngày 5 tháng 8 năm 2017, Trung Quốc đã tuân thủ quyết định của Liên Hợp Quốc và chính thức áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Bắc Hàn, bao gồm cả lệnh cấm xuất khẩu hải sản. Hải sản, đặc biệt là mực, là một trong số ít nguồn thu ngoại tệ đáng kể của Bắc Hàn và các lệnh trừng phạt dự kiến sẽ làm tăng áp lực lên chính quyền này.
Nhưng chỉ vài tuần sau khi lệnh cấm có hiệu lực, hàng trăm tàu câu mực đã rời vùng biển Trung Quốc và đi vòng qua mũi phía nam của Nam Hàn. Họ tiến vào vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) 200 hải lý của Bắc Hàn, tăng gần gấp đôi số tàu cá Trung Quốc hoạt động ở đó từ 557 lên 907, theo báo cáo gần đây của tổ chức Quan sát Đánh bắt cá Toàn cầu dựa trên dữ liệu từ bốn hệ thống vệ tinh khác nhau. Jaeyoon Park, một trong những tác giả chính của báo cáo cho biết, ngay cả khi Trung Quốc công khai tuyên bố rằng đang tuân thủ các lệnh trừng phạt, nhiều tàu của Trung Quốc vẫn tiếp tục thực hiện các chuyến đi đến Bắc Hàn và quay trở lại, bao gồm một số chuyến đi vòng mỗi năm trong cả hai năm 2018 và 2019.
Bài báo cáo ước tính, đội tàu Trung Quốc gồm những tàu câu mực và tàu rà lưới đi từng cặp, đã vớt được một lượng mực đáng kinh ngạc – gần bằng toàn bộ sản lượng mực đánh bắt được ở vùng biển Nhật Bản và Nam Hàn trong cùng thời kỳ. Người Trung Quốc đã tiêu diệt số lượng mực ở ngoài khơi Bắc Hàn đến mức những người đánh bắt cá Nhật Bản và Nam Hàn đã nhìn thấy số lượng hải sản di cư thường phong phú của họ giảm mạnh.
Peter Oh, một người đào tẩu khỏi Bắc Hàn, người theo dõi tình hình lương thực của nước này và tường thuật cho Đài Á Châu Tự Do nói rằng Trung Quốc có thể dọn sạch mực mà không bị quấy rầy, hải quân Bắc Hàn đã xua đuổi tàu cá Bắc Hàn khỏi ngư trường truyền thống của họ. Đó là bởi vì người Trung Quốc hoàn toàn không phải là những kẻ xâm lấn không được hoan nghênh. Oh nói rằng trên thực tế, họ đã đánh bắt cá theo lời mời của chính phủ Bắc Hàn. Trích dẫn các nguồn tin tình báo của Nam Hàn, ông cho biết Bắc Hàn đã bán cho Trung Quốc khoảng 3.000 giấy phép tàu cá – mỗi giấy phép có giá trị cho một chuyến đi – bắt đầu từ năm 2017, tăng so với khoảng 900 trong những năm trước. Với mỗi giấy phép trị giá khoảng nửa triệu nhân dân tệ (73.000 đô la Mỹ), thỏa thuận cho phép Bình Nhưỡng thu lại 220 triệu USD trong số ước tính khoảng 1 tỷ đô la thiệt hại xuất khẩu vì lệnh trừng phạt năm 2017 của Liên Hợp Quốc.
Vụ trộm mực vĩ đại ở Bắc Hàn của Trung Quốc đã tước đi một trong số ít nguồn chất đạm của những người suy dinh dưỡng nhất trên thế giới. Trong ba năm, người dân Bắc Hàn hầu như không có chất đạm động vật giá cả phải chăng trong chế độ ăn uống của họ và phải dựa vào một sản phẩm đậu nành ít dinh dưỡng được gọi là thịt nhân tạo, theo lời ông Oh, người trích dẫn các nguồn tin ở Đan Đông, Trung Quốc, thành phố biên giới nơi 80% thương mại giữa hai nước được đi qua. Số mực nhỏ mà bản thân người Bắc Hàn có thể bắt được, phần lớn thuộc về giới tinh hoa và quân đội Bắc Hàn. Oh nói: “Ở các khu chợ, tất cả những gì bạn có thể tìm thấy là mực hôi thối, thối rữa hoặc không có con mực nào cả.” Các nguồn tin khác báo cáo rằng không chỉ mực mà người Trung Quốc đánh bắt, và các loại cá khác cũng đã biến mất khỏi thị trường Bắc Hàn. Oh nói thêm sự đánh bắt cá điên cuồng chỉ dừng lại vào mùa hè vừa qua, khi Bắc Hàn lo ngại sự lây lan của COVID-19, đã trục xuất các tàu Trung Quốc.
