Bài học từ việc từ chức của James Mattis

Tháng 12 năm 2018, Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis, một tướng lĩnh được kính trọng trong giới quân sự Mỹ, đã bất ngờ tuyên bố từ chức. Quyết định này xuất phát từ bất đồng sâu sắc với Tổng thống Donald Trump về chính sách rút quân khỏi Syria và Afghanistan, cũng như cách tiếp cận của ông Trump đối với NATO và các đồng minh. Sáu năm sau, những cảnh báo của Mattis tỏ ra chính xác, để lại hậu quả cay đắng cho Mỹ và mở ra cơ hội chiến lược cho Nga cùng các đối thủ.

1. Rút quân vội vã và cái giá ở Syria

Mattis hiểu rõ sự phức tạp của Trung Đông: rút quân Mỹ khỏi Syria đồng nghĩa với việc bỏ rơi lực lượng người Kurd – đồng minh trung thành trong cuộc chiến chống Nhà nước Hồi giáo (ISIS). Khi Mỹ rút, khoảng trống quyền lực lập tức bị Nga và Iran lấp đầy. Moscow không chỉ củng cố chế độ Bashar al-Assad mà còn mở rộng vị thế địa chính trị, lần đầu tiên khẳng định hiện diện quân sự lâu dài tại Trung Đông kể từ Chiến tranh Lạnh. Chính điều này đã làm suy yếu niềm tin của các đồng minh khu vực vào cam kết của Mỹ.

2. Afghanistan – “quả bom hẹn giờ”

Mattis cũng cảnh báo về Afghanistan: một cuộc rút quân hấp tấp sẽ làm suy yếu chính phủ Kabul và tạo lợi thế cho Taliban. Thực tế, tiến trình này bắt đầu dưới thời Trump và kết thúc trong hỗn loạn năm 2021 dưới thời Biden, với hình ảnh bi thảm tại sân bay Kabul. Sai lầm ấy không chỉ là thất bại về chiến lược mà còn làm tổn hại uy tín Mỹ trên toàn cầu, khiến các đối thủ – từ Nga đến Trung Quốc – khai thác để chứng minh “sự suy yếu” của Washington.

3. NATO và thông điệp sai lầm

Trong lá thư từ chức, Mattis viết rằng Mỹ phải “tôn trọng đồng minh và cảnh giác với đối thủ chiến lược”. Ông ngầm chỉ trích việc Trump coi thường NATO, chỉ trích các nước châu Âu và xem liên minh an ninh này như gánh nặng. Hậu quả là quan hệ xuyên Đại Tây Dương bị rạn nứt, khiến Nga càng có cơ hội chia rẽ phương Tây. Cảnh báo ấy đến nay vẫn còn nguyên giá trị, khi sự thống nhất trong NATO đang đứng trước những thử thách mới.

4. Bài học chính sách

Từ chức của James Mattis không chỉ là câu chuyện cá nhân giữa một tướng lĩnh và tổng thống, mà là biểu tượng cho sự đối đầu giữa tư duy chiến lược dài hạn và cách tiếp cận ngắn hạn, bốc đồng. Bài học lớn nhất là: trong chính sách đối ngoại, những quyết định vội vàng có thể đem lại sự sụp đổ của cả một trật tự mà Mỹ mất hàng chục năm xây dựng. Khi Mỹ rút đi, đối thủ sẽ lấp chỗ trống. Khi Mỹ xem nhẹ đồng minh, đối thủ sẽ tận dụng để mở rộng ảnh hưởng.

5. Kết luận

James Mattis từ chức vì không muốn làm bình phong cho những chính sách ông tin là sai lầm. Ông ra đi để giữ lời thề trung thành với Hiến pháp và để lại cho nước Mỹ một lời cảnh báo: sức mạnh quân sự không thể tách rời trách nhiệm chiến lược và quan hệ đồng minh. Đáng tiếc, cảnh báo ấy đã bị phớt lờ, và nước Mỹ đang trả giá bằng uy tín sứt mẻ, đồng minh lung lay và đối thủ ngày càng táo bạo.