Hoàng Việt
Trong một phán quyết mang tính bước ngoặt ngày 29/8/2025, một tòa phúc thẩm liên bang Hoa Kỳ đã kết luận rằng cựu Tổng thống Donald Trump “không có thẩm quyền” đơn phương áp thuế đối với các quốc gia khác mà không có sự chấp thuận của Quốc hội. Tuy nhiên, phán quyết này sẽ chỉ có hiệu lực thi hành từ giữa tháng 10/2025. Trong khoảng thời gian chờ đó, các mức thuế do ông Trump áp đặt vẫn còn hiệu lực. Chính quyền Trump đã tuyên bố sẽ kháng cáo lên Tối cao Pháp viện.
Dưới đây là bài phân tích nhằm làm rõ tính pháp lý, sai phạm và hệ quả kinh tế của việc Tổng thống Donald Trump áp dụng Đạo luật IEEPA để ban hành thuế quan, cũng như đưa ra dự báo chính sách trong tương lai:
1. Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) 1977: Mục đích và giới hạn
Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) năm 1977 được ban hành nhằm trao quyền cho Tổng thống Hoa Kỳ áp dụng các biện pháp kinh tế mạnh tay trong trường hợp quốc gia đối mặt với “mối đe dọa bất thường và phi thường” từ nước ngoài.
Tuy nhiên, để có hiệu lực, Tổng thống phải:
-
Chính thức tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia theo Đạo luật Quyền Khẩn cấp Quốc gia (NEA);
-
Thông báo cho Quốc hội trong vòng 48 giờ;
-
Và Quốc hội có thể chấm dứt tình trạng khẩn cấp bằng một nghị quyết chung.
Các quyền mà Tổng thống có thể sử dụng bao gồm:
-
Phong tỏa tài sản;
-
Cấm hoặc hạn chế giao dịch tài chính;
-
Ngăn đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược;
-
Hạn chế xuất nhập khẩu với quốc gia cụ thể.
IEEPA trao quyền kiểm soát kinh tế trong khẩn cấp, nhưng không phải là quyền ban hành chính sách thương mại thường trực, vì quyền áp thuế là quyền hiến định của Quốc hội theo Điều I, Mục 8 của Hiến pháp Hoa Kỳ. Đây là điểm mấu chốt mà tòa phúc thẩm liên bang đã dựa vào để bác bỏ lập luận của ông Trump.
2. Trump áp dụng IEEPA sai cách – Và vì thế thua kiện là đúng
Ông Trump đã không ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia theo quy trình luật định khi viện dẫn IEEPA để ban hành các mức thuế quan “có đi có lại” (reciprocal tariffs) đối với nhiều nước. Việc ông áp dụng Đạo luật IEEPA để thực hiện chính sách thuế quan một cách đơn phương, mà không có giám sát và đồng thuận của Quốc hội, là vi phạm hiến pháp.
Tòa phúc thẩm đã kết luận rằng: “Không có tình trạng khẩn cấp nào được chứng minh hợp pháp để trao cho Tổng thống quyền vượt mặt Quốc hội trong chính sách thuế quan.”
Đây là một chiến thắng của lập pháp trước hành pháp, phán quyết này nhấn mạnh lại nền tảng tam quyền phân lập – nơi Quốc hội nắm giữ vai trò then chốt trong chính sách thuế, không phải Tổng thống.
3. Chiến lược “thuế quan để mặc cả” đã thất bại
Một số quốc gia đã miễn cưỡng đàm phán dưới áp lực thuế quan mà ông Trump áp đặt. Tuy nhiên, hầu hết các “thỏa thuận” chỉ dừng lại ở lời nói, chưa được thể hiện bằng văn bản có giá trị pháp lý. Việc áp thuế trước, đàm phán sau, rồi tiếp tục đe dọa áp thuế nếu không nhượng bộ, được nhiều chuyên gia xem là một kiểu “ngoại giao bắt nạt”(coercive diplomacy).
Phán quyết của tòa khiến nhiều quốc gia ngưng đàm phán để chờ phán quyết cuối cùng của Tối cao Pháp viện. Trong lúc này, chính sách thuế quan của Trump gần như về lại vạch xuất phát, nhưng hậu quả từ việc:
-
bị đánh thuế trả đũa,
-
hàng Mỹ bị tẩy chay,
-
uy tín thương mại suy giảm…vẫn gây thiệt hại thực tế và lâu dài.
- “Mỹ không chỉ mất vị thế trong các cuộc đàm phán song phương, mà còn bị hoài nghi trong vai trò lãnh đạo hệ thống thương mại đa phương toàn cầu.”
4. Kịch bản chính sách tích cực nếu phán quyết được duy trì
Nếu Tối cao Pháp viện giữ nguyên phán quyết, và Quốc hội giành lại quyền điều phối tối hậu về thuế quan, một chu kỳ ổn định và hồi phục có thể bắt đầu:
Lợi ích trực tiếp:
-
Tăng niềm tin toàn cầu: Các nhà đầu tư quốc tế sẽ an tâm hơn trước một hệ thống chính sách thương mại ổn định, được hoạch định bởi Quốc hội chứ không phải cá nhân Tổng thống.
-
Giảm lạm phát: Khi thuế nhập khẩu giảm, hàng hóa rẻ hơn sẽ giúp giảm áp lực giá cả.
-
Chuỗi cung ứng toàn cầu được nối lại, giảm đứt gãy và tắc nghẽn logistics.
-
Doanh nghiệp Mỹ giảm chi phí, tăng lợi nhuận và doanh số bán hàng, tạo thêm việc làm.
-
Thị trường việc làm phục hồi: Đặc biệt trong lĩnh vực bán lẻ và logistics (giao hàng, vận chuyển).
-
Fed có cơ sở để hạ lãi suất: Kích thích đầu tư, mua nhà, mua xe, và các dự án cơ sở hạ tầng.
Đây là cơ hội để nền kinh tế Mỹ thoát khỏi chu kỳ bất ổn do chính sách tùy tiện trong nhiệm kỳ Trump, đồng thời khôi phục hình ảnh một thị trường công bằng, minh bạch và tuân thủ pháp quyền.
Kết luận
Phán quyết của tòa phúc thẩm liên bang về việc Tổng thống Trump lạm quyền khi sử dụng IEEPA để áp thuế quan là một lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng: Không ai đứng trên luật pháp, kể cả Tổng thống.
Nếu Tối cao Pháp viện ủng hộ quan điểm này, đây sẽ là một bước ngoặt pháp lý và kinh tế lớn cho nước Mỹ, đặt dấu chấm hết cho chủ nghĩa thương mại cực đoan, và mở ra cơ hội hồi phục toàn diện cả về mặt pháp lý lẫn thị trường.