Trong khi các thuyền buồm của Tây Ban Nha bắt đầu đánh bắt cá tuyết ngoài khơi bờ biển Newfoundland vào thế kỷ 15, thì đội tàu đánh cá Trung Quốc chỉ mạo hiểm đi xa vào năm 1985, khi 13 tàu rà cá được cử đến để cày nát vùng biển giàu cá gần bờ phía tây bắc châu Phi. Ngày nay, theo một báo cáo của Viện Phát triển Hải ngoại của Anh, đội tàu đánh cá nước xanh của Trung Quốc cho đến nay là lớn nhất thế giới và bao gồm 12.490 tàu được quan sát là đã đánh bắt bên ngoài vùng EEZ được quốc tế công nhận của Trung Quốc trong năm 2017 và 2018. Con số đó gấp nhiều lần so với các ước tính trước đây, và rất khác với tuyên bố của Trung Quốc về việc chỉ có 3.000 tàu đánh bắt hải sản quốc tế hoặc vùng biển của các quốc gia khác – nhưng đó chỉ là do Trung Quốc không công nhận sự phân định biên giới trên biển của Hiệp ước Luật Biển của Liên hợp quốc.
Mặc dù Trung Quốc không đơn độc trong các hoạt động đánh bắt mang tính hủy diệt của mình, nhưng Trung Quốc nổi bật nhờ quy mô kinh khủng và mức độ thúc đẩy đội tàu được hỗ trợ cao của mình trên khắp các đại dương trên thế giới. Đây cũng là quốc gia duy nhất có đội tàu đánh cá có sứ mệnh địa chính trị, chiếm lĩnh vùng biển của các nước yếu hơn và mở rộng tham vọng lãnh thổ trên biển của Bắc Kinh. Một trong những hậu quả độc hại của tất cả những điều này là đội tàu đánh cá quái vật của Trung Quốc cướp đi lượng chất đạm rất cần thiết của các quốc gia nghèo hơn — từ Bắc Hàn đến các quốc gia ở Tây Phi.
Trường hợp Bắc Hàn đặc biệt đáng tởm, do Bình Nhưỡng đã có thành tích lâu dài trong việc buôn bán thực phẩm khan hiếm để lấy ngoại hối mà không quan tâm nhiều đến sức khỏe và cuộc sống của chính người dân. Nhưng động lực thực sự thúc đẩy điều này và các thảm họa nhân quyền khác là nạn đói hải sản của Trung Quốc. Dân số 1,4 tỷ người của Trung Quốc không chỉ tiêu thụ 38% sản lượng cá toàn cầu mà còn tận hưởng một trong những tỷ lệ tiêu thụ cá và hải sản bình quân đầu người cao nhất trên thế giới – 37,8 kg / người mỗi năm, tăng từ mức 7 kg / người / năm vào năm 1985, theo số liệu do Trung Quốc cung cấp cho Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc.
Mặc dù đã có nhiều bài viết về việc đánh bắt cá quá mức của Trung Quốc, nhưng chỉ gần đây người ta mới có thể ghi lại mức độ rộng lớn của nó, nhờ các công nghệ vệ tinh mới.
Mặc dù đã có nhiều bài viết về việc đánh bắt quá mức của Trung Quốc, nhưng gần đây người ta mới có thể ghi lại mức độ rộng lớn của nó, nhờ vào các công nghệ vệ tinh mới, chẳng hạn như những công nghệ cung cấp dữ liệu cho tổ chức Quan sát Đánh bắt cá Toàn cầu. Chính công nghệ theo dõi được sử dụng để ngăn các tàu lẩn trốn hoặc lách các lệnh trừng phạt đã cho thấy đội tàu đánh cá của Trung Quốc có vẻ tham gia, thường là bất hợp pháp, trong nỗ lực vơ vét càng nhiều hải sản càng nhanh càng tốt, ở nhiều nơi như nó có thể — mà không quan tâm nhiều đến cách thức hoạt động của nó ảnh hưởng đến những người bị suy dinh dưỡng hoặc làm giảm trữ lượng cá của họ như thế nào.
