Hai cái tên Tyler Robinson và Thomas Matthew Crooks đã trở thành biểu tượng mới của sói đơn độc da trắng cực hữu. Một kẻ bắn chết người, một kẻ bắn rách tai Tổng thống. Họ không thuộc tổ chức khủng bố nào, không phải lính đánh thuê, mà chỉ tin rằng chính họ được chọn để “cứu nước Mỹ”.
Đó chính là gương mặt quen thuộc của bạo lực kiểu Mỹ: cá nhân, lạnh lùng, mang súng như mang định mệnh. Nguy hiểm ở chỗ: không cần một đội quân, chỉ cần một viên đạn. Và nước Mỹ, nhiều lần, đã đổi hướng lịch sử từ những viên đạn như thế.
Đối diện với họ là biển người phẫn nộ – thường là da màu, nhập cư, thiên tả. Không bắn một viên đạn, mà biến cả một thành phố thành biển lửa. Một bên đơn độc, một bên tập thể. Một bên lạnh lùng, một bên bùng nổ. Hai dạng bạo lực, cùng khoét sâu những vết nứt xã hội Mỹ.
Cơn giận ấy từ đâu mà ra? Nó không chỉ là phản ứng nhất thời. Đó là ký ức dài lâu của nô lệ, phân biệt chủng tộc, luật Jim Crow, nối tiếp bằng hiện tại với cảnh sát bạo lực, bất công trong giáo dục, nhà ở, việc làm. Người da màu, người nhập cư, nhiều thế hệ sống với mặc cảm bị coi là công dân hạng hai. Khi một George Floyd bị ghì cổ chết, khi một bản án bất công vang lên, ký ức ấy trỗi dậy và dồn thành lửa. Và trong biển người, phẫn nộ nhanh chóng vượt qua ranh giới của biểu tình hòa bình.
Câu hỏi là: tại sao kẻ đơn độc ấy lại hầu như luôn là nam da trắng cực hữu? Bởi trong nền văn hóa Mỹ, từ Kinh Thánh đến cowboy mở đất, từ binh sĩ chống “kẻ thù ngoại bang” đến hình tượng anh hùng Hollywood, luôn lặp lại bóng dáng người hùng da trắng. Gắn với đó là tinh thần da trắng thượng đẳng: coi di dân, da màu, phụ nữ, đồng tính… là mối đe dọa cần kiềm giữ.
Khi xã hội Mỹ đa sắc tộc, đa giới tính, đa bản sắc hơn, cảm giác mất đặc quyền khiến những Robinson, những Crooks thấy mình bị phản bội. Và trong ảo tưởng “được Chúa chọn”, họ nhấc súng, bóp cò.
Vì thế, câu hỏi không còn là: bạo lực có lặp lại hay không. Mà là: lịch sử Mỹ sẽ còn bị viết tiếp bởi viên đạn của một Robinson khác, một Crooks khác – hay bởi biển người phẫn nộ ngoài kia?
NGUYỄN VĂN CHẤT