Nỗ lực này không chỉ đơn giản là tổng hợp các quyết định cá nhân của những người thuyền trưởng. Đó là chính sách của chính phủ, bởi vì hầu hết các tàu thực sự được chính phủ Trung Quốc trả để đi đánh, qua việc thanh toán khoản chi phí hoạt động chính của đội tàu: nhiên liệu. Theo Rashid Sumaila, một nhà kinh tế thủy sản tại Đại học British Columbia, hóa đơn hàng năm của Trung Quốc về trợ cấp nghề cá — trong đó 94 phần trăm bao gồm nhiên liệu vận chuyển — lên tới 5,9 tỷ đô la. Đó là khoảng 347.000 đô la mỗi tàu mỗi năm, cao hơn nhiều so với bất kỳ quốc gia đánh cá lớn nào khác. Sumaila nói rằng các tàu của Liên minh châu u, cũng được coi là được trợ cấp cao, chỉ nhận được khoảng 23.000 USD một năm.
Không có gì ngạc nhiên khi Trung Quốc quyết tâm tối đa hóa sản lượng khai thác, bởi vì Trung Quốc vốn có thành tích rất thấp về cách thức đánh bắt bền vững. Bờ biển của chính nó, từng thuộc hàng giàu có nhất thế giới, đã bị đánh bắt quá mức bởi đội tàu ven biển nội địa to lớn với khoảng 300.000 chiếc, là rất lớn so với vùng biển của hầu hết các quốc gia khác, giờ chỉ còn ít hơn 15% sinh khối cá ban đầu. Đội tàu đa số là thuyền thủ công có động cơ nhỏ, ra khơi các chuyến gần bờ; phần còn lại chủ yếu là tàu đánh lưới phá hủy môi trường sống của cá khi chúng cào xé đáy biển.
Vùng biển ngoài khơi Argentina là một khu vực hiếm hoi mà hải sản vẫn còn dồi dào. Khoảng 250 tàu Trung Quốc câu mực ngay bên ngoài EEZ 200 dặm của Argentina, đôi khi lao vào vùng biển của Argentina một cách bất hợp pháp. Khi một chiếc tàu sắt đánh cá của Trung Quốc xâm nhập vào năm 2018, một tàu chiến của Argentina đang truy đuổi nó đã suýt bị ba chiếc tàu sắt đánh cá khác của Trung Quốc đâm. Milko Schvartzman, cựu giám đốc chiến dịch Hòa bình xanh và chuyên gia nghề cá, người ước tính nghề đánh bắt bất hợp pháp của Argentina ở mức 1 tỷ đô la mỗi năm cho biết: “Đó thực sự là một cuộc chiến. Tôi không nghi ngờ gì điều này sẽ kết thúc trong bi kịch.”
Đội tàu đánh cá Nam Đại Tây Dương của Trung Quốc có cơ sở tại Montevideo, thủ đô và cảng chính của Uruguay, láng giềng phía bắc của Argentina. Uruguay dường như đã cho Trung Quốc và đội tàu đánh cá của họ quyền tự do. Schvartzman nói: “Hoàn toàn không có sự kiểm soát thực sự nào được thực hiện đối với bất kỳ tàu đánh cá nước ngoài nào.”
Thông thường, các tàu cá treo cờ của quốc gia của họ, nơi quy định cách họ trả lương và đối xử với thuyền viên, tuân thủ các quy tắc về an toàn và ô nhiễm cũng như đánh cá ở đâu và địa điểm hoạt động. Để phá vỡ các quy tắc này và tránh tuân thủ, việc có thể làm tăng chi phí, nhiều công ty vận tải biển đăng ký tàu của họ ở các khu vực pháp lý không có các quy định — cái gọi là cờ của sự thuận tiện bao gồm Liberia, Panama và một số quốc đảo ở Thái Bình Dương và Caribe. Nhưng các nhà chức trách Trung Quốc cũng không thực thi nhiều quy tắc, vì vậy rất ít tàu Trung Quốc chọn treo cờ thuận tiện. Schvartzman nói: “Họ là lá cờ thuận tiện của riêng họ. Và họ đã tạo ra một cách hiệu quả một cảng tiện lợi — một cảng hải tặc — ở Montevideo.”
Ở đó, người Trung Quốc không chỉ chiếm 40% hạm đội nước ngoài, mà còn gây chú ý với số lượng cao các thành viên thủy thủ đoàn thiệt mạng mà họ bị báo cáo là sẽ mang vào — khoảng một vụ mỗi tháng. Schvartzman nói: “Điều kiện trên thuyền của họ rất kinh khủng, một trong những điều kiện tồi tệ nhất trên thế giới. Đôi khi họ vứt xác trên biển, nhưng thường thì không vì thủy thủ đoàn sẽ nổi loạn.”
Năm 2018, Trung Quốc công bố kế hoạch xây dựng cảng riêng của họ ở phía tây Montevideo — bao gồm các cơ sở khổng lồ để xử lý hoạt động đánh bắt của khoảng 500 tàu cá. Dự án giành được sự ủng hộ của tổng thống Uruguay nhưng rồi đã sụp đổ sau khi nó thu hút sự phản đối mạnh mẽ của địa phương.
Ở Mozambique, người Trung Quốc thành công hơn. Vào năm 2017, họ đã tiếp quản cảng Beira một cách hiệu quả, nâng công suất lên gấp đôi để có thể chứa hơn 100 tàu đánh cá, theo Pierre Failler, một nhà kinh tế thủy sản, người đứng đầu Trung tâm Quản trị Xanh tại Đại học Portsmouth. Kênh Mozambique, giữa Madagascar và Mozambique, tương đối không được đánh bắt, và đội tàu của Trung Quốc có thể đánh bắt hơn 60.000 tấn mỗi năm các loại cá lớn, chất lượng cao sống ở biển sâu như cá chẽm và cá mú, tất cả đều được đưa về Trung Quốc. Failler nói: “Họ trả cho chính phủ một khoản tiền xứng đáng để có quyền đánh bắt cá. Người dân địa phương hiện phàn nàn rằng họ không còn đánh bắt được gì nữa.”
Ở phía bên kia lục địa phía tây bắc châu Phi, người Trung Quốc đã xây dựng khoảng 20 nhà máy bột cá để chế biến cá mòi, một loại cá cỡ cá thu và có giá trị dinh dưỡng cao có thời rất dồi dào ở đó, thành thức ăn cho nuôi trồng thủy sản và gia cầm. Ngành công nghiệp đó đã tạo ra một tình huống tương tự như ở Bắc Hàn: Trong mùa khô mùa đông, cá mòi hun khói trở thành nguồn cung cấp protein chính cho khu vực, một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới. Tại Gambia, các công ty Trung Quốc vận hành ba nhà máy bột cá được xây dựng cách đây 5 năm và hút quá nhiều cá mòi đến mức nguồn cung địa phương giảm xuống mức nhỏ giọt. Mustapha Manneh, một nhà báo người Gambia cho biết: “Nó thật kinh khủng. Người dân Gambia sống nhờ vào loài cá này cho bữa ăn hàng ngày của họ.” Tại Kartong, nơi anh sống, anh cho biết giá đã tăng gấp 5 lần. Xa hơn vào nội địa ở Koina, nơi đất nước tiếp cận với vùng Sahel khô cằn, giá cá mòi đã tăng gấp 10 lần. Thay vào đó, đánh bắt cá ở sông Gambia không thể bù đắp cho sự mất mát của cá mòi. Manneh nói: “Thật nguy hiểm vì giờ có rất nhiều hà mã. Sự tàn phá không thể nhấn mạnh hơn.”
Daniel Pauly, một nhà khoa học thủy sản nổi tiếng tại Đại học British Columbia, là đồng tác giả của một nghiên cứu phát hiện ra rằng 90% bột cá được làm từ các loại cá hoàn toàn có thể ăn được như cá mòi. Việc khai thác nó đã tạo ra một chu kỳ hủy diệt phi lý do các chính phủ thúc đẩy: Họ trợ cấp rất nhiều cho các hoạt động đánh bắt hải sản không có lợi để vơ vét số lượng cá đang giảm dần. Một nửa sản lượng đánh bắt toàn cầu, phần lớn được lấy từ hoặc gần vùng biển của các nước nghèo, sau đó được biến thành bột cá để nuôi các loại cá như cá hồi, được tiêu thụ ở các nước giàu. Pauly giải thích: “Nếu họ chấm dứt trợ cấp, việc đánh bắt sẽ giảm đi một nửa, trữ lượng cá sẽ nhanh chóng phát triển trở lại và tăng gấp đôi. Sau đó, bạn có thể tăng gấp đôi sản lượng đánh bắt ban đầu một cách bền vững, sẽ rẻ hơn khi đánh bắt và không yêu cầu trợ cấp, và bạn sẽ không cần phải nuôi nhiều cá như vậy. Chúng tôi đang mắc kẹt trong một vòng luẩn quẩn khi một cái ảo luôn hiển nhiên.”
Bên cạnh quy mô khổng lồ và mức trợ cấp kinh khủng, còn có một đặc điểm thứ ba khiến hạm đội đánh cá Trung Quốc trở nên khác biệt: bị Bắc Kinh sử dụng như một công cụ để bành trướng. Chính Chủ tịch Trung Hoa Dân Quốc Tưởng Giới Thạch, người, vào năm 1947, đã đưa ra tuyên bố chủ quyền đối với những vùng rộng lớn ở Biển Đông — những tuyên bố đã được người sáng lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa Mao Trạch Đông nhận lấy. Greg Poling, một chuyên gia về Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, nói rằng để đẩy xa thêm một số tuyên bố này, Trung Quốc đã trả tiền cho ngư dân để giăng lưới xung quanh quần đảo Hoàng Sa từ những năm 1970 và Trường Sa từ những năm 1980. Hai nhóm đảo, hoặc một phần của chúng, cũng được Brunei, Malaysia, Philippines, Đài Loan và Việt Nam tuyên bố chủ quyền.
Các tuyên bố chủ quyền gây tranh chấp ở Biển Đông
Nguồn: Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược, Tòa Trọng tài Thường trực
Trung Quốc là quốc gia duy nhất có đội tàu đánh cá chiến lược. Poling nói rằng thủy thủ đoàn trên các tàu hoạt động ở Biển Đông “hoặc họ là ngư dân được trả tiền để đi đánh cá ở đâu đó, và đó là lý do duy nhất họ làm điều đó, hoặc họ chính thức tham gia lực lượng dân quân, nghĩa là họ không bao giờ đánh cá — họ chỉ sử dụng tàu đánh cá để giám sát các đội tàu khác, chạy tiếp liệu, hoặc đâm các tàu khác.” Pauly, nhà khoa học thủy sản, nói rằng “không ai khác làm điều này ngoại trừ trong chiến tranh.”
Poling cho biết, trong thập kỷ trước, những nỗ lực này “đã trở nên chuyên nghiệp hơn nhiều, là mũi nhọn cho các tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông”. Philip Chou, cố vấn cấp cao của tổ chức phi chính phủ môi trường Oceana có trụ sở tại Washington, nói rằng Trung Quốc không chỉ đánh bắt cá ở các vùng đặc quyền kinh tế của Indonesia, Philippines và Việt Nam, “mà họ còn ngăn cản, đôi khi một cách thô bạo, ngư dân đánh cá của chính các nước đó được đánh bắt tại đó.”
Nhưng ngay cả khi nó gây ra thiệt hại to lớn trên toàn thế giới, hạm đội đánh cá Trung Quốc – ngoại trừ cánh quân sự chiến lược của họ ở Biển Đông – hoạt động trong giới hạn của cái mà Pauly gọi là “một hệ thống quốc tế hỗn loạn, tham nhũng.” Miễn là các nước khác trợ cấp cho các đội tàu của họ, thì Bắc Kinh cũng sẽ làm như vậy. Pauly nói, nếu Trung Quốc ngừng trợ cấp, “họ sẽ mất một nửa sản lượng đánh bắt và đó họ sẽ là những người duy nhất trên thế giới làm điều đó.” Vanya Vulperhorst, giám đốc chiến dịch chống đánh bắt bất hợp pháp của Oceana, nói rằng người châu u cũng tham gia vào rất nhiều vụ đánh bắt bất hợp pháp, và rằng họ thường sử dụng những chiếc thuyền có cờ không phải của châu u để lách luật. Ví dụ, thị trường bất hợp pháp đối với cá ngừ vây xanh Địa Trung Hải lớn gấp đôi thị trường hợp pháp, theo Europol.
Có một tia hy vọng. Tại Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, các cuộc đàm phán đang được tiến hành để giảm trợ cấp đánh bắt cá, với một thỏa thuận sẽ có hiệu lực vào cuối năm nay. Theo Isabel Jarrett, người đứng đầu dự án thuộc tổ chức Quỹ Pew Charitable Trusts về giảm trợ cấp thủy sản có hại, “Trung Quốc thực dụng, không gây cản trở” và có khả năng cắt trợ cấp nếu mọi nước khác cùng làm. Tuy nhiên, cho đến lúc đó, đội tàu đánh cá quái vật của Trung Quốc sẽ tiếp tục làm cạn kiệt các đại dương và hàng triệu người dân Bắc Triều Tiên, người châu Phi nghèo khổ và những người khác sẽ chết đói./.
Nguyên bản tiếng Anh:
Nguồn : https://www.nguoimygocviet2020.com/2020/12/ham-oi-anh-ca-quai-vat-cua-trung-quoc.html
